Ὄνειρα ἔχοντα σχέση μὲ τὶς ἐξετάσεις

του Αρχιμ. Γρηγορίου Κωνσταντίνου, Δρ. Θεολογίας

Καὶ στὴν περίπτωση αὐτὴ πρόκειται γιὰ τυπικὰ ὄνειρα. Στὴν ἑνότητα αὐτὴ γίνεται νύξη γιὰ τὸν ἐφιάλτη τῆς ἀποτυχίας ποὺ ἀπειλεῖ τοὺς μαθητὲς τῆς μέσης ἐκπαίδευσης, ἢ ἀκόμη καί τοὺς φοιτητὲς στὴ διάρκεια τῆς ἐξεταστικῆς περιόδου. Τὸ κατάλοιπο αὐτοῦ τοῦ ἐφιάλτη ἐμφανίζεται ἐντονότερα στὴ δεύτερη ὁμάδα. Στὸ ὀνειρικὸ περιεχόμενο τὰ ὑποκείμενα «θὰ πρέπει νὰ ξεπεράσουν ἕνα δύσκολο διαγωνισμὸ καὶ ἀντιτείνουν μάταια στὸν ὕπνο τους πὼς εἶναι ἀπὸ χρόνια τώρα γιατροί, καθηγητὲς ἢ δημόσιοι ὑπάλληλοι». Ἀναμνήσεις τῶν τιμωριῶν τῆς παιδικῆς ἡλικίας ξυπνοῦν μὲ τὸ γεγονὸς ἀπαιτητικῶν στιγμῶν τῆς περιόδου τῶν σπουδῶν, καὶ δὴ τῶν διπλωματικῶν ἐξετάσεων. Μὲ τὸ πέρας τῶν σπουδῶν παύει καὶ ἡ ἀπειλὴ κάθε τιμωρίας.

Ὁ Φρόυντ ἀποδέχεται τὴν παρατήρηση ἑνὸς συναδέλφου του ποὺ διέκρινε πὼς «τὸ ὄνειρο τῶν διπλωματικῶν ἐξετάσεων τὸ ἔβλεπαν μόνο ἄνθρωποι ποὺ εἶχαν ἐπιτύχει καὶ ὄχι ἐκεῖνοι ποὺ εἶχαν ἀποτύχει», καὶ τὸ ὄνειρο αὐτὸ   ἐμφανίζεται ὅταν ἔχουμε νὰ ἐπιτελέσουμε κάτι σπουδαῖο, καὶ συμβαίνει νὰ κυριαρχεῖ ὁ φόβος τῆς ἐνδεχόμενης ἀποτυχίας. Τὸ γεγονὸς τὸ παρομοιάζει μὲ τὴν ἀναζήτηση στὸ παρελθὸν κάποιου παραδείγματος ποὺ δὲ δικαιολογεῖ ἀνησυχία. Ὁ ψυχισμὸς τῆς ἐγρήγορσης παρεξηγεῖ τὸ περιεχόμενο τοῦ ὀνείρου. «Ἡ ἀγωνία ποὺ ἀποδίδουμε στὸ ὄνειρο προέρχεται ἀπὸ τὰ κατάλοιπα τῆς ἐγρήγορσης».

Στὴ συνέχεια ὁ Φρόυντ ἀναφέρει παραδείγματα ποὺ ἐπαληθεύουν αὐτὴ τὴν ἐξήγηση, καὶ τονίζει τὴ βεβαιότητά του πὼς ἡ ἑρμηνεία τῶν ὀνείρων τῶν ἐξετάσεων εἶναι δυσχερὴς καὶ ἀπαιτεῖ τὴν ἀνάλυση πλήθους παραδειγμάτων ὥστε νὰ γίνει κατανοητή. Ἐδῶ ὀφείλουμε νὰ σημειώσουμε τὴν παρατήρησή του ὅτι τὰ ὀνειρικὰ συναισθήματα εἶναι ἰσοδύναμά των ἐντυπώσεων μὲ ἀνάλογη ἔνταση ποὺ βιώνουμε κατὰ τὴν ἐγρήγορση, τὰ ὁποῖα  εἶναι πραγματικὰ.

Γενικές   παρατηρήσεις

Συγκεφαλαιώνοντας τὰ ὅσα ἀναφέραμε ἐν συντομία στὴ μικρὴ αὐτὴ μελέτη μας, ὅτι τὸ ὄνειρο ἐπηρεάζει περισσότερο τὸν ἄνθρωπο μὲ τὸ θυμικό του ἀποτύπωμα καὶ ὄχι τόσο μὲ τὸ περιεχόμενο τῶν εἰκόνων του. Ἡ παράσταση στὸ ὄνειρο εἶναι τὸ ἀποτέλεσμα πολλῶν μεταλλάξεων ποὺ ἔχει ὑποστεῖ τὸ ὀνειρικὸ ὑλικό, καὶ τὸ ἀσυνείδητο εἶναι ἡ μήτρα ἀπὸ τὴν ὁποία ἐκρέει τὸ ἀδάμαστο περιεχόμενο τῆς ψυχῆς.

Ὁ Φρόυντ ἀναζητᾶ τὶς σχέσεις μεταξὺ αἰσθητοῦ καὶ λανθάνοντος περιεχομένου, καὶ ψάχνει τὸ μηχανισμὸ μὲ τὸν ὁποῖο οἱ σκέψεις τοῦ λανθάνοντος περιεχομένου δημιουργοῦν τὸ αἰσθητό. Οἱ σκέψεις αὐτὲς ἀντανακλοῦν τὴ συσσώρευση ἐμπειριῶν καὶ παραστάσεων, ἀλλὰ καὶ ἐπιθυμιῶν ποὺ ἔχουν ἀποθηκευτεῖ στὸ στρῶμα τοῦ ἀσυνείδητου, καὶ συνθέτουν τὸ ὑλικό τοῦ ὀνείρου. Σαφῶς ἀποτελοῦν τὰ δεδομένα τοῦ ψυχικοῦ ὀργάνου καὶ σὲ καμία περίπτωση δὲν εἶναι ἀθεμελίωτα προϊόντα. Ἐπίσης πρέπει νὰ σημειώσουμε τὴ διαπίστωση τοῦ Φρόιντ, πὼς κάθε ὀνειρικὴ ἐξήγηση φέρνει στὴν ἐπιφάνεια ἐπιθυμίες τῆς παιδικῆς ἡλικίας, πράγμα ποὺ τὸν ὤθησε στὴ διατύπωση τῆς θεωρίας γιὰ τὴν παιδικὴ σεξουαλικότητα, ποὺ σχολιάσαμε στὸ ἀνάλογο κεφάλαιο. Τὸ ὄνειρο λοιπὸν   μὲ τὸν παραισθητικὸ του τρόπο ὑλοποιεῖ ἐπιθυμίες.  Ὁ Φρόυντ ἐπίσης διακρίνει πὼς οἱ διανοητικὲς πράξεις τοῦ ὀνείρου δὲν ἀποτελοῦν τὴν παράσταση μιᾶς διανοητικῆς πράξης ποὺ κάνει τὸ ὄνειρο, ἀλλὰ εἶναι μέρος τῶν «ψευδοσκέψεων» αὐτοῦ ποὺ δὲν εἶναι τίποτε ἄλλο παρὰ ἡ ἀντανάκλαση τῶν σκέψεων ποὺ τὸ προκάλεσαν. Τὰ ὄνειρα κατὰ τὸν Φρόυντ καθρεφτίζουν τὴν προσωπικότητα τοῦ κάθε ἀτόμου καὶ εἶναι ἄκρως ἐγωιστικά. Ἀντιπροσωπευτικὸ παράδειγμα ποὺ στηρίζει αὐτὴ τὴ θέση ἀποτελεῖ ἡ διεργασία τῆς ταυτοποίησης ὅπου οἱ ἐνέργειες ἑνὸς ξένου προσώπου στὸ ὄνειρο κρύβουν πίσω τους τὸ ἐγώ μας. Τὸ ἐγὼ μας μπορεῖ νὰ καλύπτεται καὶ σὲ περισσότερα ἀπὸ ἕνα πρόσωπα, πράγμα ποὺ ἐξυπηρετεῖ τὴ διαφυγὴ ἀπὸ τὴν ἐποπτεία τῆς λογοκρισίας. Μὲ τὴν ἔκθεση τῆς παραπάνω διεργασίας ἐκπληρώνουμε τὴ μελέτη τῆς παρούσας μελέτης στὸν κορμὸ τοῦ Φροϋδικοῦ ἔργου καὶ τὴν καταγραφὴ τῶν συμπερασμάτων του γιὰ τὰ στοιχεῖα ποὺ προξενοῦν καὶ συνθέτουν τὸ ὀνειρικὸ γεγονός, καθὼς εἰσέτι καὶ συμπεράσματα ποὺ ἀφοροῦν στὶς ἰδιομορφίες τοῦ ὀνειρικοῦ φαινομένου, ἀλλὰ καὶ τὸν τρόπο λειτουργίας του.

Ὀφείλουμε λοιπὸν νὰ συμπληρώσουμε πὼς ἡ ἑρμηνευτικὴ προσέγγιση τοῦ Φρόυντ δὲν ἐξασφαλίζει χῶρο γιὰ τὴ δράση κάποιας μεταφυσικῆς ἀρχῆς, οὔτε προϋποθέτει τὴ θεϊκὴ μεσολάβηση στὴν ἐμπειρία τοῦ ὀνείρου. Ὁ ἴδιος διακηρύττει στεντόρεια τὴ φωνὴ πὼς τὸ ὄνειρο εἶναι ἕνας γρίφος καὶ ἔρχεται σὲ ἀντίθεση μὲ τοὺς προκατόχους του ποὺ ἐπιχείρησαν νὰ τὸ ἑρμηνεύσουν σὰν μιὰ ἀποτύπωση ἑνὸς ἁπλοῦ σχεδίου ἐκτρέποντας μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ τὸ νόημα καὶ τὴν οὐσία τῆς ὀνειρικῆς ἑρμηνείας. Ὁ ἴδιος προσπάθησε νὰ ἑρμηνεύσει αὐτὸ τὸ ἀνερμήνευτο μυστήριο τοῦ ὀνείρου κατὰ τὸ μέτρο τοῦ δυνατοῦ καὶ τὸ μέγεθος τῶν ἱκανοτήτων του ποὺ διέθετε.