Βυζαντινός Ναός της Αγίας Θέκλης

Ο ναός αυτός βρίσκεται στο ομώνυμο χωριό, δηλαδή στην Αγία Θέκλα, ενορίας Ωρολογίου Αυλωναρίου   νοτιοανατολικά του κάτω οικισμού, σε απόσταση 80 περίπου μέτρων από τον κεντρικό ναό του Αγίου Βασιλείου, του οποίου η ανέγερση άρχισε το 1932 και η αποπεράτωση έγινε το 1935. Το σημείο, όπου ο κοιμητηριακός ναός της Αγίας Θέκλης, είναι θαυμάσιο, κοντά στην όχθη ρύακα, μικρού χειμάρρου, τον οποίο πλαισιώνουν πανύψηλα πλατάνια, ποικίλοι θάμνοι και άλλη οργιώδης χλοερή και εύρωστη βλάστηση, που, κυρίως την άνοιξη και το θέρος, συνθέτουν τοπίο έντονης γραφικής ομορφιάς.

2. Εκτενείς αναφορές, μελέτες.
α) Γεώργιος Δημητροκάλλης, αρχιτέκτων. Η εξαντλητική μελέτη του αποτελούμενη εκ 18 πυκνογραμμένων σελίδων περιέχεται στο τεύχος 227 των ‘Τεχνικών Χρονικών’ Ιουνίου 1963. Η εργασία συνοδεύεται από φωτογραφίες των τοιχογραφιών, οι οποίες αναλύονται λεπτομερώς.
β) Ιερώνυμος Λιάπης, Αρχιμανδρίτης, Πρωτοσύγκελλος Ιεράς Μητροπόλεως Θηβών και Λεβαδείας. Πρόκειται για τον νυν Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος. Η μελέτη του, αποτελούμενη από 5 σελίδες και συνοδευόμενη από 19 εξωτερικές και εσωτερικές φωτογραφίες, περιέχεται στον ογκώδη τόμο υπό τίτλο  ‘Μεσαιωνικά μνημεία Ευβοίας’, εκδοθέντα το 1971  και βραβευθέντα από την Ακαδημία Αθηνών.
γ) Ιωάννης Γ. Τσαούσης (1909 – 1992), διδάσκαλος, στον α΄ τόμο της ογκώδους τρίτομης ‘Ευβοϊκής Εγκυκλοπαίδειας’ εκδοθείσης το 1990, της οποίας υπήρξα ταπεινός συνεργάτης ως μεταφραστής όλων των αρχαίων κειμένων που περιέχονται σ’ αυτήν. Ο Ιωάννης Γ. Τσαούσης υπήρξε διδάσκαλός μου τα έτη 1957-58 και 1959-61. Στις σελίδες 12 και 13 του τόμου αυτού αναφέρεται στους ναούς της Αγίας Θέκλης και Αγίας Μαρίνας.

3.  Βραχείες ή ονομαστικές αναφορές.
α) Α. Σ. Ιωάννου, στον τόμο ‘Βυζαντινά Ευβοίας 13ου και 14ου αιώνος’ (Βυζαντινές τοιχογραφίες της Ευβοίας, τόμος Α), Αθήναι 1959. Ο Ιωάννου προβαίνει σε σύντομη αναφορά, ενώ παραθέτει 8 φωτογραφίες τοιχογραφιών προ 58 ετών, στις οποίες διακρίνονται λεπτομέρειες μη ορατές σήμερα λόγω της φθοράς που προκάλεσε η υγρασία και η έλλειψη αερισμού.
β) Ο ναός αναφέρεται σε δεκάδες έντυπα ταξιδιωτικού ή τουριστικού ενδιαφέροντος, τα οποία έχουν κυκλοφορήσει μερίμνη  ιδιωτικών φορέων ή της τοπικής αυτοδιοικήσεως.

Πιστεύω ότι ο περίφημος αυτός ναός έδωσε το όνομα στο παλαιό αυτό χωριό, του οποίου οι πρώτοι κάτοικοι έμεναν δυτικά των σημερινών οικισμών, όπου η τοποθεσία παλαιοχώρι.

Ο ναός είναι αφιερωμένος στη μνήμη της πρωτομάρτυρος αγίας Θέκλης εκ του Ικονίου της Λυκαονίας (της   Κεντρικής Μικράς Ασίας), θερμής μαθητρίας του αποστόλου Παύλου. Η Θέκλα, γεννηθείσα το 32 μ.Χ., δηλαδή ένα έτος προ της σταυρώσεως και της ενδόξου Αναστάσεως του Κυρίου, επί του αυτοκράτορος των ρωμαίων Τιβερίου, ήταν μνηστευμένη, ασπάσθηκε το χριστιανισμό, όταν άκουσε από τον Παύλο το περί Χριστού  κήρυγμα, εγκατέλειψε τον ειδωλολάτρη μνηστήρα και ακολούθησε τον κορυφαίο απόστολο.

Μετέβη στην Αντιόχεια της Πισιδίας (νοτιοδυτική Ασία) και τέλος στη Σελεύκεια (νότια Μ. Ασίας, έναντι της Κύπρου), όπου εκοιμήθη εν ειρήνη σε ηλικία 90 ετών, το 122 μ.Χ. επί του φιλειρηνικού αυτοκράτορος Αδριανού. Η εκκλησία την έχει ονομάσει ισαπόστολο. Ήδη η λατρεία της είχε διαδοθεί από τα παλαιοχριστιανικά χρόνια….

Από της ανεγέρσεώς του μέχρι το 1936, έτος αποπερατώσεως και εγκαινίων του αγίου Βασιλείου, υπήρξε ο κεντρικός ναός τού χωριού, το καθολικό. Από το 1940 μέχρι το 1959 ήταν τελείως εγκαταλελειμμένος και ετοιμόρροπος, εστία φιδιών. Το προηγούμενο έτος, 1958, το Υπουργείο Παιδείας δυνάμει της υπό ημερομηνία 8/7/1958 αποφάσεώς του διέθεσε πίστωση 75.000 δραχμών από τον προϋπολογισμό της Διευθύνσεως Αναστηλώσεων  χρήσεως 1958 προς στερέωση 10 ευβοϊκών μνημείων, μεταξύ των οποίων και της αγίας Θέκλης.

Έτσι ελήφθη μερίμνα τη διετία 1960-1961 για τον εξωτερικό καθαρισμό των τοίχων, τη στερέωση της στέγης και τη διάνοιξη αυλάκων προς εκτροπή των εισρεόντων υδάτων εντός του ναού λόγω της φύσεως του εδάφους. Αλλά οι αναγκαίες αυτές εργασίες αλλοίωσαν κάπως την εξωτερική του εμφάνιση εικόνα…

Ρυθμός / Τύπος. Ανήκει στο σταυρεπίστεγο τύπο. Αυτό σημαίνει ότι η στέγη του σχηματίζει σταυρό….

Τοιχογραφίες. Ο άλλοτε κατάγραφος ναός της αγίας Θέκλης σώζει σήμερα λίγες τοιχογραφίες αρίστης τέχνης, διότι οι πλείστες καταστράφηκαν διά της ασβεστοχρίσεως, δηλαδή ασβεστώθηκαν’ από τον ολέθριο, τον καταστροφικό ζήλο των αμαθών απλοϊκών κατοίκων του χωριού και των επιτρόπων το 1924 περίπου, που θέλησαν με αυτόν τον τρόπο να ανακαινίσουν το ναό τους.

 Συγκεκριμένα:
Ολόκληρη την καμπύλη επιφάνεια της ανατολικής κεραίας  καταλαμβάνει η παράσταση της Αναλήψεως. Στο κέντρο εικονίζεται καθήμενος ο Χριστός εντός ελλειψοειδούς ‘δόξης’ (σχήματος) κρατώντας με το αριστερό του χέρι το Ευαγγέλιο και ευλογώντας με το δεξιό.

Δεξιά και αριστερά εικονίζονται οι απόστολοι σε δύο ημιχόρια (ομάδες) παρακολουθώντας τον Κύριο να ‘αναλαμβάνεται’ (να ανέρχεται) προς τον ουρανό. Στο μέσο του ενός ημιχωρίου εικονίζεται αρχάγγελος σε υπερφυσικό μέγεθος που απευθύνεται στους εκστατικούς Γαλιλαίους. Στο μέσο του άλλου ημιχορίου η Θεοτόκος είναι στραμμένη προς το θεατή και δείχνει τον Κύριο που ‘αναλαμβάνεται’.

Οι κατακόρυφοι τοίχοι της ανατολικής κεραίας είναι διηρημένοι με ταινίες σε αγιογραφικές ζώνες: στη μεσαία ζώνη μέσα σε κύκλους εικονίζονται άγιοι και μάρτυρες, ενώ στην κάτω ιεράρχες, τους οποίους αδυνατούμε να αναγνωρίσομε ένεκα των πολλών φθορών.

Στο βόρειο τοίχο διασώθηκαν οι ωραιότερες παραστάσεις του ναού. Εικονίζεται ο άγιος Λαυρέντιος. ΄Εχουν εικονισθεί τα Εισόδια της Θεοτόκου, η Γέννησις, η Υπαπαντή και η Ανάστασις.

Εντύπωση ισχυρή προκαλεί ο πλούσιος αρχιτεκτονικός διάκοσμος, η προσπάθεια που έχει καταβληθεί προς απόδοση λεπτομερειών, η επιτυχής απόδοση του πλούτου των ενδυμάτων των παρθένων και της αρχιερατικής αμφιέσεως του Ζαχαρίου, ο οποίος υποδέχεται την τριετή Μαρία στο ναό.

Η Γέννησις, δυστυχώς, είναι αρκετά φθαρμένη. Αριστερά της Θεοτόκου αγιογραφείται το θείο βρέφος σπαργανωμένο και θερμαινόμενο από τα ζώα.

Η Υπαπαντή εικονίζεται δεξιά της Αναστάσεως. Η Θεοτόκος στις αγκάλες της κρατεί το μικρό Χριστό, ενώ ο δίκαιος και ευλαβής Συμεών ‘τείνει τας χείρας του’ για να τον παραλάβει. Όπισθεν της Θεοτόκου ανυπόδυτος (ξυπόλυτος) ο Ιωσήφ φέρει  δώρο ένα ζεύγος περιστεριών.

Η Ανάστασις δείχνει τον Κύριο μέσα σε ελλειψοειδή ‘δόξα’ (σχήμα) να πατεί τις συντριβείσες πύλες του Άδη. Με το δεξιό χέρι κρατεί το Σταυρό, με το αριστερό εγείρει (σηκώνει) τον Αδάμ.

Στο νότιο τοίχο (στα στηθάρια της μεσαίας ζώνης) ο άγιος Κύριλλος, ο άγιος Μόδεστος, η αγία Ιουλίττα, ενώ στην κάτω ζώνη ο άγιος Ιγνάτιος ο θεοφόρος, ο άγιος Ιωάννης ο ελεήμων και εν συνεχεία η κεφαλή του αγίου Νικολάου σε υπερφυσικό μέγεθος. Ακριβώς απέναντι στο αντίστοιχο μέρος του βόρειου τοίχου ο άγιος Βασίλειος κατά τον ίδιο τρόπο.

Στην εγκάρσια καμάρα, δηλαδή την υψηλότερη, με κατεύθυνση από το νότο προς το βορρά, έχει εικονισθεί η δραματική παράσταση της Δευτέρας Παρουσίας. Στο νοτιοδυτικό τμήμα της εγκάρσιας καμάρας εικονίζεται ο παράδεισος. Δυστυχώς η καταστροφή είναι πλήρης. Μόλις διακρίνονται οι ποινές της κολάσεως με τα φοβερά τέρατα.

Υπάρχουν  στοιχεία, τα οποία μαρτυρούν ότι η πρώτη οικοδομική φάση ανάγεται μετά τα μέσα του 10ου αιώνος (950-1000 μ.Χ.), επί των αυτοκρατόρων του Βυζαντίου Νικηφόρου Φωκά (963 – 969), Ιωάννου Τσιμισκή (969 – 976), Βασιλείου β΄ βουλγαροκτόνου (976 – 1025). Αυτά είναι: το μέγεθος και η μορφή της αψίδας του Ιερού και το είδος της τοιχοποιίας.

Η μεγάλη ημικυκλική αψίδα που ‘πιάνει’ όλο σχεδόν το πλάτος του ναού όπου αντιστοιχεί, είναι γνώρισμα των παλαιοχριστιανικών ναών της Ελλάδος και της Μεσογείου ρυθμού ‘βασιλικής’, δηλαδή ορθογωνίου παραλληλογράμμου. Αυτή η ημικυκλική αψίδα είναι μορφή που εφαρμόστηκε στους ναούς της πρώτης χιλιετίας αντίθετα με τους ναούς της δεύτερης (χιλιετίας), όπου κυριαρχεί η ημιεξαγωνική αψίδα.

Άλλο στοιχείο που ανήκει στα μορφολογικά αρχιτεκτονικά στοιχεία της πρώτης χιλιετίας (έως το 1000 μ.Χ.) είναι η πρόχειρη και απρόσεκτη τοιχοποιία, όπου λείπουν τελείως οι κεραμοπλαστικές διακοσμήσεις, η παρεμβολή πλίνθων, οι οδοντωτές ταινίες, οι γωνιόλιθοι, δηλαδή οι πελεκητοί ακρογωνιαίοι λίθοι. Όλα αυτά τα στοιχεία αποτελούν ένδειξη παλαιότητας….

….Συμπέρασμα:  Η αγία Θέκλα, σταυρεπίστεγος ναός του τέλους του 13ου αιώνος (1300) προέρχεται από τη μεταρρύθμιση προηγούμενου παλαιότερου ναού, ρυθμού βασιλικής, της πρώτης χιλιετίας, το αργότερο 980 μ.Χ., του οποίου (ναού) διατηρήθηκαν οι τοίχοι, η μορφή και το μέγεθος της αψίδας του Ιερού και, κατά πάσα πιθανότητα, οι εξωτερικοί τοίχοι. [Είχαν ‘περάσει’ 300 χρόνια. Η ανακαίνιση κατέστη αναγκαία]. Μετατροπές παλαιών ναών ρυθμού ‘βασιλικής’ σε άλλους νεότερους τύπους ήταν συνήθεις στη βυζαντινή αρχιτεκτονική. Μετά το τέλος της δεύτερης αυτής οικοδομικής φάσεως (1300) τοιχογραφήθηκε / αγιογραφήθηκε  από διαφορετικούς αγιογράφους σε διάφορες εποχές….

Αναβίωση εορτασμού. Ασφαλώς η Αγία Θέκλα υπήρξε ο ναός, στον οποίο εκκλησιάζονταν οι ‘απ αιώνων’ Αγιαθεκλήτες μέχρι το 1936 και στον περίβολο του οποίου εξακολουθούν να αναπαύονται  μετά την τελευτή του επίγειου βίου τους…

Μετά την ανέγερση το 1935 του λαμπρού ναού του αγίου Βασιλείου, τον οποίο εγκαινίασε ο τότε Μητροπολίτης Καρυστίας και Σκύρου Παντελεήμων Φωστίνης, ο συναρπαστικός ιεροκήρυξ και μυσταγωγός (1888 – 1962) (Ιεράρχης μας 1923 – 1943), ο ναός αυτός, αυτό το μέγα βυζαντινό μνημείο,  άρχισε να εγκαταλείπεται και να φθείρεται τόσο, ώστε το 1959 κατήντησε να είναι ετοιμόρροπος, όπως ελέχθη ανωτέρω.

Επειδή είχε ανακηρυχθεί βυζαντινό μνημείο αλλά και ήταν επικίνδυνο μέχρι το 1962, δεν επιτρεπόταν η τέλεση ακολουθιών. Την 24ην Σεπτεμβρίου η αγία Θέκλα ετιμάτο στό ναό του αγίου Βασιλείου, όπου υφίσταται ωραία εικόνα της Αγίας.

Νέα αίγλη ανέκτησε η εορτή χάρη στην πρωτοβουλία του δραστήριου εφημερίου του Ωρολογίου Ηλία Παπαφακλή και κατόπιν αδείας του νυν Μητροπολίτου  Σεραφείμ Ρόρρη. Ήδη από το 2013, αφού προηγείται επιμελής καθαρισμός του αρχαίου ναού, τελείται εκεί η αναίμακτος ιερουργία, η θεία λειτουργία, για να συνεχισθεί η παράδοση 1100 ετών και να τιμηθεί η αγία Θέκλα, στο δικό της χώρο. Μάλιστα την 24ην Σεπτεμβρίου 2014, προπέρυσι, προεξήρχε της θείας λειτουργίας ο ίδιος.

Μετά την απόλυση παρατίθεται πλούσιο γεύμα στο νότιο τμήμα της αυλής του αγίου Βασιλείου, μερίμνη των κυριών του χωριού.»