Σταύρος Γουλούλης
To προσκύνημα με πορεία σε ιερό τόπο είναι μοναδική πνευματική εμπειρία, ασφαλώς και σήμερα. Αν ρωτούσε κανείς όσους παλιά πήγαιναν με τα πόδια σε εκκλησιές εκτός οικισμών, θα έπαιρνε απάντηση ότι έτσι αισθάνονταν περισσότερο την πανήγυρη, το κοινωνικό και πνευματικό γεγονός. Την εμπειρία αυτή μου τη μετέφεραν απλοί πολίτες, κυρίως γυναίκες.
Το αρχέτυπο προσκύνημα είναι αυτό που εφάρμοζε ο Ιησούς Χριστός στον Ναό των Ιουδαίων, στην Ιερουσαλήμ. Κατά τον ευαγγελιστή Ιωάννη που έχει στο έργο του αστικό/ιεροσολυμιτικό προσανατολισμό, συντελείται σε τρεις ενιαυσίους περιόδους, στο Πάσχα ή άλλες γιορτές του ναού [: 1ο Πάσχα/εορτή (2.13,23), 2ο Πάσχα (5.1), Σκηνοπηγία (7.1 κ.ε., 8.1-2), Εγκαίνια (10.22), 3ο Πάσχα (12 κ.ε.). Κατά τους Συνοπτικούς ευαγγελιστές που προσδιορίζονται στον αγροτοποιμενικό κόσμο, περιγράφεται ένα προσκύνημα σε περίοδο Πάσχα στο τέλος του δημόσιου κηρύγματος. Από την αρχή όμως το ευαγγέλιο κηρύσσεται δημόσια σε Ιερό Ορος, ανώνυμο (Ματθ. 5.1), με τρεις επικεφαλής 12 μαθητών: ο Πέτρος ως αρχηγός, ο Ιάκωβος και ο Ιωάννης, οι εκλεκτοί, ως διδάσκαλοι, υιοί βροντής (βοανεργές, βλ. Μάρκ. 3.13-19), δηλαδή δημιουργώντας πνευματική βροχή, κήρυγμα θείου λόγου. Στον Λουκά (6.17,20 κ.ε.) ο γύρω τόπος είναι «πεδινός». Κάποιος λοφίσκος θα ήταν, οι ευαγγελιστές όμως δεν τον συνδέουν με κάποιο γνωστό παραδοσιακό Ιερό, εβραϊκό (ειδωλολατρικό μάλλον αποκλείεται). Και να ήταν τέτοιο, το θέλουν αποκλειστικά δικό τους. Το επιβάλλουν πνευματικοί αλλά και σκηνικοί λόγοι. Οπότε δεν εκπλήττει που περιγράφεται η αποκάλυψη της Μεταμορφώσεως εις (ανώνυμο) «Ορος υψηλόν» (Ματθ. 17.1-13, Μάρκ. 9.2-12), ή απλώς «το Ορος» (Λουκ. 9.28-36). Αντίθετα το «όρος των Ελαιών» όπου αναλαμβάνεται ο Χριστός στον ουρανό είναι επώνυμο, αλλά πλέον εντάσσεται στη έναρξη της λειτουργίας της πρώτης Εκκλησίας. Ο Ιησούς κινείται στη Φύση, προτιμώντας μη επώνυμα ιερά κορυφής, ίσως εγκαινιάζοντας καινούργια.
Γενικώς, στη βιβλική Παλαιστίνη του 1ου αι. π.Χ.-1ου αι. μ.Χ., το ιερό όρος σπανίζει πέρα από το όρος Σιών των Ιουδαίων ή το όρος Γαριζίν των Σαμαρειτών, σε αντίθεση με την αρχαία εβραϊκή θρησκεία, όταν τα «Υψηλά» υπήρχαν παντού. Πιο γνωστά -και πάλι φιλολογικώς- ήταν το Κάρμηλον του Ηλία και το αρχέτυπο όρος Χωρήβ στο Σινά, όπου συμβαίνουν τρομακτικές θεοφάνειες. Είχε περιορισθεί η αρχέγονη φυσική λατρευτική αντίληψη, είχε επιβληθεί πια το αστικό μοντέλο ιερότητας, ο ένας Οίκος-Ναός, η εναλλακτική Συναγωγή. Αλλά το κήρυγμα του Χριστού ήταν πιο κοντά στις παραστάσεις των ανθρώπων που ζούσαν στην ύπαιθρο, μακριά από την όποια διαφθορά ή τις συμβάσεις θρησκείας και ηθικής των τότε Εβραίων, μεγάλο μέρος των οποίων είχε ενταχθεί στον κοσμοπολιτισμό. Η πνευματική ζωή κοντά στη Φύση εκφράζει μία ανανεωμένη μέθοδο Ησυχίας. Στο άγνωστο Iερό όρος της Μεταμορφώσεως (προς τη μεριά της Καισάρειας του Φιλίππου, Μαρκ. 8.27), όπου αποκαλύπτεται το Ακτιστο φως του Χριστού, οι τρεις συνοδοί κορυφαίοι μαθητές προτείνουν να κατασκευάσουν τρεις σκηνές. Εδώ πρόκειται για ένα γεγονός που είτε συνέβη στη Σκηνοπηγία, 8ήμερη φθινοπωρινή γιορτή με αίτημα τη βροχή, όταν οι Εβραίοι κατασκήνωναν στη φύση, είτε σκηνοθετείται ποιητικώς στον τύπο της Σκηνοπηγίας, δηλαδή εξαίρεται μία νέα Σκηνοπηγία. Για τον Λουκά (9.28) ήταν «ωσεί ημέραι οκτώ», όταν ανέβηκαν, και την επόμενη (Λουκ. 9.37: «τη εξής ημέρα», κατέβηκαν. Για άλλους ευαγγελιστές (Ματθ. 17.1, Μαρκ. 9.2) ήταν μετά από έξι ημέρες.
H Μεταμόρφωση δείχνει τη φανέρωση της βασιλείας του Θεού (Ματθ. 17.28. Μαρκ. 9.1. Λουκ. 9.27), όπου οι παλαιοί θεόπτες -επί των ιερών ορέων Χωρήβ και Κάρμηλον- Μωυσής, ως νομοθέτης, και Ηλίας, ιερός πολεμιστής, παραδίδουν τη σκυτάλη στη νέα γενιά θεοπτών, των Μαθητών. Αντίστοιχα στον Ιωάννη (7.2,14,37) η Φανέρωση, που γίνεται δημόσια στον Ναό, συμβαίνει στη γιορτή της Σκηνοπηγίας, τη Μεσούσα Ημέρα, μετά από παρότρυνση των αδελφών του Χριστού, που ήταν γνωστό ότι είλκον καταγωγή από τον Δαβίδ. Και τα δύο γεγονότα, Μεταμόρφωση και «Μεσούσα εορτή», εντάσσονται στο τέλος του μοναδικού (Συνοπτικοί) ή τελευταίου/τρίτου (Ιωάννης) προσκύνηματος του Χριστού προς την Ιερουσαλήμ. Είναι μία ανατολή βασιλείας, συνέχεια της δαβιτικής, πριν από την τελική καθιέρωσή της. Με το που προηγείται δηλαδή η Μεταμόρφωση ή Φανέρωση στον ναό, δικαιολογεί λειτουργικά το τελικό γεγονός, την αναγόρευση σε βασιλιά του Ισραήλ που έγινε τη δική μας Κυριακή των Βαΐων, πρώτη ημέρα της εβραϊκής εβδομάδας, την οποία όμως δεν αποδέχθηκαν οι αρχιερείς και άρχοντες του Ισραήλ. Ο Ιωάννης δίνει αυτή την πρώτη αποκάλυψη δημόσια στην Ιερουσαλήμ, οι Συνοπτικοί με μυστικό τρόπο στη φύση, στο όρος της Μεταμορφώσεως που δεν το ονοματίζουν, ίσως γιατί το θέλουν Νέο Χωρήβ και Νέο Κάρμηλο. Τώρα πλέον άλλο κήρυγμα (λόγος) ισχύει: αυτό του νέου πνευματικού Ναού (Σκηνής) του νέου Μωυσή που παρέχει καινούργιο Νόμο και του νέου Ηλία που έρχεται να καταστρέψει τον παλαιό κόσμο των θρησκευτικών ειδώλων. Φαντάζει ως μυστική εντολή που μεταβιβάζεται στην ηγετική τριανδρία των μαθητών του Χριστού. Μωυσής και Ηλίας είναι οι προηγηθέντες, οι πνευματικοί πρόγονοι, όπως στη Σκηνοπηγία του Ιωάννη εμφανίζονται οι βιολογικοί πρόγονοι.
Εφημερίδα «Κιβωτός της Ορθοδοξίας»