Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς

Ἡ δεύτερη Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν εἶναι ἀφιερωμένη στὸν γίγαντα τῆς ὀρθοδόξου πίστεως, στὸν ἅγιο Γρηγόριο Παλαμᾶ, Ἀρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης, ποὺ ἀνεδείχθη ἀστέρας λαμπερὸς τῆς προσευχῆς καὶ μύστης τῆς θεώσεως, θεολόγος μέγας, ἐφάμιλλος τῶν τριῶν ἱεραρχῶν, ὁ ὁποῖος μὲ τοὺς ἀγῶνες του ὑπὲρ τῆς ἀληθείας, διεφύλαξε τὸ ὀρθόδοξο πλήρωμα ἀπὸ τοὺς λατινόφρονες καὶ τοὺς ἠθικολόγους αἱρετικοὺς φιλοσόφους τοῦ δεκάτου τετάρτου αἰῶνος.

Ἐπειδὴ ἴσως ὁ ἅγιος εἶναι ἄγνωστος σὲ πολλούς, θὰ ἀναφέρουμε σύντομα κάποια στοιχεῖα ἀπὸ τὸ βίο καὶ τὴ θεολογία του.

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος Παλαμᾶς γεννήθηκε στὴν Κωνσταντινούπολη ἀπὸ εὐσεβεστάτους καὶ ἁγίους γονεῖς. Ὑπῆρξε τὸ πρῶτο ἀπὸ τὰ ἕξι παιδιὰ τῆς οἰκογενείας, τῆς ὁποίας τὴν ἁγιότητα προσφάτως ἀνεγνώρισε τὸ Οἰκουμενικό μας Πατριαρχεῖο. Ἔλαβε σπουδαῖα μόρφωση, σὲ σημεῖο ὥστε οἱ αὐτοκράτορες ἐπιθυμοῦσαν νὰ τὸν προωθήσουν σὲ ἀνώτατα πολιτικὰ ἀξιώματα. Ὅμως ἐκεῖνος ἐπιθυμοῦσε τὴ μοναχικὴ ζωή, ἡ ὁποία εἶναι ἡ ἀνώτερη φιλοσοφικὴ ὁδός, ποὺ ὁδηγεῖ στὴν ἀληθινὴ γνώση, τὴ γνώση τοῦ Θεοῦ. Ἀσκήτευσε στὴν περιοχὴ τῆς Θράκης, στὸ Ἅγιον Ὄρος, ἀλλὰ καὶ στὴ Βέροια γιὰ μία πενταετία μαζὶ μὲ τὶς δύο ἀδελφὲς καὶ τοὺς δύο ἀδελφούς του. Μετὰ ἀπὸ πολλοὺς ἀγῶνες σὲ συνόδους, ταλαιπωρίες, ἄδικες φυλακίσεις, ἐκλέχθηκε Ἀρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης.

Ἑκατομμύρια σελίδες κι ἂν γραφτοῦν γιὰ τὸν ἅγιο, θὰ εἶναι πράγματι λίγες, γιὰ νὰ ἀποδώσουν τὸ μέγεθος τῆς ἁγιότητός του καὶ τὸ μεγαλεῖο τῆς θεολογίας του. Ἐντούτοις θὰ περιοριστοῦμε νὰ ἀναφέρουμε ἐπιγραμματικὰ τὴν πεμπτουσία ἀπὸ ὅσα βίωσε καὶ ἔγραψε.

Ἡ θεολογία τοῦ ἁγίου συνίσταται στὴ δυνατότητα τοῦ ἀνθρώπου νὰ μετάσχῃστὴ θεωτικὴ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ. Σκοπὸς τοῦ ἀνθρώπου δὲν εἶναι νὰ γίνῃ καλὸς ἄνθρωπος ἢ νὰ πλησιάσῃ τὸν Θεὸ μὲ τὴν μόρφωση καὶ τὴν φιλοσοφία, ἀλλὰ μὲ τὴν οἰκείωση τῆς θείας χάριτος, τὴν ὁποία ἐνορᾶ ὡς φῶς ἄκτιστο, θεϊκό, ὄχι ὑλικό, ὅπως τὸ φῶς τοῦ ἡλίου, ἀφοῦ πρωτίστως καθαρθῇ ἀπὸ τὰ ψυχικὰ καὶ πνευματικὰ πάθη διὰ τῆς προσευχῆς, τῆς ἐγκρατείας καὶ γενικῶς διὰ τῆς ἀσκήσεως. Τὸ ἄκτιστο φῶς εἶναι τὸ φῶς τῆς Μεταμορφώσεως καὶ Ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ, γι’ αὐτὸ καὶ μέσα σὲ τοῦτο τὸ φῶς ὁ ἄνθρωπος μεταμορφώνεται καὶ γίνεται ἕνα μὲ τὸν ἀναστάντα Χριστό. Γίνεται κατὰ χάριν θεός καὶ λάμπει στὸ πνευματικὸ στερέωμα.

Σίγουρη, ἂν καὶ ὄχι μοναδική, μέθοδος γιὰ νὰ δῇ ὁ ἄνθρωπος τὸ ἄκτιστο φῶς τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ διὰ τῆς ἡσυχίας συνεχὴς προσευχὴ καὶ ἐπίκληση τοῦ ὀνόματος τοῦ Χριστοῦ, τὸ «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με, τὸν ἁμαρτωλόν», σὲ συνδυασμὸ μὲ τὴ συμμετοχὴ στὰ μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας, ἔργο ποὺ δὲν περιορίζεται στοὺς ἀσκητὲς καὶ μοναχούς, ἀλλὰ μπορεῖ νὰ ἐπεκτείνεται στὴν καθημερινὴ ζωὴ τῶν λαϊκῶν ἀνὰ πᾶσα στιγμή.

Μὲ τὴ θεολογία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ, καθὼς καὶ τοῦ ὑποστηρικτοῦ, βιογράφου καὶ ὑμνογράφου του, τοῦ ἁγίου Φιλοθέου Κοκκίνου, Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως, λύνεται καὶ ἡ μεγάλη λατινικὴ πλάνη τοῦ φιλιόκβε. Τὸ Ἅγιο Πνεῦμα ἐκπορεύεται ἀπὸ τὸν Πατέρα, ἀλλὰ αὐτὸ ποὺ πέμπεται καὶ ἀπὸ τὸν Υἱό, ὅπως φυσικὰ καὶ ἀπὸ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα, εἶναι ἡ ἄκτιστη τριαδικὴ ἐνέργεια, ἡ ὁποία, ἐπειδὴ ἐνίοτε καλεῖται καὶ «Πνεῦμα», ἔχει γίνει ἀντικείμενο παρανόησης ἀπὸ τοὺς θεολόγους τῆς αἱρετικῆς παπικῆς ἐκκλησίας. Οἱ ἅγιοί μας ξεκαθάρισαν τὸ αὐτονόητο, ἀλλὰ τόσο δυσνόητο ἀπὸ τοὺς πλανεμένους λατίνους καὶ λατινόφρονες τῆς ἐποχῆς τους, ὅτι δηλαδὴ ὁ Χριστός, ὅταν λέγῃ «λάβετε Πνεῦμα Ἅγιο», δὲν μεταδίδῃ οὔτε τὴν οὐσία, οὔτε τὴν ὑπόσταση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, διότι ὄχι μόνον ἡ ἄκτιστη οὐσία τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀκοινώνητη ἀπὸ τὰ κτιστὰ ὄντα, ἀλλὰ καὶ οἱ ὑποστάσεις ἀκόμη καὶ μέσα στὴν τριαδικὴ κοινωνία. Ὁ κτιστὸς ἄνθρωπος μπορεῖ νὰ γίνῃ κοινωνὸς μονάχα τῆς θείας ἐνέργειας, τῆς θείας χάριτος, ποὺ δημιουργεῖ, ζωοποιεῖ, λογοποιεῖ, μεταμορφώνει καὶ θεώνει τὰ κτιστὰ λογικὰ ὄντα.

Ἡ μνήμη τοῦ ἁγίου Γρηγορίου κανονικὰ τελεῖται στὶς 14 Νοεμβρίου. Ἡ Ἐκκλησία μας ὅμως μὲ τὴν σημερινὴ ἡμέρα ἐπιθυμεῖ νὰ μᾶς ὑπενθυμίσῃ τοὺς ἀγῶνες τοῦ μεγάλου ἁγίου γιὰ τὴν διαφύλαξη τῆς ὀρθοπραξίας μέσα ἀπὸ μία πορεία ποὺ ξεκινᾶ ἀπὸ τὴν κάθαρση τῶν παθῶν μας, διέρχεται μέσα ἀπὸ τὸν φωτισμὸ καὶ στοχεύει στὴν θέωση, τὴν ὁμοίωσή μας μὲ τὸν Ἰησοῦ Χριστό, τὸν σαρκωθέντα Θεό.

Ἂς ἐπικαλούμαστε τὸν θαυματουργὸ αὐτὸ ἅγιο τῆς οἰκουμενικῆς καὶ τοπικῆς μας Ἐκκλησίας, ζητῶντας νὰ πρεσβεύῃ στὸν Κύριο γιὰ τὴν κάθαρση, τὸν φωτισμὸ καὶ τὴν σωτηρία μας.

π. Στυλιανός Μακρής