Του Πάνου Ευαγγέλου
Μότο: Η μετανάστευση των Ελλήνων στην Αμερική είχε ως αποτέλεσμα την ίδρυση από αυτούς κοινοτήτων, οι θρησκευτικές ανάγκες των οποίων καλύφθηκαν αρχικά είτε από κληρικούς που μετανάστευσαν στην Αμερική, είτε από τη Ρωσική Εκκλησία , της οποίας η παρουσία στην Αμερική προηγήθηκε χρονικά.
Aπό το 1922 που ιδρύθηκε η Αρχιεπισκοπή Αμερικής και μέχρι σήμερα, πάντα κάθε θητεία αρχιεπισκόπου συνοδευόταν από έντονο παρασκήνιο και εντάσεις, κάτι που είδαμε και όλο αυτό το διάστημα που μεσολάβησε έως την εκλογή του κ. Ελπιδοφόρου. Ο νέος αρχιεπίσκοπος της Αμερικής και τη θέληση έχει και τις γνώσεις, να βάλει τέλος σε όσα ταλαιπωρούν τους ομογενείς και όλα δείχνουν ότι θα τα καταφέρει.
Η Εκκλησία στην Αμερική συμπληρώνει εφέτος 155 χρόνια ζωής.
Ως αφετηρία της μάλλον δύσκολης πορείας της μπορεί να θεωρηθεί το 1864, όταν στη Νέα Ορλεάνη λίγοι ναυτικοί και βαμβακέμποροι από την Ελλάδα ιδρύουν την πρώτη ορθόδοξη κοινότητα στην Αμερική. Τα χρήματα που είχαν στη διάθεσή τους ήταν ελάχιστα, αυτό όμως δεν τους εμπόδισε να χτίσουν τον ναό της Αγίας Τριάδας μία 20ετία σχεδόν πριν από το 1880, ημερομηνία-ορόσημο για την έναρξη της μετανάστευσης των Ελλήνων στην Αμερική.
Η μετανάστευση των Ελλήνων στην Αμερική είχε ως αποτέλεσμα την ίδρυση από αυτούς κοινοτήτων, οι θρησκευτικές ανάγκες των οποίων καλύφθηκαν αρχικά είτε από κληρικούς που μετανάστευσαν στην Αμερική, είτε από τη Ρωσική Εκκλησία , της οποίας η παρουσία στην Αμερική προηγήθηκε χρονικά. Μια πρώτη λύση στο πρόβλημα της οργάνωσης των Ελληνοφώνων Ορθοδόξων της Αμερικής υπό μία ενιαία Εκκλησιαστική δικαιοδοσία, προσπάθησε να δώσει το Οικουμενικό Πατριαρχείο με τον Πατριαρχικό Τόμο του 1908. Σύμφωνα με αυτόν, εκχωρούσε τη δικαιοδοσία του επί της διασποράς στην Εκκλησίας της Ελλάδος, προκειμένου αυτή να συστήσει επισκοπική δικαιοδοσία για τη διαποίμανση της Διασποράς. Για δέκα ολόκληρα χρόνια η Εκκλησία της Ελλάδος δεν ασχολήθηκε με την εφαρμογή του παραπάνω όρου του Πατριαρχικού Τόμου. Το 1918, επί Αρχιεπισκοπείας Μελετίου Μεταξάκη, ιδρύθηκε η Αρχιεπισκοπή Αμερικής και τοποθετήθηκε Συνοδικός Εξαρχος ο Επίσκοπος Ροδοστόλου Αλέξανδρος, ο οποίος ανέλαβε το έργο της οργάνωσης της νέας Αρχιεπισκοπής. Ο εν τω μεταξύ επικρατήσας στην Ελλάδα Εθνικός Διχασμός, ο οποίος μεταφέρθηκε με την ίδια σφοδρότητα και στις ελληνικές κοινότητες της Αμερικής, δεν άφησε ανεπηρέαστα και τα εκεί εκκλησιαστικά πράγματα. Η ταύτιση, τόσο του Αρχιεπισκόπου Αθηνών Μελετίου, όσο και του Συνοδικού Εξάρχου με το μέρος των βενιζελικών, συνετέλεσε και στον εκκλησιαστικό Διχασμό της ομογένειας, αφού η φιλοβασιλική μερίδα της αρνείτο να αναγνωρίσει τον Ροδοστόλου ως εκκλησιαστικό της Αρχηγό. Τότε ο Ροδοστόλου ανακαλείται από τη Θέση του Πατριαρχικού Εξάρχου και η Ιερά Σύνοδος ορίζει ως Νέο Εξαρχο τον Μητροπολίτη Μονεμβασίας Γερμανό. Ο Ροδοστόλου αρνείται να αναγνωρίσει τη νέα κατάσταση και να υπακούσει στις εντολές της Ιεράς Συνόδου και παραμένει στην Αμερική ενεργώντας ως Συνοδικός Εξαρχος . Παράλληλα στην Αμερική έρχεται και ο Μονεμβασίας Γερμανός. Γύρω από τον Αλέξανδρο συγκεντρώνονται οι φιλοβενιζελικές κοινότητες , ενώ γύρω από τον Γερμανό εκείνες των φιλοβασιλικών. Το 1923 με την άνοδο του Μελετίου Μεταξάκη ιδρύεται η Αρχιεπισκοπή Αμερικής, με πρώτο Αρχιεπίσκοπο τον Αλέξανδρο. Ο Αλέξανδρος κατά το διάστημα της Αρχιεπισκοπείας του, έθεσε τις βάσεις για την οργάνωση της Αρχιεπισκοπής Αμερικής και ανέπτυξε ένα αξιόλογο έργο στον τομέα της φιλανθρωπίας και κοινωνικής δράσεως, δεν κατόρθωσε όμως, παρά τις προσπάθειές του, να επιτύχει την ενότητα του πληρώματος της Αρχιεπισκοπής του. Σ’ αυτό συνετέλεσε και η πλήρης ταύτισή του με τους φιλοβενιζελικούς. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το οποίο στήριζε τον Αλέξανδρο και βασιζόταν αρχικά στις αναφορές του σύμφωνα με τις οποίες η κατάσταση που είχε διαμορφωθεί έβαινε προς εκτόνωση, όταν διαπίστωσε το μέγεθος του προβλήματος, αποφάσισε να αποστείλει ως Εξαρχό του τον Μητροπολίτη Κορινθίας Δαμασκηνό προκειμένου να επιτύχει την ενότητα του ποιμνίου της Αμερικής. Ο Εξαρχος ύστερα από μελέτη του προβλήματος, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι για την ειρήνευση του εν Αμερική Ελληνισμού, έπρεπε να απομακρυνθούν από την Αμερική όλοι οι Αρχιερείς.
Οταν ο Μελέτιος Μεταξάκης εξελέγη Οικουμενικός Πατριάρχης και με απόφασή του η Αρχιεπισκοπή Αμερικής πέρασε στην ποιμαντορία του οικουμενικού θρόνου, πρώτος Αρχιεπίσκοπος Αμερικής εξελέγη ο ως τότε συνοδικός επίτροπος Αλέξανδρος, στις 11 Μαΐου του 1922.
Τα προβλήματα δεν λύθηκαν και τότε ως Αρχιεπίσκοπος εξελέγη ο τότε μητροπολίτης Κερκύρας Αθηναγόρας. Εργάστηκε σκληρά και κατάφερε να εδραιώσει το ελληνικό στοιχείο στην Αμερική.
Οταν έφθασε στη Νέα Υόρκη οι ενορίες όλης της Αμερικής δεν ξεπερνούσαν τις 120. Το 1948 που αναχώρησε, ξεπερνούσαν τις 350.
Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηναγόρας, από την πρώτη στιγμή που πάτησε το πόδι του στην Αμερική, κατάλαβε ότι για να ενισχυθεί ο Ελληνισμός ήταν απαραίτητη η καλλιέργεια προσωπικών σχέσεων με πολιτικούς και διπλωμάτες.
Οι σχέσεις του με τον Φραγκλίνο Ρούζβελτ και τον Χένρι Τρούμαν ήταν άριστες. Οπως άριστες ήταν οι σχέσεις του, όταν ήταν Αρχιεπίσκοπος, με τον μετέπειτα πρόεδρο και ισχυρό μέλος του Πενταγώνου Ντουάιτ Αϊζενχάουερ.
Οι σχέσεις του με τους πολιτικούς είναι αυτές που θα τον βοηθήσουν να κάνει το «μεγάλο βήμα». Εξελέγη Οικουμενικός Πατριάρχης παρά το γεγονός ότι επτά Συνοδικοί Μητροπολίτες του Οικουμενικού Πατριαρχείου ψήφισαν λευκό. Αντίπαλός του ήταν ο Μητροπολίτης Δέρκων Ιωακείμ.
Πώς μπορούσε όμως να αντιπαρατεθεί στον μόνο μη Τούρκο υπήκοο στην Ιστορία, που κατάφερε να εκλεγεί Οικουμενικός Πατριάρχης; Σε έναν ιεράρχη που είχε προσωπική σχέση με τη θρυλική Ελινορ Ρούζβελτ;
Στον Οικουμενικό Πατριάρχη που εξελέγη και έφθασε στην Κωνσταντινούπολη με το προσωπικό αεροσκάφος του προέδρου Τρούμαν;
Τον Αθηναγόρα διαδέχτηκε ο Μιχαήλ
Ο Μιχαήλ γεννήθηκε το 1892 στη Μαρώνεια της Ροδόπης η οποία τότε βρισκόταν εντός των ορίων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Γονείς του ήταν ο Μιχαήλ Κωνσταντινίδης και η Φιλιώ Τσακίρογλου, ενώ το κοσμικό του όνομα ήταν Θουκυδίδης. Μετά την ολοκλήρωση της βασικής εκπαίδευσης στην Ξάνθη, εισήχθη στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης από την οποία αποφοίτησε με άριστα το 1914, έπειτα από επταετή φοίτηση. Κατά το τελευταίο έτος των σπουδών του χειροτονήθηκε διάκονος, έλαβε το όνομα Μιχαήλ και διετέλεσε για ένα έτος καθηγητής στην Εμπορική Σχολή Χάλκης. Το 1915 ο Πατριάρχης Γερμανός Ε΄ του χορήγησε υποτροφία του Οικουμενικού Πατριαρχείου, προκειμένου να συνεχίσει τις σπουδές του στις θεολογικές ακαδημίες του Κιέβου και της Αγίας Πετρούπολης. Στη Ρωσία παρέμεινε μέχρι το 1919, οπότε λόγω της Οκτωβριανής Επανάστασης αναγκάστηκε να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη. Ηταν γνώστης αρκετών ξένων γλωσσών, στις οποίες συμπεριλαμβάνονταν μεταξύ άλλων τα αγγλικά, τα γαλλικά, τα ρωσικά και τα τούρκικα.
Το 1959 για δεύτερη φορά στην ιστορία του, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας θα «κληθεί» να εκλέξει έναν Αρχιεπίσκοπο που δεν αποτελεί την πρώτη επιλογή του.
Με τον θάνατο του Αρχιεπισκόπου Μιχαήλ, τον Ιούλιο του 1958, θα αρχίσει μία μάχη διαδοχής μέχρις εσχάτων.
Εναν μήνα μετά τον θάνατο του Μιχαήλ, ο Οικουμενικός Πατριάρχης λαμβάνει μία επιστολή. Αποστολέας της είναι ο τότε πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής. Το μήνυμα του Κ. Καραμανλή στον Οικουμενικό Πατριάρχη είναι σαφέστατο: «Η Υμετέρα Θειοτάτη Παναγιότης, κατά την επιλογήν Αυτής μεταξύ των ικανοτέρων Ιεραρχών της Μητρός Εκκλησίας, ευαρεστηθή και λάβη υπ’ όψιν της την υποψηφιότητα του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Μελίτης Κυρίου Ιακώβου».
Το αίτημα εισακούστηκε και εξελέγη ο Ιάκωβος . Η φυσιογνωμία του κάνει τον γύρο του κόσμου με τη βοήθεια του εξωφύλλου του περιοδικού «Λάιφ». Ο Ιάκωβος κάνει την εμφάνισή του δίπλα στον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, τον ηγέτη των μαύρων της Αμερικής, και δείχνει έτσι ότι η Ορθοδοξία δεν έχει καμία σχέση με τις φυλετικές διακρίσεις που άλλοι χριστιανοί καλλιέργησαν.
Στις αρχές του 1990 θα επιδιώξει να εκλεγεί Οικουμενικός Πατριάρχης, δεν θα τα καταφέρει όμως, παρά το γεγονός ότι στο παρελθόν ήταν τούρκος υπήκοος και είχε άριστες σχέσεις με πολιτικούς των Ηνωμένων Πολιτειών.
Υπέβαλε την παραίτησή του στον οικουμενικό Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο, όταν επισκέφθηκε, το 1995 την Ιμβρο. Ο πρώην Αρχιεπίσκοπος Αμερικής Ιάκωβος αποτελούσε προσωπική επιλογή του τότε πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή.
Στη θέση του Ιάκωβου εξελέγη ο Σπυρίδων
Η εκλογή του κ. Σπυρίδωνα έγινε παρά την αντίθετη άποψη του υπουργείου Εξωτερικών, το οποίο θεωρούσε καλύτερη επιλογή τον Βρεσθένης Δημήτριο Τρακατέλλη.
Ο Σπυρίδων Παπαγεωργίου παρέλαβε μία οικονομικά ισχυρή Αρχιεπισκοπή, πάντα στην πρώτη γραμμή της πολιτικής ζωής των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ελλάδος, περισσότερες από 500 ενορίες σε όλη την επικράτεια, μία Θεολογική Σχολή και κυρίως εκατοντάδες χιλιάδες ομογενείς που δήλωναν «Greek Orthodox» ενώ δεν είχαν καμία σχέση με την Ελλάδα. Ο προκάτοχος του αρχιεπισκοπικού θρόνου Ιάκωβος, λέει πάντα ότι αν κατάφερε δύο πράγματα, είναι να δηλώνουν οι ομογενείς «Greek Orthodox» και να αναγνωριστεί η Ορθόδοξη Εκκλησία της Αμερικής ως μείζων θρησκεία από το αμερικανικό κράτος.
Μέσα σε τρία χρόνια όμως, τα πάντα ανετράπησαν. Οι συγκρούσεις του Αρχιεπισκόπου με ομογενείς ήταν καθημερινές· προσπάθησε να αναδιοργανώσει τα σχολεία, όμως ποτέ δεν ολοκλήρωσε το έργο του. Παρά τη μεγάλη προίκα του (επελέγη γιατί ήταν Ελληνοαμερικανός, απόφοιτος της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης και απόλυτα πιστός στο Οικουμενικό Πατριαρχείο), δεν κατάφερε να ξεπεράσει τους σκοπέλους που πάντα αντιμετώπιζαν οι προκαθήμενοι της Εκκλησίας της Αμερικής.
Παραιτήθηκε στα μέσα Αυγούστου και μετά από έντονο παρασκήνιο, ενώ η Σύνοδος του οικουμενικού θρόνου τον εξέλεξε Μητροπολίτη Χαλδίας, μίας πόλης του Πόντου.
Ο Βρεσθένης Δημήτριος εξελέγη Αρχιεπίσκοπος Αμερικής μόλις στις 19 Αυγούστου του 1999. Ο Δημήτριος , οποίος έχει ζήσει πολλά χρόνια στην Αμερική, απεκατέστησε την ηρεμία στην ομογένεια. Τελικά πριν από λίγες μέρες παραιτήθηκε, για να τον διαδεχτεί ο Μητροπολίτης Προύσης κ. Ελπιδοφόρος.
Εφημερίδα «Κιβωτός της Ορθοδοξίας»