Η τιμή της Παναγίας μας και η Ακολουθία των Εγκωμίων της!

π.Αντώνιος Χρήστου

Σε όλη την Ορθοδοξία μας, από άκρη εις άκρη, εόρτασε ή ετοιμάζεται να εορτάσει (όσοι τηρούν το Παλαιό Ημερολόγιο σε Αγιο Ορος, Πατριαρχείο Ιεροσολύμων και Σλαβικές χώρες), την Εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου που δεν έμεινε στον θάνατο, καθώς δεν ήταν δυνατό η μητέρα Του Κυρίου να υποστεί αποσύνθεση και να γίνει τροφή των σκουληκιών, αλλά στην Μετάσταση (που σημαίνει ταυτόχρονη Ανάσταση, δηλαδή η ψυχή ενώθηκε ξανά με το σώμα της και ψυχοσωματική Ανάληψη εις την Βασιλεία Του Θεού) εις τον Παράδεισο. Οι Ναοί μας όχι απλά γέμισαν αλλά ξεχείλισαν από τον λαό Του Θεού, που έτρεξε να ζητήσει τις σωτήριες πρεσβείες της Θεοτόκου και ζητώντας της να επέμβει και να μεσιτεύσει στον Υιό και Θεό της, για τα πολυποίκιλα προβλήματα που μας ταλανίζουν όλους, πνευματικά και καθημερινά, στην επίγεια βιοτή μας.

Στα πλαίσια των λατρευτικών εκδηλώσεων, με Πανηγυρικούς Εσπερινούς, Λιτανεύσεις της Ιεράς της Εικόνος, Ιερές Αγρυπνίες, Πανηγυρικές Θείες Λειτουργίες και Ιερές Παρακλήσεις, στις περισσότερες Ενορίες και Μοναστήρια της χώρας μας και όχι μόνο, έχει προστεθεί και η Ακολουθία των Εγκωμίων της Παναγίας μας, με στολισμό Επιταφίου (Κουβούκλιο και σώμα είτε κεντητό είτε ξύλινο) και Ψαλμωδία στον ίδιο μουσικό ρυθμό των Εγκωμίων Του Χριστού μας της Μ. Παρασκευής, απλά με άλλα λόγια. Προσωπικά από μικρό παιδάκι στην Εκκλησία, έχω συμμετάσχει σε πολλά Εγκώμια σε πολλές Ενορίες και Ιερά Μοναστήρια και τώρα ως Κληρικός, χωρίς να αισθανθώ λεπτό ότι παρεκκλίνω σε κάτι, ίσα ίσα με βοήθησαν περισσότερο να τιμήσω κατανυκτικότερα την Θεομήτορα.

Τώρα τελευταία όμως έχω μελετήσει αρκετά άρθρα που είναι αντίθετα με αυτή την πρακτική των Εγκωμίων της Παναγίας, τη θεωρούν υπερβολική και αντικανονική και καταθέτουν εύλογα επιχειρήματα που και εμάς μας βρίσκουν σύμφωνους σε αρκετά. Αλλωστε και εμείς προσωπικά έχουμε καυτηριάσει με άρθρο μας στο παρελθόν τη συνήθεια και εξάπλωση της Φανουρόπιτας, για τους λόγους που αναλύουμε εκεί. Ομως εδώ, στο θέμα της Παναγίας μας τα πράγματα είναι λίγο διαφορετικά. Γι’ αυτό θα προσπαθήσουμε εν συντομία να εκθέσουμε αλλά και να αναιρέσουμε τα βασικά επιχειρήματα όλων αυτών που αντιδρούν με την εξάπλωση αυτής της Ακολουθίας:

1. Τα Εγκώμια έχουν καταδικαστεί από την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος, υπό την Προεδρία του τότε Αρχιεπισκόπου Αθηνών Θεοφίλου και την υπ’ αριθμ. 135, αριθμ. πρωτ. 4319, 21/4/1865 Εγκύκλιό του, «περί απαγορεύσεως Επιταφίου ύμνου εις την εορτήν της Κοιμήσεως της Θεοτόκου», επισημαίνοντας μεταξύ άλλων: «… η τοιαύτη ακολουθία είναι ασυνήθης και πάντη ξένη εις την καθ’ όλου ορθόδοξον Ανατολικήν του Χριστού Εκκλησίαν» και ότι επίσης «πως τιμούμε δεόντως την Παρθένο, όταν σεβόμαστε την τάξη της Εκκλησίας και όχι όταν την καταφρονούμε».

Πράγματι πολύ ισχυρό επιχείρημα και πώς μπορούμε εμείς, ένας απλός Κληρικός, να τολμήσουμε να υποστηρίξουμε κάτι αντίθετο και διαφορετικό; Απλά να υπενθυμίσουμε πως και άλλες αποφάσεις της Ιεράς Συνόδου έχουν μείνει ανεφάρμοστες σε άλλα θέματα (π.χ. Κατατάσσει τις Φανουρόπιτες σε μερικές από τις κακοδοξίες που έχουν επικρατήσει ή ότι εντός του Ναού να λέμε νίκας τοις Βασιλεύσι και εκτός αυτού νίκας τοις Ευσεβέσι ή απαγόρευση Μυστηρίων σε κτήματα κτλ.), που όμως στη πράξη βλέπουμε κατά τόπους διαφορετική αντιμετώπιση και όχι μία ενιαία γραμμή. Επίσης από την αρχή της Εκκλησίας μας ποτέ μα ποτέ δεν είχαμε έναν ενιαίο λειτουργικό τύπο και ενιαίο τυπικό, αλλά το ως δόξει τω Προεστώτι, γιατί πολύ απλά η Λειτουργική δεν είναι δογματική να υπάρχει απόλυτη ταύτιση από όλους, αλλά έχει βέβαια δογματικά στοιχεία τα οποία και η ίδια μας η Εκκλησία προσέλαβε για να απαντήσει στους αιρετικούς, δίνοντας φυσικά ορθόδοξο περιεχόμενο.

2. Τα λεγόμενα «εγκώμια της Παναγίας» δεν ανήκουν στους επίσημους ύμνους της Εκκλησίας, με τους οποίους οι άγιοι πατέρες όρισαν εδώ και αιώνες να τιμούμε αυτήν τη σημαντική εορτή. Γι᾿ αυτό και δεν υπάρχουν στο μηναίο στην ακολουθία της 15ης Αυγούστου, ούτε στον εσπερινό ούτε στον όρθρο ούτε στα μεθέορτα.

Πράγματι ισχύει αυτό, όμως και τόσες Ακολουθίες νέων Αγίων που έχουν συνταχθεί από νέους Υμνογράφους και φυσικά φέρουν την έγκριση της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος ή και του Οικουμενικού μας Πατριαρχείου, αυτά πώς τα χρησιμοποιούμε και δεν υπάρχει αντίρρηση και υπάρχει μόνο για την Ακολουθία των Εγκωμίων; Εδώ άλλα σταθμά; Δεν είναι υποκριτικό; Γιατί όσοι αντιτίθενται με τα Εγκώμια, κανείς δεν επιτίθεται στο κείμενο αυτό καθαυτό, που είναι φυσικά Ορθοδοξότατο, αλλά αντιτίθενται μόνο στη πρακτική του; Αυτό από μόνο του λέει πολλά!

3. Από τη στιγμή που δεν είναι καθιερωμένα επισήμως, δεν υπάρχει και σταθερό επίσημο κείμενό τους, αλλά σχεδόν κάθε περιοχή και κάθε μοναστήρι έχει δικά του «εγκώμια» με ποικίλες παραλλαγές και από διάφορους ποιητές-διασκευαστές και κανείς δεν ξέρει ποια είναι τα αρχικά και παλαιά «εγκώμια της Παναγίας».

Εμείς ένα κείμενο των Εγκωμίων της Παναγίας μας έχουμε υπόψη μας, αυτά που ψάλλονται επισήμως στο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων και στον Τάφο της στη Γεσθημανή και κανένα άλλο. Αν όντως υπάρχουν και άλλα, ας σταματήσουμε επιτέλους να θεωρούμε παράδοση την αντίληψη της φορμόλης, ότι όλα πρέπει να είναι σε ένα κείμενο και μέτρο. Το Αγιο Πνεύμα υπάρχει πάντα στην Εκκλησία και αυτό μπορεί να εμπνεύσει και σήμερα όπως και τότε και αν δεν είναι κάτι αιρετικό γιατί να μην μπορεί να ενταχθεί έστω εκ των υστέρων; Με την ίδια λογική και ο Ακάθιστος Υμνος, όταν καθιερώθηκε επίσημα την εποχή εκείνη, έναν αιώνα πριν και έναν αιώνα μετά (μέχρι να εξαπλωθεί με τα τότε μέσα), νεωτερισμός θα ήταν και σίγουρα κάποιοι θα ήταν επιφυλακτικοί στη καλύτερη περίπτωση, αντίθετοι στη χειρότερη, και όμως επικράτησαν και δεν μπορούμε να διανοηθούμε πλέον αλλιώς.

4. Τυπικό της Μεγάλης Εκκλησίας, που συντάχτηκε από τον επιφανή πρωτοψάλτη της εποχής Γεώργιο Βιολάκη και εκδόθηκε από το πατριαρχικό τυπογραφείο στην Κωνσταντινούπολη το 1888 (είναι μέχρι σήμερα το επίσημο τυπικό, όχι μόνον στο κλίμα του Οικουμενικού Πατριαρχείου αλλά και στα πατριαρχεία και αυτοκέφαλες Εκκλησίες Αλεξανδρείας, Ιεροσολύμων, Ελλάδος, Κύπρου, ακόμη και στην ιερά μονή του Θεοβαδίστου όρους Σινά και στο Πρωτάτο του Αγίου Ορους και αλλού), γράφει για τα «εγκώμια της Παναγίας» τα εξής· «Στον όρθρο της εορτής της Κοιμήσεως, ανήμερα στις 15 Αυγούστου, «ευθύς μετά την καταβασίαν της θ´ (ωδής) συνηθίζεται ενιαχού, όπου πανηγυρίζεται η εορτή αύτη μεγαλοπρεπώς, προς πλείονα τάχα δόξα και τιμήν της Θεοτόκου, ίνα ψάλλωνται τα λεγόμενα “εγκώμια της Παναγίας”, κατά μίμησιν των του Κυρίου ημών, των ψαλλομένων εν τω όρθρω του Μ. Σαββάτου. Η Μεγάλη Εκκλησία κατακρίνουσα παν ό,τι καινοφανές και κακόζηλον, έστω και γινόμενον προς τιμήν της Θεοτόκου, αποδοκιμάζει ταύτα επισήμως και απαγορεύει μάλιστα αυστηρώς». Βεβαίως εύλογα γεννάται μία απορία. Αφού το επίσημο Τυπικό παίρνει τόσο αυστηρή θέση γι᾿ αυτά τα υμνογραφήματα, πώς γίνεται σήμερα να έχουν διαδοθεί τόσο πολύ και να διαφημίζονται και να προβάλλονται ακόμη και από διάφορα ραδιοτηλεοπτικά μέσα;

Με ποια απόφαση το Πατριαρχείο το απαγορεύει; Γιατί δεν αναφέρεται; Ας υποθέσουμε ότι εντάξει, ισχύει, γιατί άραγε διαδόθηκε τόσο πολύ; Ζει η Εκκλησία σε πτώση και σε αποστασία, εκτός από την βιοτή των πιστών της, τώρα και στη λατρεία; Είναι δυνατόν κάτι τέτοιο; Η Εκκλησία δεν είναι μόνο Κλήρος, ούτε μόνο ειδικοί επιστήμονες, είναι και λαός και ο λαός μπορεί να παρασύρεται, αλλά η πίστη του και η ευσέβειά του μακροπρόθεσμα δεν σφάλλει και μάλιστα αποτελεί τον εγγυητή που θα φωνάξει το Αξιος, το Αμήν κτλ. για να γίνει η χειροτονία των Κληρικών και οποιοδήποτε Μυστήριο. Κανείς δεν τον εκπροσωπεί και δεν τον αντικαθιστά διά βίου και ο λαός μας με την εξάπλωση, έχει δώσει την απάντησή του!…

5. Οι Αγιοι δεν μας παρέδωσαν, παρά μόνο τον Επιτάφιο του Κυρίου και δεν είναι σωστό να εξισώνουμε τα πάντα. Την Παναγία την τιμάμε όπως αξίζει στη μητέρα του Κυρίου μας, αλλά Επιτάφιος στην Ορθόδοξη Εκκλησία μας έχει παραδοθεί μόνο για τον Κύριο· γι’ αυτό πρέπει να εκλείψει το νέο αυτό έθιμο.

Μπήκε σε τάφο η Παναγία μας ναι ή όχι; Επειδή κάνουμε πλέον στη Παναγία δεν σημαίνει και εξίσωση με τον Κύριο απαραίτητα. Με το ίδιο σκεπτικό θα πρέπει να την λέμε μόνο Χριστοτόκο και όχι Θεοτόκο. Ομως η Εκκλησία επέμεινε για Θεοτόκο και έτσι και εδώ ως μητέρα Του Θεού που είναι κάτω από την Αγία Τριάδα ως κτίσμα, αλλά πάνω από όλους τους Αγίους και λάμπει περισσότερο από κάθε κτίσμα, αφού βρίσκεται πιο κοντά Του από κάθε σάρκα, επομένως ο τάφος δεν είναι τέρμα, αλλά ζωογόνος προς την όντως ζωή, αφού παγιώθηκε στο καλό. Η βασική κόκκινη γραμμή είναι ότι τιμούμε την Παναγία αλλά δεν τη λατρεύουμε, η λατρεία μόνο στον Θεό! Ο,τι δεν την ξεπερνά κατά την άποψή μας, μπορεί και να επιτρέπεται, με αυτή όμως τη βασική προϋπόθεση.

6. Η τοποθέτηση του Επιταφίου της Παναγίας στη μέση του Ναού, η περιφορά του (σε μερικές ενορίες χτυπάνε και τις καμπάνες πένθιμα!), αφήνουν την αίσθηση ότι η Θεοτόκος πέθανε και έμεινε στον τάφο. Ομως μετέστη προς τους ουρανούς, νικώντας και αυτή με τον θάνατο, τον θάνατο. Αυτή η νίκη κατά του θανάτου «θάβεται» με τον Επιτάφιο, που κάνουμε προς τιμήν της!

Καμία μα καμία σχέση! Ακριβώς με τον Επιτάφιο της Παναγίας και με αυτό το ορθόδοξο κείμενο, δηλώνεται ότι δεν πρέπει να θρηνούμε, αλλά ότι από τάφος γίνεται πηγή αγιασμού και ευλογίας! Οσοι προσκυνούμε με πίστη, υπερβαίνουμε τον θάνατο, αφήνοντας ο κάθε ένας τους καημούς της καρδιάς του και την απόφαση να αφήσει πίσω την αμαρτωλότητά του, συνδέοντας τον ευατό του με τον Χριστό και εν συνεχεία με όλα τα μυστήρια της Εκκλησίας μας.

Κλείνοντας το άρθρο μας αγαπητοί μου αδελφοί, αλλά και όσοι αδελφοί έχουν αντιρρήσεις για τα Εγκώμια, πιστεύουμε ότι δεν πρέπει να κοιτάμε μόνο κείμενα και την ακρίβεια σε λειτουργικά θέματα, αλλά ας κοιτάξουμε επιτέλους στα μάτια και τις καρδιές όλων όσων συμμετέχουν σε αυτές τις Ακολουθίες και είμαστε σίγουροι ότι θα εκπλαγούμε από τα δακρυσμένα μάτια και την φλόγα της ελπίδας που αντλούν οι απλοί πιστοί από αυτή την Ακολουθία! Κατά τη γνώμη μας, και τίποτα από τις παραπάνω αναιρέσεις μας και να μην ήταν σωστό, μας θυμίζει το γνωστό περιστατικό με τον ψαρά που έλεγε Κύριε Ιησού Χριστέ μη με ελεείς (το είχε μάθει λάθος) και περπατούσε πάνω στα κύματα γιατί ξέχασε πώς του το είπε ο παπάς που τον διόρθωσε. (Το σωστό: Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησόν με) και είχε μπει στο πλοίο να επιστρέψει! Τι του είπε στο τέλος; Πες το όπως το έλεγες… γιατί σημασία δεν έχει πάντα η ακρίβεια, αδελφοί μου, αλλά αυτή η μετανοημένη και γεμάτη ταπείνωση ματιά προς τον Θεό και όχι αυτό το επικριτικό βλέμμα των Γραμματέων και Φαρισαίων που έβλεπαν την ακρίβεια και τον τύπο, έχαναν όμως την ουσία, που είναι η συγκατάβαση και η αγάπη! ΑΜΗΝ!

«Κιβωτό της Ορθοδοξίας»