Ἡ περίοδος τοῦ κατανυκτικοῦ Τριωδίου

Μητροπολίτου Φαναρίου Ἀγαθαγγέλου
Γενικοῦ Διευθυντοῦ τῆς Ἀποστολικῆς Διακονίας
τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος

«Τήν παροῦσαν ἡμέραν», γράφει ὁ Συναξαριστής Κάλλιστος Ξανθόπουλος, «σύν Θεῷ, καί τοῦ Τριωδίου ἀρχόμεθα. Πολλοί μέν τῶν ἁγίων καί θεοφόρων μουσουργῶν ἡμῶν Πατέρων (ὁ ποιητής Κοσμᾶς, ὁ Θεόδωρος, ὁ Ἰωσήφ τῆς Μονῆς Στουδίου, καθώς καί ὁ σοφώτατος βασιλεύς Λέων καί τοῦ Ἐπισκόπου Ἱδροῦντος τοῦ Μοναχοῦ Μάρχου) ἄριστα ἐμελούργησαν».

Σκο­πός τοῦ Τριωδίου εἶ­ναι νά μᾶς θυ­μί­σει ὅ­λες τίς εὐ­ερ­γε­σί­ες τοῦ Θε­οῦ, τίς ὁ­ποῖ­ες ἔ­κα­νε ἀ­πό τό­τε πού μᾶς δη­μι­ούρ­γη­σε. Θέ­λει ἀ­κό­μη ἡ Ἐκ­κ­λη­σί­α μας τήν πε­ρί­ο­δο αὐ­τή νά μᾶς βο­η­θή­σει νά μήν ξε­χά­σου­με πώς εἴ­μα­στε πλά­σμα­τα τοῦ Θε­οῦ μέ τε­λι­κό μας προ­ο­ρι­σμό τήν ἕ­νω­σή μας μέ τόν Θε­ό.

Τό Τρι­ώ­δι­ο μᾶς μι­λά­ει ἐ­πί­σης καί γι­ά τά ἅ­γι­α Πά­θη τοῦ Κυ­ρί­ου μας, γι­ά τήν Ἀ­νά­στα­σή Του καί τήν ἄ­νο­δό του στούς οὐ­ρα­νούς. Τόν τό­νο καί τό χρῶ­μα στό Τρι­ώ­δι­ο τόν δί­νουν οἱ τρεῖς Κυ­ρι­α­κές πού προ­η­γοῦ­νται σάν προ­α­νά­κρου­σμα ὅ­λης τῆς ἁρ­μο­νί­ας του. Οἱ Κυ­ρι­α­κές αὐ­τές εἶ­ναι ἡ Κυ­ρι­α­κή τοῦ Τε­λώ­νου καί Φα­ρι­σαί­ου, ἡ Κυ­ρι­α­κή τοῦ Ἀ­σώ­του καί ἡ Κυ­ρι­α­κή τῆς Δευ­τέ­ρας Πα­ρου­σί­ας τοῦ Χρι­στοῦ. Ὅ­σα λέ­γο­νται στίς ἀ­κο­λου­θί­ες τῶν ἡ­με­ρῶν αὐ­τῶν βα­σί­ζο­νται σέ ἀ­νά­λο­γα ἁ­γι­ο­γρα­φι­κά ἀ­να­γνώ­σμα­τα καί ὁ­ρί­στη­καν ἀ­πό τούς ἁ­γί­ους καί θε­ο­φό­ρους Πα­τέ­ρες μέ σκο­πό νά μᾶς προ­ε­τοι­μά­σουν ψυ­χι­κά καί πνευ­μα­τι­κά καί νά μᾶς ἐν­δυ­να­μώ­σουν γι­ά τούς πνευ­μα­τι­κούς ἀ­γῶ­νες.

«Ὁ Δημιουργός τῶν ἄνω καί τῶν κάτω
Τρισάγιον μέν ὕμνον ἐκ τῶν Ἀγγέλων
Τριώδιον δέ παρ’ ἀνθρώπων δέχου».

Οἱ παραπάνω στίχοι τοῦ Τριωδίου, πού ψάλλουμε τήν περίοδο αὐτή, ἀντί γιά προοίμιο, μιλοῦν γιά τούς Ἀγγέλους πού ἀναπέμπουν στό Δημιουργό τῶν ἄνω καί τῶν κάτω τόν τρισάγιο ὕμνο, ἐνῶ οἱ ἄνθρωποι ψάλλουν ἀγγελικούς ὕμνους. Ἀπό αὐτούς τούς τριωδίους ὕμνους (τρεῖς ὠδές) ἔλαβε καί τό ὄνομά της ἡ περίοδος τοῦ Τριψδίου. Ἀνάλογα μέ τόν ἰδιαίτερο χαρακτήρα του, παλαιότερα, τό διέκριναν σέ Τριώδιον Κατανυκτικόν, ἀπό τήν ἀρχή μέχρι καί τό Πάσχα, καί σέ Τριώδιον Χαρμόσυνον ἀπό τό Πάσχα μέχρι τήν Κυριακή τῶν Ἁγίων Πάντων, πού κατακλείει τόν κύκλο τῶν κινητῶν ἑορτῶν. Τό ξεχωριστό λειτουργικό βιβλίο περιλαμβάνει τίς καθημερινές Ἀκολουθίες καί χωρίζεται : α) στήν προπαρασκευαστική περίοδο τῆς Μεγάλης Σαρακοστῆς, β) στήν Μεγάλη Σαρακοστή, καί γ) στήν Ἁγία καί Μεγάλη Ἑβδομάδα.

Τόν τόνο καί τό χρῶμα στό Τριώδιο τόν δίνουν οἱ τρεῖς Κυριακές πού προηγοῦνται σάν προανάκρουσμα ὅλης τῆς ἁρμονίας του. Οἱ Κυριακές αὐτές εἶναι ἡ Κυριακή τοῦ Τελώνου καί Φαρισαίου, ἡ Κυριακή τοῦ Ἀσώτου καί ἡ Κυριακή τῆς Δευτέρας Παρουσίας τοῦ Χριστοῦ. Ὅσα λέγονται στίς ἀκολουθίες τῶν ἡμερῶν αὐτῶν βασίζονται σέ ἀνάλογα ἁγιογραφικά ἀναγνώσματα καί ὁρίσθηκαν ἀπό τούς Ἁγίους καί Θεοφόρους Πατέρες μας μέ σκοπό νά μᾶς προετοιμάσουν ψυχικά καί πνευματικά καί νά μᾶς ἐνδυναμώσουν γιά τούς πνευματικούς ἀγῶνες.