Η Ιερά Μητρόπολή μας τιμά τον ¨καπετάν Δεσπότη¨ επίσκοπο Βρεσθένης Θεοδώρητο Β΄

Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων της Ιεράς Μητροπόλεως Μονεμβασίας και Σπάρτης  για την εθνική επέτειο των 200 ετών από την έναρξη της Επανάστασης του 1821, την προσεχή Κυριακή 25 Ιουλίου 2021, θα τιμηθεί στα Βρέσθενα μία σπουδαία εκκλησιαστική μορφή, που συνετέλεσε τα μέγιστα στον Αγώνα της Απελευθέρωσης, ο Επίσκοπος Βρεσθένης Θεοδώρητος Β΄.

Ειδικότερα, στον Ενοριακό Ιερό ναό Γεννήσεως της Θεοτόκου Βρεσθένων, θα τελεσθεί Αρχιερατική Θεία Λειτουργία προεξάρχοντος τους Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη μας κ. Ευσταθίου. Εν συνεχεία θα τελεσθεί Αρχιερατικό Μνημόσυνο για τον Επίσκοπο Βρεσθένης Θεοδώρητο Β΄. Τον πανηγυρικό της ημέρας θα εκφωνήσει ο επίτιμος Πρωτοσυγκελλεύοντας της Ιεράς Μητροπόλεως μας, Πρωτ. Γεώργιος Μπλάθρας. Θα ακολουθήσει επιμνημόσυνη δέηση και κατάθεση στεφάνου στην προτομή του ‘’καπετάν Δεσπότη’’ που βρίσκεται στον αύλειο χώρο του Ναού.

Ο Επισκοπος Βρεσθένης Θεοδώρητος Β΄

Ο Θεοδώρητος, κατά κόσμον Θωμάς, επιφανής ιεράρχης της Πελοποννήσου που συμμετείχε στην Επανάσταση, γεννήθηκε στη Νεμνίτσα (Μεθύδριο) Αρκαδίας το 1787, ορεινό χωριό τής Γορτυνίας κοντά στη Βυτίνα, και ήταν γιος τού προεστού Β. Κωστάκη.

Τα γράμματα τα έμαθε από δασκάλους κληρικούς και από μόνος του. Ιδιοφυής, έμαθε άριστα να γράφει, να ομιλεί και αργότερα να κηρύττει. Εκ των υστέρων απεδείχθη ότι ήταν και άριστος θεολόγος.

Σπούδασε στη φημισμένη Σχολή τής Δημητσάνας. Έγινε επίσκοπος το 1813 με έδρα τα Βρέσθενα Λακωνίας. Στις 20 Ιουλίου 1818 μυήθηκε από τον Παναγιώτη Αρβάλη στη Φιλική Εταιρεία.

Με το ξέσπασμα της Επανάστασης, πληροφορήθηκε την κρισιμότητα της μάχης στο Βαλτέτσι (12-13 Μαΐου 1821), εγκατέλειψε προσωρινά την ποιμαντορική του ράβδο, περιζώθηκε τη ρομφαία και κατέβηκε από τον Ταΰγετο σε βοήθεια των αγωνιζομένων Ελλήνων. Γράφει ο Αμβρόσιος Φραντζής: «Περί το λυκαυγές της πρωΐας της 13ης Μαΐου, οι Αγιοπετρίται και οι Τσάκωνες, περίπου 800, τους οποίους διηύθυνε ο Επίσκοπος Βρεσθένης, έσπευσαν εις βοήθειαν των αγωνιζομένων αδελφών των».

Πρωτοστάτησε στην ίδρυση στρατοπέδου στα Βέρβενα από ομάδα Βρεσθενιτών και άλλων αγωνιστών και έπαιξε σημαντικό ρόλο στην άλωση τής Τριπολιτσάς. Κατά τους πρώτους μήνες της Ελληνικής Επανάστασης ανέπτυξε στρατιωτική δράση ως επικεφαλής ενόπλων και μετείχε ενεργά στις πολιτικές διεργασίες του Αγώνα. Τον Μάιο του 1821 συμμετείχε στη Συνέλευση των Καλτεζών, η οποία τον εξέλεξε μέλος της Πελοποννησιακής Γερουσίας και διετέλεσε πρόεδρός της μέχρι τον Μάρτιο του 1823, οπότε καταργήθηκαν οι τοπικοί οργανισμοί από τη Β΄ Εθνοσυνέλευση. Πολέμησε στο Βαλτέτσι, στα Βέρβενα και στα Δολιανά. Στα Βέρβενα από τα τέλη Μαρτίου 1821 είχε στηθεί το πρώτο σταθερό Ελληνικό στρατόπεδο το οποίο ήταν και το κέντρο εφοδιασμού των επαναστατικών δυνάμεων. Εκεί ο Θεοδώρητος μαζί με τον Κρεββατά, τον επίσκοπο Έλους Άνθιμο και τον Μαλτζίνης Ιωακείμ είχαν ηγετικό ρόλο. Ο Αυστριακός διπλωμάτης και ιστορικός Άντον Πρόκες φον Όστεν αποδίδει μείζονα σημασία στη σύμπραξη του Βρεσθένης για την ευτυχή έκβαση της μάχης του Βαλτετσίου, όπως και των μαχών στα Βέρβενα και στα Δολιανά. Ο Κολοκοτρώνης τού παρήγγειλε: «Καπετάν Δεσπότη, φύλαξε τη θέση σου και μετ’ ολίγον έρχομαι με αρκετά στρατεύματα». Φορώντας φουστανέλα αντί για ράσα ο «καπετάν Δεσπότης» φύλαξε τις θέσεις του με 150 παλικάρια. Κατά την πολιορκία τού Παλαμηδίου οι Τούρκοι, προαισθανόμενοι την ήττα τους, ζήτησαν να μεσολαβήσει στον Κολοκοτρώνη για να παραδώσουν το κάστρο. Ο Νικηταράς, αναφερόμενος στο πρώτο σταθερό ελληνικό στρατόπεδο που στήθηκε στα Βέρβενα, γράφει για τον επίσκοπο Βρεσθένης Θεοδώρητο και τους επισκόπους Έλους Άνθιμο και Μαλτζίνης Ιωακείμ: «δεσποτάδες στα Βέρβενα εδιοικούσανε». Ένα περιστατικό από την παρουσία του Θεοδώρητου στις μάχες αναφέρει ο Αμβρόσιος Φραντζής σχετικά με τη μάχη Βερβένων-Δολιανών της 18 Μαΐου 1821. Σε κάποια κρίσιμη φάση της μάχης οι Τούρκοι είχαν καταλάβει ένα σημαντικό ύψωμα όπου έστησαν την ημισέληνο και έβαλαν κατά των Ελλήνων. Τότε δύο Έλληνες παρουσιάστηκαν στους αρχηγούς του στρατοπέδου και υποσχέθηκαν να φονεύσουν τον Τούρκο σημαιοφόρο, ζητώντας για αντάλλαγμα φυσέκια και την ευχή του επισκόπου Βρεσθένης. Πράγματι, σκότωσαν τον σημαιοφόρο και τον βοηθό του, έριξαν την Τουρκική σημαία και έστησαν την Ελληνική. Οι προληπτικοί Τούρκοι οπισθοχώρησαν και έχασαν τη μάχη.

Με την ιδιότητά του ως μέλους της Πελοποννησιακής Γερουσίας συμμετείχε το καλοκαίρι του 1822 στην επιτροπή που ανέλαβε διαπραγματεύσεις για την παράδοση του Ναυπλίου, με αποτέλεσμα να αιχμαλωτισθεί από τους Οθωμανούς και να παραμείνει φυλακισμένος με φοβερές κακουχίες στο Παλαμήδι, όπου << αντί άρτου εσιτίσθη βαμβακόσπορον >> έως την οριστική κατάληψη της πόλης από τις επαναστατικές δυνάμεις (Νοέμβριος 1822). Έλαβε μέρος ως πληρεξούσιος Μυστρά στη Β΄ Εθνοσυνέλευση (1823) και εξελέγη αντιπρόεδρός της. Στη συνέχεια εξελέγη παραστάτης Μυστρά στο Β΄ Βουλευτικό, τα μέλη του οποίου τον ανέδειξαν στη θέση του αντιπροέδρου. Ωστόσο, για ολιγόμηνο διάστημα (Ιούλιος-Νοέμβριος 1823) απουσίαζε από τις εργασίες του Σώματος και τα προεδρικά καθήκοντα ασκούσε «επιτροπικώς» ο Πανούτσος Νοταράς. Αναδείχθηκε εκ νέου στη θέση του αντιπροέδρου, ενώ διορίστηκε σε επιτροπές για τη διευθέτηση εκκλησιαστικών ζητημάτων, καθώς και μέλος επιτροπών που ανέλαβαν την επικοινωνία με το Εκτελεστικό Σώμα. Τον Μάρτιο του 1827 συμμετείχε στην Γ΄ Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας ενώ προηγουμένως είχε λάβει μέρος στη Συνέλευση της Ερμιόνης. Φυλακίστηκε πάλι (αυτή τη φορά από τους Έλληνες) στο Παλαμήδι. Πικραμένος αποσύρθηκε στο αγαπημένο του Λεωνίδιο της Τσακωνιάς. Στις 10 Αυγούστου 1827 ο Βρεσθένης κατευθυνόμενος προς το Λεωνίδιο από τους Μύλους απηύθυνε επιστολή στον Γ. Κουντουριώτη, στην Ύδρα. Με ύστατη έκκλησή του τον παρακάλεσε να σταματήσει η διχόνοια «ήδη της πατρίδος κινδυνευούσης» Μετά τη λήξη των εργασιών της Εθνοσυνέλευσης διετέλεσε μέλος της Βουλής έως και την αυτοδιάλυσή της στον Ιανουάριο του 1828.  Μετά την άφιξη του Ιωάννη Καποδίστρια επέστρεψε στα ιερατικά του καθήκοντα, στην επισκοπή Βρεσθένης, ενώ από το 1831 ανέλαβε και τοποτηρητής της επισκοπής Μαντινείας. Υποστήριξε την παιδεία και ίδρυσε στην επισκοπή του το «Βρεσθένειο» και το «Βαμβακώο» Ελληνικό σχολείο, που φρόντισε να στελεχώσει με καλούς δασκάλους.

Ως Επίσκοπος ο Βρεσθένης Θεοδώρητος διακρίθηκε για την παρρησία του και δια την έως διωγμού του τήρηση των Ιερών Κανόνων. Αντιτάχθηκε στην κρατικοποίηση των Μητροπόλεων και των Επισκοπών, που προώθησε η Αντιβασιλεία. Λόγω της θαρραλέας στάσης του έναντι της εξουσίας έπεσε στη δυσμένεια της. Για «τιμωρία» τον απομάκρυναν από την Επισκοπή Βρεσθένης, στην οποία υπηρετούσε ήδη, το 1842, είκοσι οκτώ χρόνια, και, χωρίς να το θέλει  και να το ζητήσει τον «προήγαγαν» στην επισκοπή Αχαΐας.  Πικραμένος παρουσιάστηκε στη Σύνοδο και εξήγησε τους Κανονικούς, Εκκλησιαστικούς και προσωπικούς λόγους που δεν θέλησε τον «προβιβασμό». Οι Συνοδικοί τον παρέπεμψαν στην Κυβέρνηση, που εξέδωσε το σχετικό Βασιλικό Διάταγμα. Ο Θεοδώρητος απηύθυνε τότε επιστολή στον Όθωνα και του εξήγησε τους λόγους που αρνήθηκε τη μετάθεσή του. Εν τω μεταξύ η Σύνοδος άλλαξε το όνομα της Επισκοπής Βρεσθένης σε Σελλασίας. Ο Όθωνας προώθησε την επιστολή του Θεοδώρητου στη Σύνοδο, για να επιληφθεί. Εκείνη επικαλέστηκε το Βασιλικό Καταστατικό Διάταγμα του 1833 για την Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδος και ενημέρωσε τον Βασιλέα ότι λόγω της αρνήσεώς του τον εξεδίωξε από την Επισκοπή του και τον κατέστησε «πρώην Σελλασίας». Η κυβέρνηση «ίνα μη αποθάνη πράγματι εκ της πείνης»  χορήγησε στον Θεοδώρητο σύνταξη 200 δρχ., αργότερα την έκαμε 300 δρχ. Λόγω της ανέχειας του έμενε σε οίκημα «καλύβης μικρόν διαφέρον, πενιχρά έπιπλα και τράπεζα λιτή».

Το 1837 εξελέγη μέλος τής Ιεράς Συνόδου και ήρθε στην Αθήνα. Τότε έγινε και μέλος τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, αποδεικνύοντας για μια ακόμη φορά το ενδιαφέρον του για την παιδεία. Πέθανε πάμφτωχος στην Αθήνα στις 26 Απριλίου 1843 σε ηλικία 56 ετών. Ετάφη με έξοδα φίλων συναγωνιστών και συγγενών. Τον επικήδειο εκφώνησε ο αιδεσιμότατος πρεσβύτερος Κωνσταντίνος Οικονόμου ο εξ Οικονόμων. Στη νεκρώσιμη ακολουθία, στο Ναό της Αγίας Ειρήνης οδού Αιόλου, συμμετείχε μέγα πλήθος λαού, που συνόδευσε στη συνέχεια τη σορό του έως τη Μονή Πετράκη, όπου και ετάφη. Προς τιμή του εγράφησαν τρία επιτύμβια. Στην αρχή του ενός γράφεται: «Παντολέτωρ ο χρόνος, δαμασίμβροτος, αλλ’ αρετάων των Θεοδωρήτου το κλέος αθάνατον». (Εξολοθρευτής των πάντων ο χρόνος, δαμάζει όλους τους θνητούς, αλλά το κλέος των αρετών του Θεοδωρήτου είναι αθάνατο).