Πράξεις τῶν Ἀποστόλων – «Ἄκου ἕνα βιβλίο»

Οἱ «Πράξεις τῶν Ἀποστόλων» εἶναι ἡ ἱστορική, ἡ «φυσική» συνέχεια τῶν Εὐαγγελίων, ἀφοῦ καταγράφονται τά πρώτα βήματα τῆς Ἐκκλησίας μετά τήν μεγάλη ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς. Εἶναι, τά ὅσα ἀναφέρονται στό βιβλίο, ἕνα νέο φῶς πού ἔρχεται νά φωτίσει τό σκοτάδι τῆς εἰδωλολατρίας. Μιά καινούργια βασιλεία πού θά δώσει μιά νέα προοπτική, ἕνα νέο πολίτευμα, οὐράνιο, ὅπως δέν τό εἶχε ξαναδεῖ ὁ κόσμος.

Στίς «Πράξεις» θά λέγαμε ἀποτυπώνεται ἡ «ἰδανική» ζωή τῶν Χριστιανῶν. Αὐτοί, οἱ πρῶτοι Χριστιανοί, ζοῦν «ἐν ἑνί στόματι καί μιᾷ καρδίᾳ». Ζοῦν ὅπως ἀκριβῶς ἤθελε ὁ Χριστός νά ζοῦν. Ὅλα εἶναι κοινά καί καινά, ὁ ἕνας ζεῖ μέσα στόν ἄλλον καί ὅλοι μαζί γύρω ἀπό τόν Χριστό. Πρόκειται γιά μιά κοινωνία ἀνθρώπων πού πιό πολύ ὁμοιάζει μέ συναναστροφές ἀγγέλων. Γιά τήν ἐποχή μας αὐτό τό βίωμα ἀπαντᾶ στήν ζωή τῶν μοναχών, ὅπου τά πάντα σχεδόν εἶναι κοινά.

Ὡς πρός τό ὄνομα τοῦ βιβλίου ὁ τίτλος δέν εἶναι τόσο ἀκριβής, ἀφοῦ δέν ἀναφέρονται οἱ «πράξεις» ὅλων τῶν Ἀποστόλων, ἀλλά γίνεται ἀναφορά κυρίως στούς Πέτρο καί Παῦλο καί λιγότερο στούς Ἰωάννη, Ἰάκωβο, Φίλιππο καί Βαρνάβα. Ἔτσι, ὀρθότερος θά ἦταν ὁ τίτλος «Πράξεις Ἀποστόλων». Τέτοια προσέγγιση περί ὀνομάτων ὑπῆρχε ἀπό παλαιά ἀφοῦ γνωρίζαμε τό ἔργο τοῦ Καλλισθένη, ἀνιψιοῦ τοῦ Ἀριστοτέλη, πού ἀφορᾶ στόν Μέγα Ἀλέξανδρο μέ τό ὄνομα «Πράξεις Ἀλεξάνδρου».

Γνωρίζουμε ὅτι συγγραφέας τῶν «Πράξεων», ὅπως καί τοῦ «Κατά Λουκᾶν» Εὐαγγελίου, εἶναι ὁ Λουκᾶς. Αὐτό γίνεται φανερό ἀπό τό πρόσωπο πού ἀπευθύνει καί τά δύο αὐτά κείμενα. Πρόκειται γιά κάποιον Θεόφιλο. Ὅπως ἀναφέρεται στό κατά Λουκᾶν, στήν ἀρχαία παράδοση ἔχει ὑποστηριχθεῖ ὅτι ὁ Λουκᾶς εἶναι ὁ συγγραφέας (ὅπως ὁ Εἰρηναῖος, Τερτυλλιανός, Κλήμης ὁ Ἀλεξανδρεύς), ὡστόσο ἡ σύγχρονη ἔρευνα ἔχει ἀμφισβητήσει αὐτήν τήν θέση.

Ἡ ταυτότητα τοῦ συγγραφέα παραπέμπει στόν Λουκᾶ καί αὐτό γιατί τό ὕφος καί τό λεξιλόγιο «θυμίζει» τό τρίτο Εὐαγγέλιο. Οἱ ἰατρικοί ὅροι καί ἄλλες ἐκφράσεις πού ἀποδεικνύουν γνώστη τῆς ἰατρικής ἐπιστήμης «ὁδηγοῦν» πρός τόν Λουκᾶ. Ὁ Λουκᾶς ἐπίσης φαίνεται νά εἶναι αὐτόπτης μάρτυρας τῶν γεγονότων περί τοῦ Ἰησοῦ γι’ αὐτό χρησιμοποιεῖ τόν α΄πληθυντικό ἀριθμό, ἀλλά σάν πηγές του θά λάβει ὑπόψη του καί ἄλλους αὐτόπτες μάρτυρες. Θά ἄκουσε καί τούς αὐτόπτες μάρτυρες πού κατέφθασαν στήν Ἀντιόχεια (πιθανός τόπος καταγωγής του) ὅταν διώχθηκαν κατά τό Πραξ.11,20.

Στίς «Πράξεις τῶν Ἀποστόλων» ἔχουμε μιά ἄρτια παράθεση ἱστορικῶν γεγονότων, ὅπου δίνεται μία γενική εἰκόνα τῆς διάδοσης τοῦ Εὐαγγελίου καί μάλιστα πληροφορούμαστε γιά τόν «παλμό» τῆς διάδοσης αὐτῆς. Ὡστόσο, στό κείμενο δέν ὑπάρχουν σημαντικές ἱστορικές «λεπτομέρειες», γεγονός πού ἔκανε κάποιους νά ἀμφισβητήσουν τήν ἀξιοπιστία καί ἱστορική ἀξία τοῦ κειμένου συνολικά.1 Δέν ἦταν σκοπός τοῦ Λουκᾶ νά κάνει πλειάδα περιγραφῶν καί περιστατικῶν -αὐτό δέν θά «χωροῦσε» μέ κανέναν τρόπο σέ ἕνα βιβλίο- ἀλλά νά προσφέρει ἕνα κείμενο ἱστορικό καί πνευματικό συνάμα μέ τήν διάδοση τοῦ Εὐαγγελίου ἀπό ὅσους περισσότερους Ἀποστόλους μποροῦσε.

Ἕνα ἄλλο σημαντικό θέμα εἶναι ἡ ὑποστηριζόμενη διαφορά μεταξύ τῶν Πράξεων καί τῶν Ἐπιστολῶν τοῦ ἀποστόλου Παύλου πού συνίσταται στό ὅτι στίς Ἐπιστολές κηρύσσεται ἡ ἀπαλλαγή ἀπό τόν Μωσαϊκό Νόμο, ἐνῶ στίς Πράξεις «ἐπιβάλλει στόν Τιμόθεο νά περιτμηθῇ». Γιά νά κατανοηθεῖ αὐτή ἡ «ἀντίθεση» θά πρέπει νά δοῦμε τήν περιρέουσα ἀτμόσφαιρα τῆς συγγραφῆς τῶν ἐπιστολῶν. Κατά τήν διάρκεια τῶν περιοδειῶν γράφτηκαν οἱ Ἐπιστολές καί γνωρίζουμε ὅτι οἱ Ἰουδαΐζοντες τότε «παρενέβαλλον διαρκῶς προσκόμματα εἰς τό κήρυγμα τοῦ Παύλου πρός τούς ἐθνικούς» καί ἔτσι ἔπρεπε νά θίγει τήν μή ἀναγκαιότητα τοῦ Νόμου. Ὡστόσο, στά ἔτη συγγραφῆς τῶν Πράξεων ὁ κίνδυνος ἐκ τῶν Ἰουδαϊζόντων δέν ἦταν «ἐπίφοβος καί ἀξιοπρόσεκτος».2

Ὑποστηρίχθηκε ὅτι ἡ ἀξία καί ἡ ἱστορικότητα τῶν «Πράξεων» κλονίζεται ἐξαιτίας τῆς παράθεσης στό κείμενο θαυμάτων. Θεωροῦν ὅτι στήν ἱστορία δέν μποροῦν νά ὑπάρχουν «παρεμβολές» μέ στοιχεῖα ἐξωπραγματικά, μέ θαύματα δηλαδή. Ὅμως ὄχι μόνο οἱ «Πράξεις», ἀλλά πολύ περισσότερο τά Εὐαγγέλια, ἀποτελοῦν ἕνα ἐξελισσόμενο θαῦμα. Ὅλη ἡ χριστιανική πίστη εἶναι ἕνα θαῦμα καί ἔτσι δέν ἐξηγοῦνται ὅλα μόνο μέ ἱστορικά κριτήρια καί ἀποδείξεις ἀνθρώπινες. Τό μεγάλο θαῦμα εἶναι ἡ Ἐνανθρώπηση καί τό ἄλλο μεγάλο θαῦμα εἶναι πῶς τό μήνυμα τῆς καλής αὐτῆς ἀγγελίας ἔφθασε στά πέρατα τῆς γῆς καί τό δέχθηκαν ἀμέτρητοι ἄνθρωποι στήν οἰκουμένη. Τό θαῦμα ἄλλωστε δέν εἶναι τίποτα ἄλλο παρά μιά θεϊκή παρέμβαση μέσα στήν ἱστορία, στόν χρόνο καί στόν χῶρο.

Ἄλλο σημεῖο περί τῆς ἀμφισβήτησης τῆς ἀξιοπιστίας τῶν «Πράξεων» ἀποτελεῖ τό ἐπιχείρημα ὅτι ἐνῶ ὅλα ὁ Λουκᾶς τά περιγράφει «τέλεια»,3 ὁ ἀπόστολος Παῦλος στίς ἐπιστολές του, μιλᾶ γιά «σκάνδαλα και κακίες». Πῶς ἐξηγεῖται αὐτή ἡ φαινομενική ἀντίθεση; Ἀποσιωπᾶ ὁ Λουκᾶς τά λάθη καί ἐξιδανικεύει ἐντέχως και τεχνηέντως τούς χριστιανούς; Γιά ποιό λόγο; Καί οἱ δύο ἱεροί συγγραφεῖς δέν παραλείπουν νά ἀναφέρουν τρωτά σημεῖα τοῦ ἠθικοῦ βίου τῶν χριστιανῶν ὅπου χρειάζεται, ὅμως στά πρώτα βήματα τῆς Ἐκκλησίας «ταῦτα ἐπετέλουν ἐξαίρεσιν καί παραφωνίαν ἐν τῷ μέσῳ τοῦ κατά πάντα ἁγίου βίου τῶν πρώτων Ἐκκλησιῶν».4

Τό κυριότερο θέμα τῶν «Πράξεων» εἶναι «τό γεγονός καί ἡ μαρτυρία τῆς Ἐκκλησίας μέσα στήν παγκόσμια ἱστορία».5 Ταυτόχρονα, ἡ Ἐκκλησία στίς «Πράξεις» γίνεται καί ἱστορικό καί ἐσχατολογικό γεγονός. Παρατηροῦμε ὅτι συνεχίζεται ἡ ἱστορία τοῦ παλαιοῦ Ἰσραήλ, πού «ἀνοίγεται» στήν οἰκουμένη καί ἀφορᾶ πλέον σέ ὅλα τά ἔθνη. Φυσικά, δέν ὑπάρχουν στήν νέα αὐτή Ἐκκλησία «πρωτοκαθεδρίες», ἀλλά ἕνας νέος λαός πού θά τήν ἀποτελεῖ καί θά εἶναι «μεσσιανιακός». Ἡ Ἐκκλησία αὐτή δέχεται καθημερινά τήν χάρη καί τήν δύναμη τοῦ ἀναστάντος Κυρίου καί ζεῖ τροφοδοτούμενη ἀποκλειστικά μέ τό θεῖο Πνεῦμα,6 γι’αὐτό καί ὑπάρχει μέχρι καί σήμερα. Αὐτός εἶναι καί ὁ λόγος πού ἡ Ἐκκλησία θά ζήσει στόν αἰώνα. Τό Ἅγιο Πνεῦμα θά τήν ἀνανεώνει καί θά τήν διατηρεῖ ἀκόμα καί στίς πιό δύσκολες συνθῆκες, ὅπως ἀποδεικνύεται μέσα ἀπό τήν ἱστορία. Ἡ Ἐκκλησία θά μπορεῖ νά ἑνώνει εἰρηνικά ὅλους τούς λαούς τῆς γῆς καί αὐτό εἶναι τό μείζων μέσα στό παγκόσμιο γίγνεσθαι.7