Αρχιμανδρίτης του οικουμενικού θρόνου π. Μελχισεδέκ Αμπελικάκης
Τι είναι το Ψυχοσάββατο και πόσα Ψυχοσάββατα έχει η Εκκλησία μας; κάθε Σάββατο είναι αφιερωμένο στους κεκοιμημένους. Όπως η Κυριακή είναι η ημέρα της Αναστάσεως του Κυρίου, έτσι και το Σάββατο είναι η ημέρα των κεκοιμημένων, για να τους μνημονεύουμε και να έχουμε (επί)κοινωνία μαζί τους. Τα δύο όμως Ψυχοσάββατα τιμώνται από τους πιστούς, το Σάββατο πριν από την Κυριακή της Απόκρεω, και το Σάββατο της Πεντηκοστής .
Το Ψυχοσάββατο πριν από την Κυριακή της Απόκρεω έχει το εξής νόημα. Η επομένη ημέρα είναι αφιερωμένη στη Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου. Εκείνη τη φοβερή ημέρα κατά την οποία όλοι θα σταθούμε μπροστά στο θρόνο του μεγάλου Κριτή. Για το λόγο αυτό με το Μνημόσυνο των κεκοιμημένων ζητούμε από τον Κύριο να γίνει ίλεως και να δείξει την συμπάθεια και την μακροθυμία του, όχι μόνο σε μας αλλά και στους προαπελθόντας αδελφούς, και όλους μαζί να μας κατατάξει στην Επουράνια Βασιλεία Του.
Στην γιορτή λοιπόν της αγίας Πεντηκοστής, οι χριστιανοί (την παραμονή) προσεύχονται για τους αδερφούς τους που έχουν φύγει από αυτόν τον κόσμο και έχουν περάσει στην κατάσταση που προσδιορίζεται μόνον από την παρουσία του Χριστού. Με το δεύτερο Ψυχοσάββατο διατρανώνεται η πίστη μας για την καθολικότητα της Εκκλησίας, της οποίας την ίδρυση και τα γενέθλια (επί γης) γιορτάζουμε κατά την Πεντηκοστή. Μέσα στη μία Εκκλησία περιλαμβάνεται η στρατευομένη εδώ στη γη και η θριαμβεύουσα στους ουρανούς.
Ο λόγος που τα καθιέρωσε η Εκκλησία μας, παρ ότι κάθε Σάββατο , όπως προείπαμε είναι αφιερωμένο στους κεκοιμημένους είναι ο εξής: Επειδή πολλοί κατά καιρούς απέθαναν μικροί σε ηλικία η στην ξενιτιά η στην θάλασσα η στα όρη και τους κρημνούς η και μερικοί, λόγω πτώχειας, δεν αξιώθηκαν των διατεταγμένων μνημόσυνων, «οι θείοι Πατέρες φιλανθρώπως κινούμενοι εθέσπισαν το μνημόσυνο αυτό υπέρ πάντων των απ αιώνος ευσεβώς τελευτησάντων Χριστιανών». Συγχρόνως δε, ενθυμούμενοι και εμείς τον θάνατο, «διεγειρόμεθα προς μετάνοιαν ».
Για την ιστορία και μόνο ας γνωρίζουμε ότι «Η καθιέρωσης του Σαββάτου προ των Απόκρεω ως Ψυχοσάββατου εγένετο μάλλον κατ’ απομίμηση του Σαββάτου προ της Πεντηκοστής, ως μόνου προϋπάρχοντος».
Η ωφέλεια από τα μνημόσυνα’
Ο Χριστός “επεξηγώντας” στους Σαδδουκαίους το μυστήριο της αναστάσεως των νεκρών έλεγε ότι είναι Θεός του Αβραάμ, του Ισαάκ και του Ιακώβ και “ούκ έστιν Θεός νεκρών, αλλά ζώντων” (Ματθ. 22, 32). Αυτή την διδαχή του Χριστού ακολουθώντας η Εκκλησία και παρακαλεί και ικετεύει. “Δέξου Κύριε δεήσεις και ικεσίες και ανάπαυσε όλους τους γονείς, τους αδερφούς, τα τέκνα όλων και κάθε άνθρωπο, όλους όσους έχουν πεθάνει, στην αγκαλιά του Αβραάμ, του Ισαάκ και του Ιακώβ…”. Την μεγαλύτερη ωφέλεια στους νεκρούς την προξενεί η τέλεση της θείας ευχαριστίας στη μνήμη τους, γιατί τότε, με τις μερίδες τους στο άγιο δισκάριο, «ενώνονται αόρατα με το Θεό και επικοινωνούν μαζί Του και παρηγορούνται και σώζονται και ευφραίνονται εν Χριστώ» (άγιος Συμεών Θεσσαλονίκης).
Ο Απόστολος Παύλος αναφέρει για τον Ονήσιμο πού είναι ήδη νεκρός, στην Β’ προς Τιμόθεον επιστολή: «Είθε ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός να δώσει να βρει έλεος από τον Κύριο και Πατέρα την ημέρα εκείνη τις Δευτέρας Παρουσίας» (Β’ Τιμ. 1,18).
Υπάρχουν λοιπόν σαφή χωρία της Αγίας Γραφής που αναφέρονται στην προσευχή υπέρ των κεκοιμημένων.
Γι’ αυτό και τα μνημόσυνα συναντώνται από τούς πρώτους αιώνες στη ζωή της Εκκλησίας μας. Και τούτο, διότι, όπως γράφει ο Απόστολος Παύλος, ζωντανοί και νεκροί είμαστε «σώμα Χριστού και μέλη εκ μέρους» (Α’ Κορ. 12,27).
Έτσι λοιπών το Ψυχοσάββατο, εκτός από την πνευματική του πλευρά, που είναι και η σημαντικότερη (ότι μνημονεύονται υπέρ αναπαύσεως στην εκκλησία οι κεκοιμημένοι ), έχει και μια άλλη σημαντική πλευρά, παραγνωρισμένη. Μας συνδέει με τους προγόνους μας και με τους δικούς μας που έφυγαν πρόσφατα από τούτη τη γη, μεταξύ των οποίων και στενούς συγγενείς, κι εκείνους που έφυγαν πρόωρα, και τους παλιούς φίλους μας, καθώς και με τους απανταχού την οικουμένη Χριστιανούς , όπου η φυγή τους σημάδεψε την καρδιά μας για πάντα – ή μάλλον όχι «για πάντα», αλλά μέχρι να πάμε κι εμείς εκεί, να τους συναντήσουμε, όπως ευχόμαστε, μέσα στο θείο και ανέσπερο Φως.
Σε όλες τις θείες Λειτουργίες αναφέρονται ευχές για τους κεκοιμημένους. Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρει σχετικά: «Δεν νομοθετηθήκαν αυτά τυχαία από τούς θείους Αποστόλους, το να θυμούμαστε δηλαδή αυτούς πού έφυγαν από τη ζωή αυτή κατά την διάρκεια των φρικτών μυστηρίων, γνωρίζουν ότι από αυτό προκύπτει πολύ κέρδος, μεγάλη ωφέλεια» (ΕΠΕ 21,440). Η θεία Ευχαριστία και η συμμετοχή των πενθούντων στην θεία κοινωνία κατά την τέλεση των μνημοσύνων ευχαριστεί τις ψυχές, κυρίως διότι έτσι δείχνεται ότι έχει ήδη γίνει πραγματικότητα γι’ αυτούς, τους πενθούντας δηλαδή, ότι ο άφρονας πλούσιος παρεκάλεσε τον Αβραάμ για τα αδέλφια του. Να στείλει δηλαδή τον Λάζαρον να ειπεί στα αδέλφια του να μετανοήσουν. Η ιδική μας χριστιανική ζωή, η ζωή σύμφωνα με το θέλημα του Θεού, ασφαλώς ευχαριστεί τους κεκοιμημένους προσφιλείς μας, αλλά κάνει και τις προσευχές μας να εισακούονται από τον Θεόν καλύτερα, γιατί ενώ «αμαρτωλών ο Θεός ουκ ακούει», «πολύ ισχύει δέησις δικαίου ενεργουμένη» ( Ιακώβου Ε΄ 16).
Ο ιερός Δαμασκηνός, τονίζει και το εξής «ο Θεός βούλεται ίνα υπ’ αλλήλων οι πάντες ευεργετούμεθα και ζώντες και μετά θάνατον», αφού προσφέρουμε Χριστόν «έσφαγιασμένον υπέρ των ημετέρων αμαρτημάτων έξιλεούμενοι υπέρ αυτών και ημών τον φιλάνθρωπον Θεόν», όπως τονίζει και ο άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων.
Μη λησμονούμε τους κεκοιμημένους,
Ότι Συ ει η ανάστασις, η ζωή και η ανάπαυσις πάντων των κεκοιμημένων ευσεβώς ορθοδόξων χριστιανών, βασιλέων, πατριαρχών, αρχιερέων, ιερέων, ιερομονάχων, ιεροδιακόνων, μοναχών, πατέρων, προπατόρων, πάππων, προπάππων, γονέων, συζύγων, τέκνων, αδελφών και συγγενών ημών εκ των απ’ αρχής και μέχρι των εσχάτων, και υπέρ του συγχωρηθήναι αυτοίς παν πλημμέλημα εκούσιόν τε και ακούσιον. Χριστέ ο Θεός ημών και Σοι την δόξαν αναπέμπομεν, συν τω ανάρχω σου Πατρί, και τω παναγίω, και αγαθώ και ζωοποιώ σου Πνεύματι, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων.
Αιωνία η μνήμη, Αιωνία η μνήμη, Αιωνία η μνήμη.
