Οι Τρεις Ιεράρχες και η εποχή μας

του Ἀρχιμ. Γρηγορίου Κωνσταντίνου Διδάκτωρος Θεολογίας

Ὁ Ἰανουάριος ἔχει χαρακτηρισθεῖ ὡς ὁ μήνας τῶν Ἱεραρχῶν. Ἔτσι λοιπόν γιά μιά ἀκόμη φορᾶ θά ἑορτάσουμε τήν μνήμη τῶν τριῶν αὐτῶν  μεγάλων Πα­τέ­ρων καὶ διδασκάλων τῆς Ἐκκλησίας μας τὸν Ἅ­γιον Βα­σί­λει­ον τὸν Γρη­γό­ριον τὸν θε­ο­λό­γον καὶ τὸν Ἰ­ω­άν­νην τὸν Χρυ­σό­στο­μον.

Ξε­χω­ρι­στὴ μέ­ρα γιὰ τὰ γράμ­μα­τα ἡ ἑορτή αὐτή, ἀ­φοῦ οἱ ὡς ἄνω Πα­τέ­ρες ἄ­φη­σαν τὴν σφραγίδα τους στά διάφορα κεί­με­να ὑ­ψη­λοῦ πε­ρι­ε­χο­μέ­νου καὶ ἐ­πέ­τρε­ψαν στὸ χρι­στι­α­νι­σμὸ νὰ τὰ ἀ­φ­μοι­ώ­σει μὲ τὸν παι­δα­γω­γι­κό­τε­ρο τρό­πο καὶ τὶς προ­ε­κτά­σεις τῆς ἀρ­χαί­ας θρη­σκεί­ας. Χωρίς βέβαια νά ἀγνοοῦμε τὶς φι­λο­σο­φι­κὲς καὶ ἰ­δε­ο­λο­γι­κὲς ἀρ­χὲς ποὺ ὁ­δή­γη­σαν τὸν κάθε πι­στὸ σὲ βή­μα­τα πνευ­μα­τι­κό­τε­ρα μὲ πα­ναν­θρώ­πι­νο πε­ρι­ε­χό­με­νο.

Συ­νη­θί­ζου­με τὴν ἡ­μέ­ρα αὐ­τὴ νὰ δι­αν­θί­ζου­με τὶς προ­σω­πι­κό­τη­τες τῶν τριῶν ἅγιων Πατέρων μὲ κο­σμη­τι­κᾶ ἐ­πί­θε­τα κα­τάλ­λη­λα τῶν ἱ­κα­νο­τή­των καὶ τῶν ἀ­ρε­τῶν τους. Κα­τὰ πα­ρά­δο­ση ὅ­πως ἄλ­λω­στε συμ­βαί­νει μὲ ὅ­λες τὶς ὁ­μι­λί­ες νὰ χρη­σι­μο­ποι­οῦ­με με­γα­λό­σχη­μες ἐκ­φρά­σεις. Οἱ προ­σω­πι­κό­τη­τες ὅ­μως τῶν με­γά­λων αὐ­τῶν δι­δα­σκά­λων δὲν ἔ­χουν ἀ­νάγ­κη ἀ­πὸ ὅλα αὐτά, διότι εἶναι φῶτα πού λάμπουν καί φωτίζουν διαχρονικά  ὅλες τίς ἐποχές.

Σπου­δὲς προ­σεγ­μέ­νες καὶ ἐ­πι­δό­σεις ὑ­ψη­λὲς καὶ στοὺς τρεῖς διαφαίνονται ἀπό τὸ πλού­σιο συγ­γρα­φι­κὸ τους ἔρ­γο. Ὅ­μως δὲν πρέπει νὰ ἀγνοούμαι καὶ τὸ πλούσιο ἔρ­γο τῆς φι­λαν­θρω­πί­ας τους ποὺ προ­σφέ­ρον­ταν ἀ­δι­ά­κρι­τα ὅ­πως καὶ στὴν ἱ­ε­ραρ­χι­κὴ πα­ρου­σί­α καὶ ζω­ή τους ποὺ ὁ­λο­κλη­ρώ­θη­κε στὴ φρά­σῃ τοῦ Χρυ­σο­στό­μου: «Δόξα τῷ Θεῷ  πάντων ἕνεκεν».

Ἡ γνη­σι­ό­τη­τά τους εἶ­ναι ἡ ἴ­δια τους ἡ ζω­ή, ἡ ἀ­ξι­ο­σύ­νη τους εἶ­ναι τὸ ἴ­διο τους τὸ ἔρ­γο, τὸ πα­ρά­δειγ­μά τους εἶ­ναι δι­α­χρo­νι­κὸ καὶ ἔ­χει ἰ­σχὺ σὲ κά­θε ἐ­πο­χὴ χω­ρὶς ἰ­δι­αί­τε­ρη δι­ά­κρι­ση, χω­ρὶς ἔ­παρ­ση καὶ ἀν­τα­γω­νι­σμό.

Ἀ­πο­φεύ­γον­τας να ἀ­να­φερ­θοῦ­με στὰ βι­ο­γα­φι­κὰ τους στοι­χεῖ­α ποὺ λί­γο πολύ μας εἶ­ναι γνω­στὰ θὰ μνημονεύσουμε ὅ­μως ἀ­πὸ τὸν κάθε­ ἅγιο κά­τι ποὺ πρέ­πει νὰ θυ­μό­μα­στε.

Τὸ πα­ρά­δειγ­μα τῆς μέ­λισ­σας προ­βάλ­λει ὁ Μέ­γας Βα­σί­λει­ος: Νὰ μοι­ά­σε­τε λέ­ει παι­διά μου τὴ   μέ­λισ­σα, «στὸ ἔρ­γο του πρὸς τοὺς νέ­ους», ποὺ ἔ­χει τὴ δυ­να­τό­τη­τα τῆς δι­ά­κρι­σης καὶ τῆς ἐ­πι­λο­γῆς, νὰ γυ­ρί­ζει σὲ ὅ­λα τὰ λου­λού­δια γιὰ νὰ τὰ γνω­ρί­σει, ἀλ­λὰ ἀ­πο­κο­μί­ζει ἀ­πὸ αὐ­τὰ μό­νο τὰ ὠ­φέ­λι­μα, «τὸ νέ­κταρ καὶ τὴ γῦρι». Νὰ μοι­ά­σε­τε τὴ μέ­λισ­σα, ποὺ παίρ­νει μό­νο τὸ νέ­κταρ    ἀ­πὸ τὴ γε­μά­τη ἀγκάθια τρι­αν­τα­φυλ­λιὰ καὶ νὰ σκε­φθεῖ­τε ὅ­τι ἡ δη­μι­ουρ­γί­α τοῦ ἀν­θρώ­που ἡ διακρι­τι­κὴ καὶ προ­νο­μι­ού­χα δὲν δι­και­ο­λο­γεῖ ἀ­τυ­χεῖς ἐ­πι­λο­γὲς ποὺ κα­θο­ρί­ζουν τὴ ζω­ὴ στὸ μέλ­λον της καὶ στὴν ἐ­ξέ­λι­ξή της.

Δύ­σκο­λο τὸ ἔρ­γο τοῦ δι­δα­σκά­λου θὰ ση­μει­ώ­σει ὁ Γρη­γό­ριος θε­ο­λό­γος. Ναυ­μα­χί­α σὲ τρι­κυ­μι­σμέ­νη θά­λασ­σα ἡ δι­δα­σκα­λι­κὴ λει­τουρ­γί­α κι αὐ­τὸ για­τί ὁ δι­δά­σκα­λος κα­τὰ τὸν Ἅ­γιο   Πα­τέ­ρα ἔ­χει νὰ κά­νει μὲ ζων­τα­νὸ ὑ­λι­κό, μὲ  παιδιά, μὲ ἐ­φή­βους ἀ­να­στα­τω­μέ­νους ἀ­πὸ τὴν τρικυμισμένη σύγχρονη ἐποχή, μὲ νέ­ους ποὺ ὁ αὐ­θορ­μη­τι­σμός καὶ παρορμητισμός τους δὲν χα­λι­να­γωγοῦνται εὔ­κο­λα πολύ δε περισσότερο δὲν μπαίνουν στὰ κα­λού­πια τῆς λο­γι­κῆς τῶν μεγά­λων.

«Θεί­α τέ­χνη καὶ λό­γος ἠ­νι­ο­χεῖ­ται πάν­τα» κα­τὰ τὸνἍ­γιο Ἰ­ω­άν­νη τὸν Χρυ­σό­στο­μο ποὺ το­νί­ζει ἐ­πι­γραμ­μα­τι­κὰ στοὺς κα­τη­χη­τι­κοὺς του λό­γους. Τὴν  προι­κο­δό­τη­ση ποὺ ἡ φύ­ση ἔ­χει προ­σφέ­ρει στὸν ἄν­θρω­πο μέ­σα ἀ­πὸ ἁρμο­νι­κοὺς νό­μους μέ­σα ἀ­πὸ ἀ­ρε­τὲς ποὺ πε­ρισ­σεύ­ουν καὶ ἠ­νι­ο­χοῦν τὴ ζω­ὴ ἀρ­κεῖ νὰ συ­νει­δη­το­ποι­η­θεῖ ἡ ὕ­παρ­ξῃ, ἀρ­κεῖ νὰ ὀρ­γα­νω­θεῖ ἡ προ­σπά­θεια ἀ­πὸ τὸν καθένα μας γιὰ τὴν ἐ­ξέ­λι­ξή της.

Ἄ­ξια τέ­κνα ἱ­κα­νῶν μη­τέ­ρων καὶ οἱ τρεῖς Ἱ­ε­ράρ­χες, ὀ­φεί­λουν τὴ γνώ­ση καὶ τὴν παι­δεί­α τους ἀπόλυτα σέ αὐτές ποὺ τοὺς ἀ­νέ­θρε­ψαν. Ἀν­θοῦ­σα, Νό­να καὶ Ἐμ­μέ­λεια τὰ ὀ­νό­μα­τα ποὺ δι­αν­θί­ζουν τὰ βι­ο­γρα­φι­κὰ ση­μει­ώ­μα­τα τῶν ἐνλό­γῳ οἰ­κου­με­νι­κῶν Πα­τέ­ρων. Ὁ ρό­λος τῆς μη­τέ­ρας στὴ ζω­ὴ τους προ­τάσ­σε­ται κυ­ρί­αρ­χος καὶ πα­ρα­δειγ­μα­τι­κός. Προ­βάλ­λε­ται σὰν ἀ­ναγ­καῖ­ο στή­ριγ­μα σὰν «βα­κτη­ρί­α» ἐλ­πί­δας καὶ ἀ­να­φέ­ρε­ται ἐ­πι­στα­μέ­νως καὶ ἀ­πὸ τοὺς ἴ­διους καὶ ἀ­πὸ αὐ­τοὺς ποὺ πα­ρα­τη­ροῦν καί βιογραφοῦν τὴν ζω­ή των. Σὲ μιὰ ἐ­πο­χὴ ποὺ οἱ θε­σμοὶ κα­ταρ­ρέ­ουν, σὲ μιὰ ἐ­πο­χὴ ποὺ ἐκ­φυ­λί­ζον­ται οἱ ἀ­ξί­ες ποὺ ἡ γνώ­ση καὶ ἡ ἑλληνορθόδοξη παι­δεί­α δι­έρ­χον­ται μεγάλη κρί­ση ποὺ ἡ  ἄ­στο­χη ζω­ὴ δὲ βγάζει που­θε­νά. Οἱ προ­σω­πι­κό­τη­τες τῶν με­γά­λων αὐ­τῶν ἀν­δρῶν στέ­κον­ται σήμερα ὅσο ποτέ ἄλλοτε πύ­ρι­νες καὶ πα­ρα­δειγ­μα­τί­ζουν γιὰ τὸ ἦ­θος, τὴ προσφο­ρά, τὴ πολυπραγμοσύνη, τὴν ἀ­νάγ­κη να ἀ­να­δύ­η­τε ὁ ἄν­θρω­πος τοῦ ἄγχους καί τῆς κρίσης μέσα ἀ­π’ ὅ­λες τὶς δρα­στη­ρι­ό­τη­τες ποὺ τοῦ προ­σφέ­ρει ὁ κα­θ’ ὁ­μοί­ω­σιν προ­ο­ρι­σμός του.

Ἡ γι­ορ­τὴ τῶν τρι­ῶνἹ­ε­ραρ­χῶν εἶ­ναι ἡ γι­ορ­τὴ ὅ­λου τοῦ μα­θη­τι­κοῦ κό­σμου, εἶ­ναι ἡ γι­ορ­τὴ τῆς γνώ­σης ἀ­πὸ τὴν ἀ­στρο­λο­γί­α τὴ φι­λο­σο­φί­α καὶ τὰ μα­θη­μα­τι­κὰ μέ­χρι τὴ θε­ο­λο­γί­α. Φυ­σι­κὰ εἶ­ναι ἡ γι­ορ­τὴ τῆς παι­δεί­ας καὶ τῆς καλ­λι­έρ­γειας ποὺ προ­κύ­πτει ἀ­πὸ τὴ μά­θη­ση καί ἔτσι θά πρέπει νά μείνει παρότι κάποιες σκοτεινές δυνάμεις θέλουν νά τήν ἀμαυρώσουν καί καταργήσουν. Εἶναι ἡ προ­βο­λὴ τῆς ἀ­ξί­ας τῶν γραμ­μά­των στὴ ζω­ή μας. Μπο­ρεῖ σή­με­ρα ἡ ἀ­ξί­α τῆς γνώ­σης καὶ τῶν σπου­δῶν νὰ ἔ­χει ὑ­πο­βαθ­μι­σθεῖ, ἡ σχέ­ση ὅμως μὲ τὸ σχο­λεῖ­ο καὶ τὴ μά­θη­ση πάντα θά μᾶς προ­βλη­μα­τί­ζει. Ἡ ἀ­νάγ­κη γιὰ ἐκ­παί­δευ­ση νὰ μὴν εἶ­ναι πρω­ταρ­χι­κὴ καὶ νὰ προ­βάλ­λον­ται ὑ­πο­κα­τά­στα­τα ὅ­λων αὐ­τῶν τῶν ἀρ­χῶν. Ἡ ἀ­τμό­σφαι­ρα ὅ­μως ποὺ καλ­λι­ερ­γεῖ τὸ σχο­λεῖ­ο ἡ σχέ­ση τοῦ δι­δα­σκά­λου μὲ τὸ μα­θη­τὴ ἡ ἐ­πι­κοι­νω­νί­α μέ­σα ἀ­πὸ τὴ λει­τουρ­γί­α τῆς τάξῃς, πρέ­πει  νὰ ἀ­πο­κτή­σει ἕνα ἰδιαίτερο νόημα. Τὰ χρόνια τῆς ἐκπαίδευσης εἶ­ναι τά πιὸ πα­ρα­γω­γι­κὰ γιὰ τό καθένα μας, εἶ­ναι τὸ νέ­κταρ καὶ ἡ πο­λύ­τι­μος γῦ­ρι ποὺ ὅ­σον καὶ ἂν δὲν ἀ­ξι­ο­λο­γεῖ­ται ἔ­χει ση­μα­σί­α γιὰ τὴ γο­νι­μό­τη­τα καὶ τὴν προ­α­γω­γὴ τῆς ποι­ό­τη­τας τῆς ζω­ῆς στή σύγχρονη λαβωμένη κοινωνία μας.  Στόχος τοῦ παρόντος κειμένου δέν εἶναι νά κουράσει τόν ἀναγνώστη μέ λόγια τῶν ὁποίων τή σημασία θά κατανοήσει μέσα ἀπό τά θεόπνευστα κείμενα τῶν ἁγίων Πατέρων. Θέ­λω ὅ­μως μέ­σα ἀ­πὸ αὐ­τὴ τὴν μι­κρὴ πραγματεία στὴ μνή­μη τῶν τρι­ῶν Ἱ­ε­ραρ­χῶν νὰ προ­κα­λέ­σω τὸ ἐν­δι­α­φέ­ρον τοῦ ἀναγνώστη νὰ ξεσηκώ­σω τὴν ἐ­πι­θυ­μί­αν του γιά εὐ­γε­νῆ  ἄ­μι­λα καί δι­ά­κρι­ση στὴ μόρ­φω­ση ποὺ μπο­ρεῖ νὰ μὴν ἐ­ξα­σφα­λί­ζει σὲ ὅ­λους ἐπιτυχία καί ἐπαγγελματική ἀποκατάσταση, ἀλ­λὰ σί­γου­ρα ὅμως ἀ­φή­νει τὴ γλυ­κειὰ γεύ­ση ἀ­πὸ τὸν ἀ­γῶ­να τὸν κα­λό, ὅπως μᾶς τόν κηρύττουν οἱ τρεῖς ἅγιοι.

Σή­με­ρα ποὺ οἱ ἀ­ξί­ες δι­έρ­χον­ται κρί­ση, σή­με­ρα ποὺ ὅ­λοι μας δί­νου­με προ­τε­ραι­ό­τη­τες στὶς ἀ­παι­τή­σεις τῶν και­ρῶν καὶ ἴ­σως χά­νου­με τὸ νό­η­μα τῶν ἡ­με­ρῶν. Ἡ εἰ­κό­να τῶν τρι­ῶν Ἱ­ε­ραρ­χῶν στὸ προ­σκυ­νη­τά­ρι τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας ποὺ ὅ­λοι μας τὴν ἡ­μέ­ρα αὐ­τὴ τῆς ἑορτῆς ἔ­χου­με τὴ δυ­να­τό­τη­τα νὰ προ­σκυ­νή­σου­με, ἔρ­χε­ται νὰ μας θυ­μή­σει, ὅ­τι εἴ­μα­στε ὑ­πεύ­θυ­νοι γιὰ τὴν ποι­ό­τη­τα τῆς προσφερόμενης γνώ­σης, ποὺ σὰν δῶ­ρο ἀ­πὸ τὸν Θε­ὸ πρέ­πει νὰ τὴ ζη­τή­σου­με σω­στὰ ἂν θέ­λου­με νὰ μᾶς χα­ρι­στή. Αὐ­τοὺς λοι­πὸν τοὺς τρεῖς ἁ­γί­ους Πα­τέ­ρες τι­μοῦ­ν καὶ γι­ορ­τά­ζου­ν κάθε χρόνο ὅ­λοι οἱ ἄνθρωποι τῶν γραμμάτων καί ὄχι μόνον, συγχρό­νως δὲ ἃς τοὺς πα­ρα­κα­λέ­σου­με νὰ βρί­σκον­ται κον­τά μας ὡς προ­στά­τες καὶ βο­η­θοὶ για­τί τοὺς ἔ­χου­με πε­ρισ­σό­τε­ρο ἀ­νάγ­κη σήμερα ἀ­πὸ κάθε ἄλ­λη ἐ­πο­χή.