«Χαίρε Πατέρων καύχημα»

Η συνείδηση της Εκκλησίας τον συγκατέλεξε μαζί με τους Τρεις Ιεράρχες αλλά και τους Τρεις Θεολόγους, σχηματίζοντας έτσι αντίστοιχα την τετράδα των Ιεραρχών και των Θεολόγων. Ο μαθητής του, ο Άγιος Φιλόθεος ο Κόκκινος, στην Ακολουθία που συνέταξε προς τιμήν του, τον συγκαταλέγει κι αυτός και τον υμνολογεί μαζί με τους Τρεις Ιεράρχες. Ως νέο Χρυσόστομο τον παρουσιάζει ο αγιογράφος στην κόγχη του Διακονικού του Ιερού Βήματος του Ιερού Ναού των Αγίων Τριών (14ος αιώνας) της βυζαντινής Καστοριάς. Και αυτό γιατί δεν εισήγαγε, όπως κακώς τον κατηγορούν, ένα καινούριο σύστημα διδασκαλίας και γνώσεως του Θεού, αλλά εξέφρασε εμπειρικά και αποκαλυπτικά αυτό το οποίο έζησε μέσα στο χώρο της κεκαθαρμένης καρδίας του.

1. Η αληθινή πίστη την οποία υπερασπίστηκε στη δύσκολη εποχή που έζησε, είναι, για τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, η αποκάλυψη του Θεού στον άνθρωπο και όχι ανακάλυψη του ανθρώπου. Αυτή η ορθόδοξη πίστη συνδέεται στενότατα με την παραλαβή της αποκαλύψεως, δηλαδή με τη βίωση και τη μετάδοσή της στον άνθρωπο που αγωνίζεται να θεραπεύσει τα πάθη του και να φτάσει στην αληθινή θεογνωσία. Γι’ αυτό έχει λεχθεί πολύ σωστά ότι η ορθόδοξη πίστη συνδέεται με την ορθόδοξη παράδοση. Ό,τι παραλαμβάνουν οι Άγιοι, το παραδίδουν ως πολύτιμη παρακαταθήκη στην Εκκλησία του Χριστού.

Λέγει χαρακτηριστικά για το μεγάλο γεγονός της πίστεως ο θεοφόρος Πατήρ : «Πιστεύουμε στο Θεό, και πιστεύουμε τον Θεό˙ άλλο το ένα και άλλο το άλλο. Πραγματικά πιστεύω τον Θεό σημαίνει ότι θεωρώ βέβαιες κι αληθινές τις επαγγελίες που μας έδωσε˙ πιστεύω δε στον Θεό σημαίνει ότι φρονώ περί αυτού ορθώς. Πρέπει δε να τα έχωμε και τα δύο, να είμαστε αληθινοί και στα δύο και να συμπεριφερώμαστε έτσι, ώστε και να πιστευώμαστε από εκείνους που βλέπουν σωστά και πιστοί να είμαστε ενώπιον του Θεού προς τον οποίο απευθύνεται η πίστις, και ως πιστοί ακριβώς να δικαιούμαστε από αυτόν˙ «διότι», λέγει, «επίστευσε ο Αβραάμ και τούτο υπολογίσθηκε για την δικαίωσί του»². Πως λοιπόν πιστεύσας εδικαιώθηκε ο Αβραάμ; Έλαβε από τον Θεό υπόσχεσι για το σπέρμα του, που ήταν ο Ισαάκ , ότι θα ευλογηθούν όλες οι φυλές του Ισραήλ. Έπειτα διατάσσεται από τον Θεό να θυσιάση, παιδί ακόμη, τον Ισαάκ που ήταν ο μόνος διά του οποίου επρόκειτο να εκπληρωθή η υπόσχεσις. Και χωρίς ν’ αντείπη τίποτε ο πατέρας, έσπευσε να γίνει αυτόχειρ του παιδιού του, ενώ εθεωρούσε αυτήν την δι’ αυτού υπόσχεσι βέβαιη και έγκυρη»³.

2. Οφείλουμε λοιπόν πολλά στον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, γιατί στην εποχή που έζησε, αγωνίστηκε για τη διαφύλαξη της ορθοδόξου πίστεως και θεολογίας · της θεολογίας που δεν είναι καρπός σκέψεων και στοχασμών, διανοήσεως και αισθήσεως, κατά τον ισχυρισμό των αντιπάλων του, αλλά αποκάλυψη Θεού στην καρδιά του ανθρώπου. Γι’ αυτό και κατέστη αληθινή θεολογία της Εκκλησίας. Απεναντίας, η αλλοίωση της θεολογίας, όπως π.χ. στο καίριο θέμα της διακρίσεως ουσίας και ενεργείας του Θεού και της αλλοιώσεως του τρόπου ασκήσεως, οδηγεί τον άνθρωπο στον αγνωστικισμό και στον πανθεϊσμό⁴.

Ακόμη, η διδασκαλία του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά είναι επίκαιρη σήμερα, διότι οι άνθρωποι, εξαιτίας των συνθηκών ζωής, διαπνέονται από τα επιχειρήματα του Βαρλαάμ του Καλαβρού τα οποία είχαν σαν κέντρο τη λογική και όχι την καρδιά, την οποία καρδιά τόνιζε ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς. Γι’ αυτό και ο λόγος του είναι χαρακτηριστικός : «Στέργομεν πάσας τας εκκλησιαστικάς παραδόσεις, εγγράφους τε και αγράφους, και προ πάντων την μυστικωτάτην τε και πανίερον τελετήν και κοινωνίαν και σύναξιν, παρ’ ης και ταις άλλαις τελεταίς η τελείωσις, καθ’ ην εις ανάμνησιν του κενώσαντος εαυτόν ακενώτως, και σάρκα λαβόντος και παθόντος υπέρ ημών, κατά την θεσπεσίαν εκείνου παραγγελίαν και αυτουργίαν, τα θειότατα ιερουργείται και θεωρείται, ο άρτος και το ποτήριον• και αυτό το ζωαρχικόν εκείνο τελείται σώμα και αίμα• και την απόρρητον αυτών μετουσίαν και κοινωνίαν τοις ευαγώς προσιούσι χαρίζεται»⁵.

3. Χαίρεται η Θεσσαλονίκη για την ευλογημένη παρουσία του, τα χρόνια της αρχιερατικής του διακονίας και τα χαριτόβρυτα λείψανά του, που πλουτεί και φυλάσσει ως πολύτιμο θησαυρό.

Χαίρεται η Βέροια, στην οποία ασκήθηκε μαζί με την υπόλοιπη οικογένειά του.

Χαίρεται το Άγιον Όρος, που τον γαλούχησε και τον ανέδειξε πνευματικά.

Χαίρεται και η ακριτική Καστοριά, στην οποία για πρώτη φορά τιμήθηκε ως Άγιος. Εδώ, σ’ αυτήν την πόλη, ο Άγιος έκανε θαύματα λίγα χρόνια μετά την οσία κοίμησή του και μάλιστα, πριν ακόμη η Αγία του Χριστού Μεγάλη Εκκλησία τον συγκαταλέξει επίσημα στο αγιολόγιό της.

 Εδώ ο πρώτος ναός αφιερωμένος στο όνομά του.

 Εδώ ο πρώτος εορτασμός.

 Εδώ σώζονται μέχρι σήμερα 4 περίφημες αγιογραφίες της εποχής εκείνης.

 Γράφει ο μαθητής του ο Άγιος Φιλόθεος τα εξής χαρακτηριστικά : «οι φιλοθεέστεροι και προύχοντες των εκεί, και μάλιστα οι κληρικοί, συναθροισθέντες μαζί, έστησαν εικόνα ιερά στον Γρηγόριο, πανηγυρίζοντας λαμπρώς την εορτή του κατά την ημέρα της τελειώσεώς του, και του ανεγείρουν αμέσως ναό, σαν σε λαμπρό μαθητή του Χριστού. (Όπως φαίνεται από την ομιλία του πατριάρχου Φιλοθέου στη σύνοδο του 1368 που ανεκήρυξε άγιο τον Γρηγόριο, η πόλις όπου για πρώτη φορά εορτάσθηκε ως άγιος και εγέρθηκε ναός προς τιμή του ήταν η Καστοριά). Δεν περίμεναν μεγάλες συνόδους και ψήφους της κοινής Εκκλησίας για να τον ανακηρύξουν, διότι σ’ αυτά ακολουθούν συχνά και χρόνος και αμέλεια και αργοπορία και πολλά ανθρώπινα εμπόδια, αλλ’ αρκέσθηκαν καλώς στην από άνω ψήφο και ανακήρυξι και στη λαμπρά και αμφισβήτηση όψι και βεβαίωσι των πραγμάτων»⁶.

Τον παρακαλούμε να ευλογεί αοράτως και να σκέπει την πόλη ταύτη και το λαό της επαρχίας αυτής και πάντας «τους εν πίστει δεχομένους τα υπ’ αυτού θεοπαράδοτα λόγια» αλλά και συγχρόνως να μας διατηρεί ασάλευτους στην Ορθόδοξη Εκκλησία και στα ορθόδοξα δόγματα.

«Ω θεσπέσιε Πάτερ, μύστα των απορρήτων, Γρηγόριε, Πατέρων ακρότης, του σου λαού δέχου τας φωνάς, και την σην προστασίαν δίδου άπασι των ειλικρινώς μακαριζόντων σε»⁷.