«Επί τω ονόματι αυτού έθνη ελπιούσι»

του Μητροπολίτου Καισαριανής, Βύρωνος και Υμηττού κ. Δανιήλ

Η Γέννηση του Σωτήρος, την οποία ετοιμαζόμαστε να εορτάσουμε, είναι τόσο το τελικό, όσο και το ποιητικό αίτιο της πανανθρώπινης προσδοκίας και ελπίδας, για την οποία η μεν Γένεση λέγει, ότι ο Λυτρωτής είναι «προσδοκία εθνών» (Γενέσεως μθ’, 10 κατά τη μετάφραση των Εβδομήκοντα), ο δε προφήτης Ησαΐας τονίζει, ότι «επί τω ονόματι αυτού έθνη ελπιούσιν» (Ησαΐου μβ’, 4).

Η έλευση του Σωτήρος στον κόσμο υπήρξε πρώτα τελικό αίτιο της προ Χριστού πανανθρώπινης νοσταλγίας. Το Πρωτευαγγέλιο περί του Λυτρωτού, ο Οποίος θα συντρίψει την κεφαλή του όφεως (Γενέσεως γ’, 14-15) δόθηκε ήδη στους Πρωτόπλαστους και στη συνέχεια από στόμα σε στόμα διεμορφώθη σε διάφορες σχετικές παραλλαγές των παραδόσεων των λαών. Η πλέον ζωηρή καθολική ακτίνα, η οποία διεσκέδαζε το ζοφερό σκότος της ανθρωπότητος, ήταν αφ’ ενός η μελαγχολία για την απώλεια του Παραδείσου και αφ’ ετέρου η προσδοκία του Σωτήρος. Ολες οι νοσταλγίες των εκλεκτών προσωπικοτήτων, τις οποίες γνώρισε η ιστορία· ό,τι οραματίστηκαν οι μεγάλοι ποιητές της προχριστιανικής ανθρωπότητας· ό,τι περιέγραψαν οι μεγάλοι Προφήτες εμπνεόμενοι από τις θεόπνευστες συλλήψεις του πνεύματός τους, όλα αυτά εμψυχώνονται από την προσδοκία Εκείνου, ο Οποίος θα είναι «το φως τοις εν σκότει», το φως των εθνών (Ησαΐου θ’, 1 εξ., μθ’, 6 εξ.), ο Ποιμήν (μ’, 11), ο Λυτρωτής ολόκληρου του κόσμου (Ησαΐου κε’, 6 εξ.). Αυτός θα εγκαινιάσει χρυσή εποχή στη γη (Ησαΐου λε’, 6, 11 εξ.)· θα συνάψει νέα διαθήκη με όλους τους λαούς (Ιερεμίου ιστ’, 19. Ησαΐου μβ’, 1-4)· θα αναπλάσει τις καρδιές (Ιερεμίου κδ’, 7· λη’, 33· λθ’, 39)· θα φέρει καινό ουρανό και καινή γη (Ησαΐου ξε’, 17· ξστ’, 22· Ψαλμού ρα’. 27)· θα επαναφέρει την παραδείσια ατμόσφαιρα, εντός της οποίας αφ’ ενός ο λύκος θα βόσκει μετά του προβάτου, ο μόσχος μετά του λέοντος, ο βους μετά της άρκτου, η πάρδαλις μετά της ερίφου και τα παιδία θα παίζουν μετά των όφεων (Ησαΐου ια’, 6 εξ.) και αφ’ ετέρου η ειρήνη θα έλθει εκ νέου, εις τρόπον ώστε τα όπλα, τα τόξα και τα βέλη θα μετατραπούν σε άροτρα και γεωργικά εργαλεία (Ωσηέ  β’, 20. Ησαΐου β’, 4. Μιχαίου δ’, 3).

Ο Λυτρωτής αυτός, κατά την  έκφραση του Αισχύλου, θα κατέλθει στον Αδη και στα ζοφερά βάθη του Ταρτάρου, για να ελευθερώσει τον συμβολίζοντα την ανθρωπότητα Προμηθέα· θα εγείρει τους «καθεύδοντας», για τους οποίους ομιλεί ο Σωκράτης στην Απολογία του προς τους δικαστές· θα διδάξει τους ανθρώπους «ως δει προς θεούς και προς ανθρώπους διακείσθαι», κατά τους λόγους πάλιν του Σωκράτους στον «Αλκιβιάδην δεύτερον» του Πλάτωνος· θα φέρει την απολεσθείσα χρυσή εποχή, την οποία περιγράφει με παραδείσια χρώματα ο Οράτιος και για την απώλεια της οποίας θρηνεί ο Οβίδιος· θα επαναφέρει «την αρχικήν βασιλείαν του Υψίστου Θεού», του «παμφώτου Ενός Θεού» και θα  αντικαταστήσει «την σιδηράν γενεάν» διά της «νέας χρυσής γενεάς», η οποία «ευτυχής θα ανατείλει εις όλον τον κόσμον», κατά τις εκφράσεις της 4ης «Εκλογής» του Βιργιλίου· θα ικανοποιήσει την προσδοκία του Κομφούκιου για τον «Αγιον» και «Ουρανάνθρωπον» (=Θεάνθρωπον), ο οποίος θα συνδιαλλάξει τον ουρανό μετά της γης και τον Οποίο οι λαοί προσδοκούν, όπως τα μαραμένα φυτά τη δρόσο· θα ικανοποιήσει τη νοσταλγία είτε του Θιβετικού Βουδισμού και των Ιρανίων για τον παρθενογέννητο Θεάνθρωπο Λυτρωτή, είτε του Ινδουισμού για τον απαστράπτοντα σαν ήλιο Λυτρωτή, ο οποίος θα επαναφέρει την ανθρωπότητα στον αρχέγονο χρυσούν αιώνα.

Αληθώς, κατά την ομολογίαν του Βολταίρου, «όλοι οι λαοί της γης επίστευσαν, ότι ο άνθρωπος εξέπεσε και εξεφυλίσθη και μάλιστα κατά τρόπον και περιστάσεις αναλόγους προς τη διήγησιν του Μωυσέως» και ότι «προ αμνημονεύτων χρόνων ήτο παρ’ Ινδοίς και Σίναις παράδοσις, ότι ο σοφός ήθελεν έλθει εκ της Δύσεως».

Αλλ’ η Γέννηση του Σωτήρος δεν υπήρξε μόνον το τελικό αίτιο της προ Χριστού προσδοκίας του Λυτρωτού. Επί πλέον είναι και θα είναι το ποιητικό αίτιο της ελπίδος της ανθρωπότητας, που βρίσκεται μακριά Αυτού, η οποία σήμερα και πάντοτε θα αναζητεί εναγωνίως το Λυτρωτή και τον απολεσθέντα παράδεισο των ανωτέρων πνευματικών αξιών. Προς τον Ιησού Χριστό κινείτο όλο το παρελθόν, αλλά και από Αυτόν και από την αρχή, ορμάται και εκκινεί ολόκληρο το μέλλον. Το παρελθόν μόνο Αυτόν αναζητούσε και Αυτός μόνος είναι το μέτρο και το νόημα όλου του μέλλοντος.

Ο Χριστός διαρρηγνύων όλες τις αναλογίες και όλους τους νόμους της ιστορίας, δεν ανήκει σε ένα απολιθωμένο παρελθόν, αλλ’ είναι ο ζων, ο πάντοτε παρών, ο αιώνιος Χριστός. Με την πίστη στον Ιησού Χριστό ο κάθε άνθρωπος αντιπαρίσταται μετά του ιστορικού Χριστού. Η αντιπαράσταση αυτή συμβαίνει με τον τρόπο του «συγχρονισμού» και της υπερπηδήσεως των ιστορικών αποστάσεων. Ο Ιησούς έρχεται σήμερα με το κήρυγμα προς το κάθε άτομο όπως ήλθε και προς τους συγχρόνους Του. Ο συγχρονισμός στην αντιπαράσταση με τον Χριστό είναι δυνατός, διότι ο Χριστός είναι αιώνιος και διότι το περί αυτού κήρυγμα είναι και σύγχρονο κήρυγμα.

Αλλ’ η σκέψη αυτή είναι ατελής, εάν δεν ολοκληρωθεί από την πεποίθηση, κατά την οποία ο συγχρονισμός της πίστεως μετά της εν Χριστώ αποκαλύψεως του Θεού συμβαίνει στην Εκκλησία και διά της Εκκλησίας, στη λειτουργική ζωή της οποίας συνεχίζονται μυστικώς η ζωή και το απολυτρωτικό έργο του Χριστού. Στην Εκκλησία η προσφορά της αλήθειας για το πρόσωπο του Χριστού και η ελεύθερη αναγνώριση από τους πιστούς βρίσκει ανταπόκριση στην υπακοή της πίστεως. Η Εκκλησία είναι εγγύηση του ιστορικού και αιωνίου χαρακτήρος του Ιησού Χριστού. Με τη λατρεία και μυστηριακή ζωή, την εντός του εκάστοτε «σήμερον», συμπυκνώνονται και βιούνται μυστικώς ως ζώντα και υπάρχοντα μπροστά μας τα παρελθόντα, τα παρόντα και τα έσχατα, δηλαδή η προϊστορία και οι κύριοι ισταθμοί του απολυτρωτικού έργου του Χριστού, όπως και τα μέχρι των εσχάτων ημερών εκτεινόμενα σωτηριώδη αγαθά, τα οποία απορρέουν από Αυτόν. Σε κάθε εορτή της Εκκλησίας οι πιστοί μετέχουν μυστικώς Θεοφανειών και Χριστοφανειών.

Ετσι και για τους σημερινούς ανθρώπους, οι οποίοι ζούν «εν χώρα και σκιά θανάτου» (Ματθαίου δ’, 16) είτε με την οδύνη από το φυσικό κακό ή από την πνευματική δουλεία, είτε με το άγχος από την απειλή ή των απαισιόδοξων προρρήσεων περί του πυρηνικού ολοκαυτώματος, ή και άλλων επικειμένων δεινών, ο Ιησούς είναι ο μόνος αναμενόμενος και προσδοκώμενος Λυτρωτής και αληθής Ειρηνοποιός, τον Οποίον «η Παρθένος σήμερον… εν σπηλαίω έρχεται αποτεκείν απορρήτως». Αυτός είναι «χθες και σήμερον ο αυτός και εις τους αιώνας» (Προς Εβραίους ιγ’, 8). «Θεμέλιον άλλον ουδείς δύναται θείναι παρά τον κείμενον, ος εστιν Ιησούς ο Χριστός» (Α’ Προς  Κορινθίους γ’, 11).

 Ας ευχηθούμε, όπως ο επικείμενος εορτασμός της Γεννήσεως του Σωτήρος συντελέσει στο να ισχύσει για τους συνανθρώπους μας και για καθέναν από εμάς προσωπικά ο μακαρισμός τον οποίο ο Κύριος κατέστησε γνωστό στους μαθητές Του: «Μακάριοι οι οφθαλμοί οι βλέποντες α βλέπετε. Λέγω γαρ υμίν, ότι πολλοί προφήται και βασιλείς ηθέλησαν ιδείν α υμείς βλέπετε, και ουκ είδον και ακούσαι, α ακούετε, και ουκ ήκουσαν» (Λουκά ι’, 23-24).