τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος
† Μνήμη τῶν ἁγίων μαρτύρων Λουκιλλιανοῦ καί τῶν σύν αὐτῷ τεσσάρων νηπίων, Διονυσίου, Κλαυδίου, Παύλου καί Ὑπατίου, καί Παύλης τῆς Παρθένου.
Ἡ μνήμη τους ἀναφέρεται καί στίς 19 Ἰανουαρίου. Ἡ Σύναξή τους ἐτελεῖτο στόν οἶκο τοῦ Πατριάρχου Ἀναστασίου στήν Ὀξεία, μικρά νῆσο τῆς Προποντίδος, ἤ σέ ὁμώνυμη τοποθεσία κείμενη κοντά στή λεγόμενη «Ἐμβόλων τοῦ Δομνίνου» στήν Κωνσταντινού-πολη.
† Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ, μνήμη τῶν ἁγίων μαρτύρων Περγεντίνου καί Λαυρεντίνου, τῶν αὐταδέλφων.
Οἱ Ἅγιοι Μάρτυρες Περγεντίνος καί Λαυρεντίνος1 ἐμαρτύρη-σαν, τό 251 μ.Χ., στήν πόλη Ἀρέτσο τῆς Ἰταλίας, ἐπί αὐτοκράτορος Δεκίου (249-251 μ.Χ.).
† Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ, μνήμη τοῦ ἁγίου Καικιλίου, διδασκάλου τοῦ ἁγίου Κυπριανοῦ.
Ὁ Ἅγιος Καικίλιος ἔζησε κατά τόν 3ο αἰώνα μ.Χ. καί ἦταν πρεσβύτερος στήν Καρθαγένη τῆς Ἀφρικῆς. Ὑπῆρξε χειραγωγός στόν Χριστιανισμό τοῦ Ἁγίου Κυπριανοῦ, Ἐπισκόπου Καρχηδόνος ( † 2 Ὀκτωβρίου)2. Ὁ Βαρώνιος καί ἄλλοι ἱστορικοί τόν θεωροῦν φίλο τοῦ φιλοσόφου Ὀκταβίου καί τοῦ νομικοῦ Μάρκου Μινουτί-ου Φήλικος. Μεταστραφείς στόν Χριστιανισμό, ὁ Ἅγιος Καικίλιος ἀγωνίσθηκε γιά τήν πατρώα εὐσέβεια καί τή διδασκαλία τῶν θείων Γραφῶν.
† Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ, μνήμη τοῦ ἐν ἁγίοις πατρός ἡμῶν Ἀχιλλᾶ.
Ὁ Ἅγιος Ἀχιλλᾶς (311-312 μ.Χ.) ἦταν Ἐπίσκοπος Ἀλεξαν-δρείας καί ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη.
† Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ, μνήμη τοῦ ἐν ἁγίοις πατρός ἡμῶν Ἱλαρίου.
Ὁ Ἅγιος Ἱλάριος ἔζησε κατά τόν 4ο αἰώνα μ.Χ. καί διετέλεσε Ἐπίσκοπος τῆς πόλεως Καρκασσόν τῆς Τουλούζης στήν Γαλλία. Ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη.
† Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ, μνήμη τῆς ἁγίας Κλοτίλδης, τῆς ἐκ Γαλλίας.
Ἡ Ἁγία Κλοτίλδη3 ἐγεννήθηκε στήν πόλη Λυών τῆς Γαλλίας τό 474 μ.Χ. Ἐφρόντισε γιά τήν βάπτιση τοῦ βασιλέως συζύγου της καί τῶν τέκνων της καί ἀγωνίσθηκε γιά τήν διάδοση τοῦ Εὐαγγε-λίου. Ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη, τό 545 μ.Χ.
† Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ, μνήμη τοῦ ὁσίου πατρός ἡμῶν Λιφάρδου, τοῦ ἐν Ὀρλεάνῃ.
Ὁ Ὅσιος Λιφάρδος ἔζησε τόν 6ο αἰώνα μ.Χ. καί καταγόταν ἀπό τήν Ὀρλεάνη. Ἐσπούδασε τή νομική ἐπιστήμη καί ὁ ζῆλος του γιά τά πνευματικά τόν ὁδήγησε στή μελέτη τοῦ θείου λόγου καί τή συμμετοχή του στά μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας. Σέ ἡλικία σαράντα ἐτῶν ἀκολούθησε τό μοναχικό βίο καί ἐχειροτονήθηκε διάκονος. Μαζί μέ τόν Ὅσιο Οὐρβίκιο ἔζησαν μιά ζωή ἀσκητική πολύ αὐ-στηρή καί σκληρή. Λόγῳ τῆς μεγάλης του ἀρετῆς ἐχειροτονήθηκε πρεσβύτερος καί ἔγινε ἡγούμενος τῆς μονῆς τοῦ Μένουνγκ πού εἶ-χαν ἱδρύσει μαζί μέ τό συμμοναστή του.
Ὁ Ὅσιος Λιφάρδος, ἀφοῦ ἔζησε θεοφιλῶς, ἐκοιμήθηκε μέ εἰ-ρήνη, τό 550 μ.Χ.
† Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ, μνήμη τοῦ ὁσίου πατρός ἡμῶν Οὐρβικίου.
Ὁ Ὅσιος Οὐρβίκιος ἔζησε τόν 6ο αἰώνα μ.Χ. καί ἀσκήτεψε μαζί μέ τόν Ὅσιο Λιφάρδο, τόν ὁποῖο διαδέχθηκε στήν ἡγουμενία τῆς μονῆς τοῦ Μένουνγκ.
Ὁ Ὅσιος Οὐρβίκιος, ἀφοῦ ἀσκήτεψε θεοφιλῶς, ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη.
† Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ, μνήμη τοῦ ὁσίου πατρός ἡμῶν Κρονανοῦ, τοῦ ἐξ Ἰρλανδίας.
Ὁ Ὅσιος Κρονανός ἔζησε τόν 7ο αἰώνα μ.Χ. καί ἀνῆκε στή συνοδεία τοῦ Ἁγίου Κέβιν. Ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη, τό 617 μ.Χ.4.
† Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ, μνήμη τοῦ ἐν ἁγίοις πατρός ἡμῶν Κέβιν, τοῦ ἐξ Ἰρλανδίας.
Ὁ Ἅγιος Κέβιν καταγόταν ἀπό εὐγενῆ οἰκογένεια καί ἐμορ-φώθηκε κοντά σέ διακεκριμένους μοναχούς τῆς Ἰρλανδίας. Ὅταν ἐνηλικιώθηκε ἵδρυσε μονή στήν περιοχή τῶν Δύο Λιμνῶν. Ἦταν τόση ἡ φήμη τῆς ἁγιότητος τοῦ βίου του, ὥστε γύρω ἀπό αὐτόν συγκεντώθηκαν πολλοί μοναχοί καί ἡ περιοχή ἐκείνη ἐξελίχθηκε σέ πόλη. Χειροτονηθείς Ἐπίσκοπος ἔκτισε κοντά στή μονή τόν καθε-δρικό αὐτοῦ ναό.
Ὁ Ἅγιος Κέβιν ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη, τό 618 μ.Χ., σέ ἡλικία ἑκατόν εἴκοσι ἐτῶν5.
† Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ, μνήμη τοῦ ἐν ἁγίοις πατρός ἡμῶν Γενεσίου.
Ὁ Ἅγιος Γενέσιος ἔζησε τόν 7ο αἰώνα μ.Χ. καί διετέλεσε Ἐπί-σκοπος τῆς πόλεως Κλερμόντ. Διακρίθηκε γιά τήν αὐστηρότητα τοῦ βίου του, τή φιλανθρωπία καί τήν ἀγάπη πρός τούς πτωχούς καί τούς πάσχοντες.
Ὁ Ὅσιος Γενέσιος, ἀφοῦ ἐποίμανε θεοφιλῶς τό ποίμνιό του, ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη, τό 662 μ.Χ.
† Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ, μνήμη τοῦ ἁγίου ὁσιομάρτυρος Ἰσαάκ, τοῦ ἐξ Ἱσπανίας.
Ὁ Ἅγιος Ὁσιομάρτυς Ἰσαάκ ἔζησε τόν 9ο αἰώνα μ.Χ. καί ἐγεννήθηκε στήν πόλη Κόρδοβα τῆς Ἱσπανίας, τό 825 μ.Χ. Ἦταν συμβολαιογράφος καί ἀργότερα ἔγινε μοναχός σέ μοναστήρι κοντά στή γενέτειρά του. Ἐμαρτύρησε γιά τήν πίστη τοῦ Χριστοῦ, τό 852 μ.Χ., ἀπό τούς Μωαμεθανούς6.
† Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ, μνήμη τοῦ ὁσίου πατρός ἡμῶν Ἀθανασίου, τοῦ Θαυματουργοῦ.
Ὁ Ὅσιος Ἀθανάσιος, ὁ Θαυματουργός, καταγόταν ἀπό τό θέμα τῶν Κιβυρραιωτῶν, τό ὁποῖο περιελάμβανε τίς ἐπαρχίες Κα-ρίας, Πισιδίας, Λυκίας καί Παμφυλίας, καί ἀπό γονεῖς εὐσεβεῖς καί φιλόθεους. Ἔζησε δέ κατά τό δεύτερο ἥμισυ τοῦ 9ου καί πρῶτο ἥμισυ τοῦ 10ου αἰῶνος μ.Χ. Ἀφοῦ ἔγινε μοναχός, περιερχόταν πολ-λούς τόπους συναναστρεφόμενος τούς ἀσκητές, τίς ἀρετές τῶν ὁποί-ων ἐμιμεῖτο. Σέ μία περιοδεία του ἐγνωρίσθηκε μετά τοῦ πρώην συγκλητικοῦ καί ἤδη μοναχοῦ Κοσμᾶ, ὁ ὁποῖος τόν εἰσήγαγε στή μονή πού ἐκτίσθηκε ἀπό αὐτόν, τοῦ Τραϊανοῦ, κοντά στόν ποταμό Σαγγάριο καί τήν ὁποία αὐτός εἶχε ἐγκαταλείψει, ἐπειδή δυσανα-σχέτησε ἀπό τήν ἀπείθεια καί σκληρότητα τῶν μοναχῶν. Ἐκεῖ ὁ Ὅσιος Ἀθανάσιος ἐχειροτονήθηκε ἱερέας καί κατόρθωσε διά τῶν θερμῶν λόγων, τοῦ ἀμέμπτου παραδείγματός του, τῶν φιλαδέλφων παρακλήσεων καί τῶν ὁλονυκτίων πρός τόν Θεό δεήσεών του, νά ἐξημερώσει τούς ἀτίθασους μοναχούς καί νά ἀποκαταστήσει τή διασαλευθεῖσα τάξη στή μονή. Πλήν τῶν ποιμαντικῶν του καθηκό-ντων ἠσχολεῖτο καί μέ τήν ἀντιγραφή βιβλίων, τό προϊόν τῆς πωλή-σεως τῶν ὁποίων διεμοίραζε στούς πτωχούς.
Ἔτσι, ὁσίως καί θεοφιλῶς, ἀφοῦ ἔζησε ὁ Ὅσιος Ἀθανάσιος, ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη σέ βαθύ γῆρας, γενόμενος, πρόξενος μετά θά-νατον, πολλῶν θαυμάτων στούς προσερχομένους πρός αὐτόν μέ πίστη καί εὐλάβεια.
† Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ, μνήμη τῆς ὁσίας μητρός ἡμῶν Ἱερίας τῆς χήρας, ἐν Μεσοποταμίᾳ ἀσκησάσης.
Ἡ Ὁσία Ἱερία, ἀφοῦ ἀσκήτεψε θεοφιλῶς στήν περιοχή τῆς Μεσοποταμίας, ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη.
† Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ, μνήμη τοῦ ὁσίου πατρός ἡμῶν Πάππου.
Ὁ Ὅσιος Πάππος, ἀφοῦ ἀσκήτεψε θεοφιλῶς, ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη.
† Τῇ αὐτῆ ἡμέρᾳ, μνήμη τῆς ἀνακομιδῆς τῶν ἱερῶν λειψάνων τοῦ ἁγίου Δημητρίου τοῦ Θαυματουργοῦ, πρίγκηπος τοῦ Οὔγκλιχ καί τῆς Μόσχας.
Ἡ ἀνακομιδή καί μεταφορά τῶν ἱερῶν λειψάνων τοῦ Ἁγίου Δημητρίου ἀπό τήν πόλη Οὔγκλιχ στήν Μόσχα ἐπραγματοποιήθηκε τό 1606. Τά ἱερά λείψανα ἐτοποθετήθηκαν στό ναό τῶν Ἀρχαγ-γέλων τοῦ Κρεμλίνου. Μετά τά πολλά θαύματα, πού ἔγιναν ἀπό τά ἅγια λείψανα, καθιερώθηκαν οἱ ἡμέρες μνήμης τοῦ πρίγκηπος Δημη-τρίου: τῆς γεννήσεως († 19 Ὀκτωβρίου), τοῦ βίαιου θανάτου († 15 Μαΐου) καί τῆς μετακομιδῆς τῶν ἱερῶν λειψάνων αὐτοῦ στήν Μόσχα († 3 Ἰουνίου).
† Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ, μνήμη τοῦ ἁγίου ἱερομάρτυρος Γρηγορίου, μητροπολίτου Δέρκων.
Ὁ Ἅγιος Ἱερομάρτυς Γρηγόριος ἐγεννήθηκε περί τά μέσα τοῦ 18ου αἰῶνος μ.Χ. στό χωριό Ζουμπάτα Ἀχαῒας. Λόγῳ τοῦ ἀνήσυχου χαρακτῆρος του ὁ πατέρας του ἀναγκάσθηκε νά τόν ἀποστείλει σέ κάποιον μοναχό συγγενῆ του στή μονή τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου τοῦ Φίλια. Ἐκεῖ ὁ Γρηγόριος, ἀφοῦ ἐκάρη μοναχός, ἐμόνασε. Ἐπί πόσα ἔτη ἔμεινε ἐκεῖ ἤ ἐἀν μετέβη καί ἐμόνασε στή μονή τῶν Ταξιαρχῶν, δέν εἶναι γνωστό. Τό βέβαιο εἶναι, ὅτι λόγῳ τῆς μικρᾶς παραμονῆς του στή μονή τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου ἀπό εὐγνωμοσύνη ἀνήγειρε μέ ἰδικές του δαπάνες, τό 1819, τήν κρήνη τῆς μονῆς, ὅπως ἀναφέρεται κατά τήν ἐπί αὐτῆς ἐπιγραφή.
Προικισμένος μέ σπάνια φυσικά χαρίσματα καί πλήρης ἐλπί-δων, δέν περιορίσθηκε στά στενά ὅρια τῶν μοναστηριακῶν τειχῶν, ἀλλά ἐπεζήτησε εὐρύτερο πεδίο δράσεως. Ἀναφέρεται ὅτι ἐμορφώ-θηκε στή Δημητσάνα καί τό Ναύπλιο, ἀργότερα δέ μετέβη στήν Κωνσταντινούπολη, ὅπου ἐπεράτωσε τίς σπουδές του στή Μεγάλη Σχολή τοῦ Γένους, διακρινόμενος ἀπό τότε γιά τή μόρφωσή του. Γιά τήν ποικιλία τῶν γνώσεών του καί τό αὐστηρό τοῦ ἤθους, δέν ἄργησε νά γίνει γνωστός σέ εὐρύ κύκλο λογίων, κληρικῶν καί λαϊ-κῶν, ἑλκύσας τήν εὔνοια καί ἐκτίμηση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρ-χου Σωφρονίου Β΄ (1774-1780), ὁ ὁποῖος τόν ἐχειροτόνησε Μη-τροπολίτη Λαοδικείας κατά Φεβρουάριο τοῦ ἔτους 1777 καί συγ-χρόνως καθ’ ὅλο σχεδόν τό ἔτος προσέλαβε αὐτόν ὡς μέλος τῆς Ἱε-ρᾶς Συνόδου7.
Ἀφοῦ ἀνέλαβε τά καθήκοντά του στή Μητρόπολη Λακεδαι-μονίας, τό 1778, ὁ Ἅγιος Γρηγόριος διακρίθηκε ὡς ἔξοχος ποι-μενάρχης. Σέ αὐτόν ὀφείλεται ἡ ὑπαγωγή τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Δημη-τσάνης στή Μητρόπολη Λακεδαιμονίας, ἀργότερα δέ, κατά τό ἔτος 1780, ἡ προαγωγή τῆς Πατριαρχικῆς Ἐξαρχίας Ζαρνάτας σέ Ἐπι-σκοπή ὑπό τόν Λακεδαιμονίας.
Φλεγόμενος ὑπέρ τῆς ἀπελευθερώσεως τοῦ Γένους, ἐβάδισε ἐπί τά ἴχνη τοῦ προκατόχου του Ἀνανίου καί ἐργάσθηκε ἐντατικά πρός ἀναζωπύρωσιν τοῦ πατριωτικοῦ φρονήματος. Λόγῳ τῆς δράσεώς του αὐτῆς ἐπέσυρε τήν ὀργή καί τό μῖσος τῆς Τουρκικῆς ἐξουσίας τῆς Πελοποννήσου.
Ἀφοῦ ἦλθε σέ ρήξη πρός τόν πασᾶ Σαλάμπαση, διότι ἀντιστε-κόταν στίς καταπιέσεις αὐτοῦ καί διαμαρτυρόταν στίς ἐκκλησίες, ἐφυλακίσθηκε ἀπό αὐτόν ἐπί ἐννέα μῆνες. Ὁ πασᾶς ἀπέστειλε τρεῖς φορές ταχυδρόμους στήν Κωνσταντινούπολη, γιά νά λάβει φιρμάνι νά τόν ἀποκεφαλίσει, ἐπειδή ὅμως ἀπέτυχε, ἀπέλυσε τόν Γρηγόριο, ἀφοῦ ἔλαβε ἀπό αὐτόν ἄδικο πρόστιμο τριάντα χιλιάδων γροσ-σίων.
Περί τά μέσα τοῦ ἔτους 1790 προσκλήθηκε ἀπό τόν πασᾶ τῆς Πελοποννήσου νά μεταβεῖ στήν Τρίπολη, πλήν ὅμως ἐγκαίρως κατόρθωσε νά διαφύγει πρίν συλληφθεῖ καί ὑποστεῖ τό μαρτυρικό τέλος τοῦ προκατόχου του Ἀνανίου. Διά μέσου δέ τῆς Ὕδρας κα-τευθύνθηκε στήν Κωνσταντινούπολη, ἀφοῦ ἀπηλλάγη τῆς κατηγο-ρίας. Ἀφοῦ ἔμεινε ἐκεῖ ἀρκετά, μετατέθηκε στή Μητρόπολη Βιδύ-νης, κατά μῆνα Νοέμβριο τοῦ ἔτους 1791, μέ σκοπό νά μήν ἐπανέλ-θει στήν Πελοπόννησο.
Δέν παρέμεινε ὁμως ἐκεῖ ἀρκετά, διότι δέν ὑπῆρξε ἀμέτοχος τῆς ἀποστασίας τοῦ Πασβάνογλου (1797), πρός τόν ὁποῖο συνδέ-θηκε διά φιλίας, ἐπωφελούμενος τῶν σχέσεων μέ τόν Ρήγα Φεραῖο. Φοβούμενος δέ τήν ἐνοχοποίησή του, ἐδραπεύτεσε καί κατευθύνθη-κε στήν Κωνσταντινούπολη κατά μῆνα Ἰούλιο τοῦ ἔτους 1801. Ἐδῶ παρέμεινε μέχρι τήν ἡμέρα τῆς ἐκλογῆς του, ἐπί Πατριάρχου Καλλι-νίκου Ε΄8, σέ Μητροπολίτη Δέρκων, διαδεχθείς τόν Μακάριο, ὁ ὁποῖος ἔγινε Μητροπολίτης Ἐφέσου.
Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος εὐθύς ἀμέσως, γιά τίς ποικίλες γνώσεις καί τήν πολύτιμη πεῖρα του, ἐκλήθηκε ὡς Συνοδικός καί παρέμεινε στή θέση αὐτή μέχρι τόν Ἀπρίλιο τοῦ 1821, ὑπό τέσσερεις Πατριάρ-χες, τόν Καλλίνικο Ε΄, τόν Ἰερεμία Δ΄ (1809-1813), τόν Κύριλλο ΣΤ΄ (1813-1818) καί τόν Γρηγόριο Ε΄ (1818-1821)9.
Ὡς Μητροπολίτης Δέρκων καί μέλος τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας ὁ Ἅγιος Γρηγόριος παρέσχε μεγάλες ὑπηρεσίες στήν Ἐκκλησία καί τό Γένος, ἀφοῦ κατόρθωσε νά φέρει σέ πέρας δύσκολα καί δύσλυτα προβλήματα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου. Ἡ φωτισμένη σκέψη του ἐβάρυνε πάντοτε ἐπί τῶν σκέψεων καί τῶν ἀποφάσεων τῆς Ἱε-ρᾶς Συνόδου τοῦ Πατριαρχείου. Συγκαταλέγεται μεταξύ τῶν Ἱε-ραρχῶν ἐκείνων, οἱ ὁποῖοι ἐπέδειξαν μεγάλο ζῆλο γιά τήν ἵδρυση σχολείων καί τήν ἐξύψωση τοῦ πνευματικοῦ καί μορφωτικοῦ ἐπι-πέδου τῆς νεολαίας. Πολύ συνέβαλε στήν ἀναδιοργάνωση τῆς Με-γάλης τοῦ Γένους Σχολῆς, ὡς καί τή μετάθεση αὐτῆς ἀπό τό Φανάρι στήν Ξηροκρήνη10.
Ὁ Ἅγιος ἐπροστάτευε τούς γενναίους ἀπό τούς λαϊκούς καί τοῦς ἐνάρετους ἀπό τούς κληρικούς. Ἔτσι ὡς πνευματικά του τέκνα ἀναφέρονται οἱ δύο Πατριάρχες Γρηγόριος ΣΤ΄11 καί Ἄνθιμος Ε΄ (1841-1842), ὡς καί ὁ πολύς κατόπιν Γρηγόριος Παπαφλέσσας.
Μετά τήν εἰσβολή τοῦ Ἀλεξάνδρου Ὑψηλάντου στή Μολδα-βία, διατάχθηκε, στίς 9 Μαρτίου, διά φιρμανίου καί ἄνευ ἐξηγήσε-ων ὁ Πατριάρχης νά ἀποστείλει στήν Πύλη μερικούς ἀπό τούς πρό-κριτους Ἀρχιερεῖς, μεταξύ δέ αὐτῶν καί τόν Ἅγιο Γρηγόριο. Περί τῆς τύχης τῶν κρατουμένων Ἀρχιερέων, μετά τήν ἀναγγελία τῆς Ἐπαναστάσεως στήν Πελοπόννησο, ἔκρινε τό ἀποτέλεσμα τῶν πο-λεμικῶν γεγονότων καί μάλιστα ἡ ἀναγγελία περί τῆς πυρπολή-σεως τοῦ Τουρκικοῦ δικρότου στήν Λέσβο, στίς 27 Μαῒου 1821, ἀπό τόν Παπανικολῆ καί ἡ σφαγή τοῦ Μολλᾶ τῆς Μέκκας καί τῆς οἰκο-γένειάς του στή νῆσο τῶν Οἰνουσῶν.
Ἔτσι διατάχθηκε ἡ θανάτωση ὅλων τῶν φυλακισμένων Ἱε-ραρχῶν. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ἀπαγχονίσθηκε, τό 1821, στά Θε-ραπειά, ἔξω ἀπό τήν οἰκία του12.
† Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ, μνήμη τοῦ ἁγίου ἱερομάρτυρος Δωροθέου, μητροπολίτου Ἀδριανουπόλεως.
Ὁ Ἅγιος Ἱερομάρτυς Δωρόθεος, κατά κόσμον Δημήτριος Πρώϊος, ἐγεννήθηκε τόν 18ο αἰώνα μ.Χ. στήν Χίο, ὅπου καί ἔμαθε τά στοιχειώδη γράμματα, ἀργότερα δέ διετέλεσε μαθητής τοῦ Δα-νιήλ τοῦ Κεραμέως στήν Πατμιάδα σχολή. Τό 1786, ἐχειροτονήθηκε διάκονος καί στή συνέχεια ἀναχώρησε στήν Ἰταλία καί Γαλλία γιά εὐρύτερες σπουδές. Ἀπό τόν Σεπτέμβριο τοῦ ἔτους 1793 ἐδίδαξε φιλοσοφία στή σχολή τῆς Χίου, ὑπό τή διεύθυνση τοῦ Ἁγίου Ἀθα-νασίου τοῦ Παρίου, μέχρι καί τό 1796.
Σέ κάποια ἐπίσκεψη τοῦ Καπετάν-Πασᾶ στό Αἰγαῖο, ὁ διερ-μηνέας τοῦ στόλου Κωνσταντίνος Χαντζερῆς ἐγνώρισε τόν Δωρό-θεο στή Χίο, τόν ἐζήτησε ὡς διδάσκαλο τῶν τέκνων του, καί ἔτσι ἐγκαταστάθηκε στήν Κωνσταντινούπολη, τό 1797. Ἀκολούθησε ἀργότερα τόν Χαντζερῆ στή Βλαχία μετά τό διορισμό του ὡς ἡγε-μόνος. Ὡς βοηθό του ὁ Ἅγιος Δωρόθεος στήν Κωνσταντινούπολη καί τό Βουκουρέστι εἶχε τόν ἐπίσης Χίο καί ἀγαπητό του μαθητή Νεόφυτο Βάμβα.
Τό 1799, ὁ Ἅγιος Δωρόθεος, μετά τήν ἀποκεφάλιση τοῦ Χαντζερῆ ἀπό τούς Τούρκους, ἐπανῆλθε στήν Κωνσταντινούπολη, ὅπου ἀνέλαβε καθήκοντα ἱεροκήρυκος τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας καί ἐχειροθετήθηκε ἀρχιμανδρίτης.
Τό 1804, ἱδρύθηκε στήν Ξηροκρήνη τὴς Κωνσταντινουπόλε-ως, ἀπό τόν Δημήτριο Μουρούζη, νέα Σχολή τοῦ Γένους, ἡ διεύ-θυνση τῆς ὁποίας ἀνατέθηκε στόν Ἅγιο Δωρόθεο. Ἕνα χρόνο μετά, ἐκλέγεται Μητροπολίτης Φιλαδελφείας καί τό 1813 Μητροπολίτης Ἀδριανουπόλεως.
Ὁ Ἅγιος ἐπιθυμοῦσε νά ἱδρύσει στήν Ἀδριανούπολη ϊερατική σχολή, ἐπειδή ὅμως δέν κατάφερε νά πραγματοποιήσει τό ὄωειρό του, συνέβαλε τά μέγιστα στήν ἀνάπτυξη τῆς ἐκεῖ ὑπαρχούσης Ἑλληνικῆς σχολῆς, ἀφοῦ διόρισε ὡς σχολάρχη αὐτῆς τόν ἀξιόλογο διδάσκαλο Στέφανο Καραθεοδωρῆ. Ἐδίδασκε καί αὐτός λογική καί ἠθική κατ’ Ἀριστοτέλη, μαθηματικά καί φυσικά κατά Νικηφόρο Θεοτόκη καί μεταφυσική καί θεολογία κατά Εὐγένιο Βούλγαρη.
Τό 1820, ὁ Ἅγιος Δωρόθεος ἐκλήθηκε ὡς μέλος τῆς Ἱερᾶς Συνόδου στήν Κωνσταντινούπολη. Ἐκεῖ ἔμελλε νά εὕρει μαρτυρικό θάνατο μετά τῶν ἄλλων Ἀρχιερέων, ἀφοῦ ἀπαγχονίσθηκε ἀπό τούς Τούρκους, τό 1821, στό Μέγα Ρεῦμα.
Ὁ Ἅγιος Ἱερομάρτυς Δωρόθεος χαρακτηρίζεται ὡς ἕνας ἀπό τούς συντελεστές τῆς ἐκπαιδευτικῆς ἀναγεννήσεως τοῦ Νεωτέρου Ἑλληνισμοῦ. Ἐκτός τοῦ Ἀδαμαντίου Κοραῆ ἀναγνωρίζει αὐτόν καί ὁ Κωνσταντίνος Οἰκονόμου ὁ ἐξ Οἰκονόμων, ὁ δέ Μητροπολίτης Οὑγγροβλαχίας Ἰγνάτιος κατατάσσει τόν Ἅγιο μεταξύ τῶν ἐνδόξων ἀνδρῶν, οἱ ὁποῖοι ἐλάμπρυναν τήν Ἑλλάδα13. Εἶναι, ἐπίσης, ἀξιο ἀναφορᾶς, ὅτι ὁ Ἅγιος Δωρόθεος ἐπιμελήθηκε τήν πρώτη ἔκδοση τοῦ Πηδαλίου, τό 1800, «διορθωθέντος ψήφῳ τοῦ παναγιωτάτου καί ἱεροκήρυκος κυρίου Δωροθέου».
† Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ, μνήμη τοῦ ἁγίου ἱερομάρτυρος Ἰωσήφ, μητρο-πολίτου Θεσσαλονίκης.
Ὁ Ἅγιος Ἱερομάρτυς Ἰωσήφ (Ἀντωνόπουλος) καταγόταν ἀπό τήν Δημητσάνα τῆς Πελοποννήσου, ἡ ὁποία ἀνέδειξε ἰδιαίτερα κατά τήν περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας ἀξιόλογους ἄνδρες, πού ἐργά-σθηκαν τόσο στό χῶρο τῆς ᾿Εκκλησίας ὅσο καί γιά τήν ἀπελευθέρω-ση τοῦ Γένους, διετέλεσε Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης κατά τή δύ-σκολη περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας καί ἰδιαίτερα κατά τούς χρόνους πρίν ἀπό τήν ἔκρηξη τῆς ᾿Επαναστάσεως, κατά τήν ἔναρξη τῆς ὁ-ποίας συνελήφθη ἀπό τούς Τούρκους καί ἐθανατώθηκε· γι᾿ αὐτό καί θεωρεῖται ὡς Ἐθνομάρτυς. Ὅμως στή συνείδηση τοῦ Χριστιανικοῦ πληρώματος τῆς Θεσσαλονίκης ἔχει καθιερωθεῖ καί τιμᾶται ὡς Ἱε-ρομάρτυς.
Ὁ Ἅγιος Ἰωσήφ προερχόταν ἀπό τή γνωστή οἰκογένεια τῶν ᾿Αντωνόπουλων, ἡ ὁποία προσέφερε πολλά στόν ἀγώνα τοῦ 1821. Μέχρι πρόσφατα ὑπῆρχε ἡ ἄποψη ὅτι ἔφερε τό ἐπώνυμο Δαλιβήρης, ὥσπου ἐδημοσιεύθηκαν τά Ἀπομνημονεύματα τοῦ Κανέλου Δεληγιάννη, ὅπου, ἀναφερόμενος ὁ Κανέλος στό γεγονός τῆς ἱδρύσεως πυριτιδόμυλων στήν Δημητσάνα, λέγει ὅτι στήν προσπάθεια αὐτή τῶν δύο ἀδελφῶν, τοῦ Νικολάου καί τοῦ Σπυρίδωνα Σπηλιωτοπού-λου, συνέβαλε σημαντικά καί ὁ προκριτώτερος τῆς πόλεως «Ἀθα-νάσιος Ἀντωνόπουλος, ἀδελφός τοῦ ᾿Ιωσήφ μητροπολίτου Θεσσα-λονίκης, ὅστις ἐφονεύθη ἀπό τόν σουλτάνον εἰς Κωνσταντινούπο-λιν μετά τοῦ ἀοιδίμου Πατριάρχου Γρηγορίου, τοῦ Δέρκων, ᾿Εφέ-σου καί ἄλλων ἀρχιερέων…».
Τήν πρώτη μόρφωσή του ὁ ᾿Ιωσήφ πιθανώτατα τήν ἔλαβε στή γενέτειρά του, ὅπου ἄλλωστε καί πρίν τή σύσταση τῆς γνωστῆς ῾Ελ-ληνικῆς σχολῆς ἐλειτουργοῦσε ἀνεπίσημα σχολεῖο. ῎Αγνωστος πα-ραμένει ὁ τόπος ὅπου συνέχισε τίς σπουδές του· πιθανότατα μετέβη στήν Σμύρνη, ὅπου συνήθιζαν νά καταφεύγουν πολλοί ἀπό τήν γε-νέτειρά του, ὅπως π.χ. ὁ Γρηγόριος ὁ Ε¢, ἀλλά καί οἱ ἱδρυτές τῆς σχολῆς τῆς Δημητσάνας. ῞Ενας ἄλλος τόπος πού προσέλκυε πολλούς νέους προερχόμενους ἀπό τή Δημητσάνα ἦταν ἡ Κωνσταντινού-πολη, ὅπου διέμεναν πολλοί πλούσιοι ἔμποροι καταγόμενοι ἀπό αὐ-τή. Ἀλλά καί τό Ἅγιον Ὄρος ἀποτελοῦσε ἕναν σημαντικό πόλο ἕλξεως. Σέ κάποιον λοιπόν ἀπό αὐτούς τούς χώρους ὁ ᾿Ιωσήφ συμ-πλήρωσε τή μόρφωσή του, γιά τήν ὁποία ἄλλωστε ὁ μοναχός Χρι-στόφορος ὁ Προδρομίτης σημειώνει: «ἱκανήν παίδευσιν, τήν τε θύ-ραθεν καί μάλιστα τῶν καθ᾿ ἡμᾶς παιδευμάτων».
᾿Αργότερα, ὅταν ὁ Γρηγόριος ὁ Ε¢ ἀνέρχεται στόν πατριαρχι-κό θρόνο, συναντοῦμε τόν ᾿Ιωσήφ ὡς ἀρχιδιάκονο τοῦ Μητροπολί-του ᾿Εφέσου. Στή συνέχεια γίνεται Μέγας Πρωτοσύγκελλος τοῦ Οἰ-κουμενικοῦ Πατριαρχείου, ἐνῶ ἀπό τίς 20 Αὐγούστου τοῦ ἔτους 1787 ἐξελέγη Μητροπολίτης Δράμας. Μεταξύ τῆς γενέτειράς του καί τῆς ἐκκλησιαστικῆς του ἐπαρχίας ὑπῆρχε ἕνας μυστικός στενός σύν-δεσμος, ἀφοῦ πολλοὶ ἀπό τούς συμπατριῶτες του εἶχαν περάσει ἀπό τή Δράμα, ὅπως π.χ. ὁ Διονύσιος ὁ Α¢, ὁ ὁποῖος θεωρεῖται δεύτερος κτίτωρ τῆς μονῆς τῆς Εἰκοσιφοινίσσης, ὁ Γρηγόριος ὁ Ε¢, ὁ ὁποῖος κατέφυγε στήν ἴδια μονή, ὁ Μητροπολίτης Δράμας Ἀθανάσιος (1593-1608), ἀλλά καί πολλοί ἄλλοι.
Στό ἐξώφυλλο μιᾶς χειρόγραφης λειτουργίας τοῦ ἔτους 1736 βρίσκουμε μία ἰδιόγραφη σημείωση τοῦ Ἁγίου ᾿Ιωσήφ, πού φέρεται ὅτι εἶναι γραμμένη τόν Μάρτιο τοῦ 1800. Στή σημείωση αὐτή ἀνα-φέρονται τά ὀνόματα ὅλων τῶν προκατόχων τοῦ ᾿Ιωσήφ, ὁ ὁποῖος φαίνεται ὅτι προβαίνει σ᾿ αὐτήν τήν ἐνέργεια ἀπό σεβασμό στή μνή-μη ὅλων ὅσων ἀρχιεράτευσαν ἐνωρίτερα στήν ἴδια Μητρόπολη καί ἰδιαίτερα τῶν συμπατριωτῶν του.
῾Ο Ἅγιος Ἰωσήφ διακρινόταν ἰδιαίτερα γιά τή μόρφωσή του, τήν εὐσέβεια καί τήν ἐργατικότητά του. Συνέβαλε μάλιστα οἰκονο-μικά στήν ἔκδοση διαφόρων ἔργων, ὅπως τῆς ᾿Επιτομῆς χρονολο-γικῆς τῆς Γενικῆς ῾Ιστορίας, ἐκ τῆς Γαλλικῆς εἰς τήν ἡμετέραν μετε-νεχθείσης διάλεκτον μετά πλείστων σημειώσεων ἐπαυξηθείσης ὑπὸ τοῦ φιλογενοῦς Λάμπρου ᾿Αντωνιάδου, τοῦ ἐκ Μοισίας καί τῆς Γε-ωγραφίας τοῦ Διονυσίου Πύρρου τοῦ Θετταλοῦ, ἡ ὁποία ἐκδίδεται γιά πρώτη φορά τό 1818. ᾿Επίσης προέτρεψε τόν Ὅσιο Νικόδημο τόν Ἁγιορείτη στή σύνταξη τοῦ Συναξαριστοῦ, ἑνός ἔργου τήν ἔκδοση τοῦ ὁποίου εἶχε ὑποσχεθεῖ νά χρηματοδοτήσει. Πράγματι, μετά τήν κοίμηση τοῦ Ὁσίου Νικοδήμου, τό 1819, ὁ Ἅγιος ᾿Ιωσήφ ἐκπλήρωσε τήν ὑπόσχεσή του, ἐπιθυμώντας μόνο νά παραμείνει μυστική ἡ προσφορά του. Τέλος, ἐνίσχυσε οἰκονομικά καί τή σχολή τῆς γενέτειράς του.
Ἀπό τό φθινόπωρο πιθανότατα τοῦ 1808-1809 ὁ ᾿Ιωσήφ μετεῖ-χε στήν Πατριαρχική Σύνοδο ὡς Μητροπολίτης Δράμας. Κατά τή διάρκεια αὐτῆς τῆς περιόδου συναντοῦμε τήν ὑπογραφή του σέ διά-φορα συνοδικά ἔγγραφα, μεταξύ τῶν ὁποίων καί στό ἔντυπο σιγίλ-λιο τοῦ Πατριάρχου Καλλινίκου Ε΄, τό 1809, πού συνιστᾶ ὑποταγή στήν ὀθωμανική ἐξουσία τόσο στούς Μητροπολίτες ὅσο καί στούς Χριστιανούς.
Κατά τόν Νοέμβριο τοῦ 1810, ὁ Ἅγιος Ἰωσήφ μετατέθηκε στήν Θεσσαλονίκη, γιά νά διαδεχθεῖ τόν ἀποθανόντα Ἐπίσκοπο Γεράσιμο. ῾Η Μητρόπολη τῆς Δράμας ἦταν μία πτωχή ἐκκλησιαστική περι-φέρεια σέ σχέση μέ τήν Θεσσαλονίκη· ἔτσι ἡ προαγωγή αὐτή ἀπο-τελοῦσε μιά πράξη ἀναγνωρίσεως τῆς προσφορᾶς τοῦ Ἁγίου.
Ἀπό τήν περίοδο τῆς ποιμαντορίας του στήν Θεσσαλονίκη διασώζεται μία ἐνθύμηση σ᾿ ἕνα χειρόγραφο τοῦ 15ου-16ου αἰῶνος μ.Χ. πού ἀναφέρεται σέ κάποια ἐπίσκεψή του στή μονή Βλατάδων. Ἀργότερα, τό 1815, σέ Κώδικα τοῦ ἔτους 1789, πού ἀνῆκε στό ναό τῆς Παναγούδας, εὑρίσκουμε μία σημείωση πού ἀναφέρει ὅτι ἐθεω-ρήθηκε ὁ λογαριασμός τοῦ ἐπιτρόπου Γ. Πάϊκου κατά τόν ᾿Ιούνιο τοῦ 1815 ἐνώπιον τοῦ Ἀρχιερέως· στό τέλος ὑπάρχει ὑπογραφή τοῦ Μητροπολίτου «οὕτως † ὁ Θεσσαλονίκης ᾿Ιωσήφ ὑποβεβαιοῖ».
Κατά τά ἔτη 1819-1821, ὁ Ἰωσήφ μετεῖχε καί πάλι στήν Πα-τριαρχική Σύνοδο, αὐτή τή φορά βέβαια ὡς Μητροπολίτης Θεσσα-λονίκης. ῎Ετσι συναντοῦμε τήν ὑπογραφή του σέ ἀρκετά συνοδικά ἔγγραφα καί γράμματα, ὅπως στήν Ἐγκύκλιο τοῦ ἔτους 1820, τήν ὁποία ἀπευθύνει ὁ Γρηγόριος ὁ Ε΄ πρός τόν Μητροπολίτη, τούς Ἐπισκόπους καί τό λαό τῆς Θεσσαλονίκης, μέ σκοπό νά μήν παρα-συρθοῦν ἀπό τό κίνημα τοῦ Ἀλῆ, ἀλλά νά παραμείνουν πιστοί στό Σουλτάνο. ᾿Επίσης, τό 1821, ὁ Ἰωσήφ ὡς συνοδικός ὑπογράφει καί τήν ἀφοριστική ἐπιστολή τῶν πρωταγωνιστῶν τοῦ ἀπελευθερωτικοῦ ἀγῶνος. Αὐτές οἱ ἐνέργειες τοῦ Ἁγίου δέν πρέπει, ὅπως ἔχει ἀπο-δειχθεῖ ἀπό τήν ἱστορική ἔρευνα, νά ἐκληφθοῦν ὡς προδοτικές, ἀλ-λά νά ἑρμηνευθοῦν σέ συνδυασμό μέ τό ὅλο κλίμα τῆς περιόδου καί κυρίως μέ τό δύσκολο ρόλο πού εἶχε ἀναλάβει τό Πατριαρχεῖο ὡς προστάτης τοῦ Χριστιανικοῦ πληθυσμοῦ.
Μετά τήν ἔκρηξη τῆς Ἐπαναστάσεως στίς παραδουνάβιες πε-ριοχές, ὁ Πατριάρχης διατάχθηκε διά φιρμανίου, στίς 9 Μαρτίου, νά στείλει στήν Πύλη κάποιους ἀπό τούς προκρίτους Ἀρχιερεῖς. Ἴσως ὅμως αὐτό νά συνέβη, ὅταν ἐγνωστοποιήθηκε στό Σουλτάνο ἡ ἐξέγερση τῆς Πελοποννήσου, ὁπότε καί τοῦ ἐζητήθηκαν συγκεκρι-μένα πρόσωπα, διαφορετικά θά ὄφειλε νά θέσει καί τόν ἑαυτό του στήν ὁμάδα τῶν ἀποσταλέντων Ἀρχιερέων στήν Πύλη.
Μάλιστα οἱ συλλήψεις τῶν Ἀρχιερέων πρέπει νά ἔγιναν στα-διακά· πρῶτος πρέπει νά συνελήφθη καί νά ἐφυλακίσθηκε ὁ ᾿Εφέ-σου Διονύσιος, ἀφοῦ δέν συναντοῦμε τήν ὑπογραφή του σέ κανένα ἀπό τά πατριαρχικά ἔγγραφα πού ἀποκηρύσσουν τό κίνημα. Μετά ἀκολούθησαν ὁ Νικομηδείας Ἀθανάσιος καί ὁ Ἀγχιάλου Εὐγένιος πού ἐθανατώθησαν μαζί μέ τόν Πατριάρχη Γρηγόριο τόν Ε¢. Μετά τήν 10η Ἀπριλίου ἤ κατ᾿ αὐτήν συνελήφθησαν καί ἐφυλακίσθηκαν στό Φοῦρνο τοῦ Μποσταντζήμπαση ὁ Δέρκων Γρηγόριος, ὁ Τυρνό-βου ᾿Ιωαννίκιος, ὁ ᾿Αδριανουπόλεως Δωρόθεος καί ὁ Θεσσαλονί-κης ᾿Ιωσήφ. ῾Η φυλάκιση τῶν Ἀρχιερέων διήρκεσε γιά ἀρκετό χρο-νικό διάστημα. Στίς 27 Μαῒου, ὅταν ὁ Σουλτάνος ἐπληροφορήθηκε τήν πυρπόληση τοῦ τουρκικοῦ δικρότου στή Λέσβο, διέταξε πρός ἀντεκδίκησιν τή θανάτωση τῶν φυλακισμένων. ῎Ετσι, στίς 3 ᾿Ιουνί-ου 1821, τά θύματα μαζί μέ τό δήμιό τους μεταφέρθηκαν στήν εὐρω-παϊκὴ παραλία τοῦ Βοσπόρου, γιά νά ἐκτελεσθοῦν. Πρῶτος ἀπαγ-χονίσθηκε ὁ Τυρνόβου ᾿Ιωαννίκιος στό Ἀρναούτκιοϊ, μετά ὁ Ἀδρια-νουπόλεως Δωρόθεος στό Μέγα Ρεῦμα, τρίτος ὁ Ἅγιος ᾿Ιωσήφ στό Νεοχώρι, καί τέλος ὁ Δέρκων Γρηγόριος στά Θεραπειά.
Μετά τό θάνατο τοῦ Ἁγίου ᾿Ιωσήφ, ἡ περιουσία του ἐδημεύθηκε καί ἔτσι ἐστερήθηκε καί ἡ σχολή τῆς πατρίδος του τήν οἰκονο-μική ἐνίσχυση πού ἐδεχόταν ἀπό αὐτόν. Τόν ᾿Ιούλιο τοῦ ἴδιου ἔτους στό μητροπολιτικό θρόνο τῆς Θεσσαλονίκης μετατέθηκε ὁ Αἴνου Ματθαῖος, ὁ ὁποῖος παρέμεινε μέχρι τό 1824.
† Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ, ἡ σύναξις τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου τῆς Γλυκοφιλούσης, ἐν Γιαροσλάβλ τῆς Ρωσσίας.
Ἡ εἰκόνα τῆς Παναγίας τοῦ Γιαροσλάβλ ὀφείλει τό ὄνομά της στήν πόλη τοῦ Γιαροσλάβλ. Μεταφέρθηκε ἐκεῖ τόν 13ο αἰώνα μ.Χ. ἀπό τούς Ἁγίους Βασίλειο καί Κωνσταντίνο, πρίγκηπες τοῦ Για-ροσλάβλ († 3 Ἰουλίου).
† Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ, ἡ σύναξις τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου «τῶν Ἀδελφῶν τοῦ Κιέβου», ἐν Κιέβῳ-Μπράτσκ τῆς Ρωσσίας.
Ἡ εἰκόνα τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου ἑορτάζει, ἐπίσης, στίς 6 Σεπτεμβρίου, 10 Μαῒου καί τήν Ε΄ Κυριακή τῶν Νηστειῶν.
Ταῖς αὐτῶν ἁγίαις πρεσβείαις, ὁ Θεός, ἐλέησον ἡμᾶς. Ἀμήν!