Kάθε Σάββατο «Ἄκου ἕνα βιβλίο» μέ τόν ἀρχιμανδρίτη Ἰάκωβο Κανάκη.
Ὁ προφήτης Ἀββακούμ
Τό βιβλίο τοῦ ὁμώνυμου προφήτη δέν μᾶς παρέχει πληροφορίες γιά τήν προσωπική του ζωή. Ἀκόμα καί τό ὄνομά του παρουσιάζεται μέ διαφορετικές μορφές. Μεγάλο ἐπιστημονικό ἐνδιαφέρον παρουσιάζει ἡ περίοδος πού ἔζησε καί ἔδρασε ὁ Προφήτης καθώς καί ἡ χρονική περίοδος τοῦ ἐγράφη τό βιβλίο του. Ἡ ἐπικρατέστερη ἄποψη τόν τοποθετεῖ μεταξύ τῶν ἐτῶν 605 – 597 π.Χ. Πιθανόν ἦταν Ἰουδαῖος στήν καταγωγή, ὅπως ἐπίσης πιθανή εἶναι καί ἡ ἐκεῖ δράση του. Ἀπό ὁρισμένες μουσικές φράσεις πιθανολογεῖται ὅτι ἦταν ἱερέας.
Ἀπό τίς πολλές ἐκπεφρασμένες ἀπόψεις περί τῆς περιόδου δράσης του θέτουμε ὡς βάση μας τόν χρόνο τῆς ἀπειλητικῆς ἐμφάνισης τῶν Βαβυλωνίων. Βλέποντας αὐτήν τήν ἰσχυρή δύναμη νά ἀπειλεῖ τούς Ἰουδαίους ὁ Προφήτης ἐγείρει τήν φωνή του καί ἐκδηλώνει τήν ἀνησυχία του. Εἶναι διαφορετική ἡ στάση του σέ σχέση μέ ἄλλους προφῆτες, γιατί δέν τονίζει τόσο τά θρησκευτικά προβλήματα, ἀλλά κυρίως ἑστιάζει στήν «ἀποτροπή τοῦ ἐχθρικοῦ κινδύνου». Αὐτό δέν σημαίνει ἀπομάκρυνση ἀπό τήν Πίστη πρός τό Θεό, ἀφοῦ αὐτήν θεωρεῖ ὡς προϋπόθεση γιά τήν διάσωση τοῦ κράτους καί τοῦ λαοῦ καί προτρέπει σέ αὐτήν.
Στά μόλις τρία κεφάλαια τοῦ βιβλίου ἔχουμε δύο νοηματικές ἑνότητες. Ἡ πρώτη ἀφορᾶ σέ μιά προφητεία γιά τήν ἐπικείμενη καταστροφή (κεφ.1-2) ἀπό τούς Βαβυλωνίους καί ἡ δεύτερη (κεφ.3) στήν ἐμφάνιση καί δυναμική παρουσία τοῦ Θεοῦ, ὁ ὁποῖος θά κρίνει τά ἔθνη καί θά διασώσει τόν λαό Του. Στήν συνέχεια γίνεται ἐκτενέστερη ἀναφορά περί τῶν ἐπιμέρους θεμάτων τοῦ βιβλίου.
Καταγράφοντας λοιπόν τήν διδασκαλία τοῦ Προφήτη παρατηροῦμε ὅτι τά θέματα πού ἀναφέρει ἔχουν ἤδη ἀπασχολήσει καί ἄλλους προφῆτες. Ἔτσι, τό πρόβλημα τῆς θεοδικίας καί ἡ παρουσία τῶν ἐθνῶν στά «χέρια τοῦ Θεοῦ» προκειμένου νά ἐπιτελεστεῖ τό ἔργο Του, ἀποτελοῦν ζητήματα πού προβάλλονται ἀπό τόν Ἀββακούμ. Ἐπίσης ἀπό τόν Προφήτη γίνεται ἀναφορά στήν ἁγιότητα καί παντοδυναμία τοῦ Θεοῦ, ὅπως καί στήν δυνατή πίστη τῶν ἀνθρώπων σέ Αὐτόν. Αὐτό πού κάνει ἰδιαίτερη ἐντύπωση εἶναι τό «δάνειο» λέξεων καί ἐννοιῶν τοῦ ἑνός προφήτη ἀπό κάποιον ἄλλον, συνήθως τόν προηγούμενο. Παρατηροῦμε δηλαδή μιά ἤδη διαμορφωμένη παράδοση πού περνάει ἀπό στόμα σέ στόμα. Γιά παράδειγμα, ἡ λέξη «ἅγιος» μέ τήν ἔννοια τοῦ παντοδύναμου, ἀλλά καί τοῦ ἠθικά τέλειου Θεοῦ ἔχει παραλάβει ὁ Ἀββακούμ ἀπό τόν προφήτη Ἠσαΐα. Τό ἴδιο συμβαίνει καί μέ τίς ἄλλες προαναφερθεῖσες ἔννοιες. Μιά ἀδιάκοπη ἀλυσίδα συνθέτει ἡ προφητική διδασκαλία.
Μιά ἄλλη σημαντική ἰδέα τοῦ προφητικοῦ βιβλίου ἀφορᾶ στήν ἁμαρτία τήν ὁποία προσδιορίζει ὡς «προσβολή τῆς ἁγιότητας τοῦ Θεοῦ». Ὅπως ἀναφέρει καί ὁ καθηγητής Καλαντζάκης αὐτό συμβαίνει γιατί : «ἐναντιώνεται τόσο στήν ἠθική βούληση του ὡς ἠθικῆς ὀντότητας, ἀφοῦ παραβιάζει τούς ἠθικούς νόμους, ὅσο καί στήν παντοδυναμία του ὡς ὑπερκοσμίου ὄντος, ἀφοῦ δέν ἀναγνωρίζει τήν ἀπεριόριστη δύναμή του ἐπάνω στήν φύση καί τήν ἱστορία».
Ἡ πίστη τοῦ ἀνθρώπου στό Θεό τονίζεται ἐπίσης στό προφητικό βιβλίο καί εἶναι αὐτή πού θά δυναμώσει καί θά ἐνισχύσει τόν λαό ἀπό τόν ἐχθρικό κίνδυνο τῆς χώρας του, καί ταυτόχρονα θά ἐνισχύσει τήν κοινωνική τους συνοχή.
Κάνει ἐντύπωση ὅτι ὁ Θεός ὅποτε τό κρίνει «χρησιμοποιεῖ» ξένους ἀπό τόν Ἰσραήλ λαούς, προκειμένου νά ἐκπληρώσει τό σχέδιό Του. Ὅμως μέσα ἀπό αὐτόν τόν δρόμο ὁ Θεός ἐτοιμάζει τήν γνωριμία καί σωτηρία ὅλων μαζί Του. Μέσα ἀπό αὐτό ἀποκαλύπτεται ὅπως εἶναι, δηλαδή ὡς κυβερνήτης ὅλης τῆς οἰκουμένης, ρυθμιστής τῆς παγκόσμιας ἱστορίας.
Τό θέμα τῆς θεοδικίας ἀφορᾶ στό ἐρώτημα πῶς εἶναι δυνατόν ὁ Θεός νά χρησιμοποιεῖ ἕναν ξένο καί εἰδωλολατρικό λαό στό ἔργο Του. Ἐδῶ φαίνεται ὅτι εἶναι «ἄγνωστες οἱ βουλές τοῦ Κυρίου». Τόν κατάλληλο καιρό θά δοθεῖ ἡ καλύτερη λύση καί γι᾽αὐτό χρειάζεται ἐμπιστοσύνη στό Θεό.
Ἀκόμα, δέν θά πρέπει νά ξεχάσουμε τήν ἑρμηνευτική προσέγγιση τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας πού ἀφορᾶ στό Ἀβ.3,3, τήν ὁποία χαρακτηρίζουν ἐσχατολογική προφητεία περί τοῦ Μεσσία, ἀφοῦ τό «παρθενικό» ὄρος Θαιμάν ἀποτελεῖ προεικόνιση τῆς Θεοτόκου.
Ὅπως ἔχουμε παρατηρήσει καί σέ ἄλλα βιβλία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, οἱ συγγραφεῖς τῆς Καινῆς Διαθήκης, τά χρησιμοποιοῦν ὡς βάση προκειμένου νά ἀναπτύξουν περισσότερο τίς θεολογικές ἀλήθειες. Ἔτσι, τό Ἀβ. 2,4 χρησιμοποιήθηκε ἀπό τόν ἀπόστολο Παῦλο (Ρωμ.1, 17) ὡς βάση γιά τόν τονισμό τῆς πίστεως ὡς δρόμου πού ὁδηγεῖ στήν σωτηρία.
Τέλος, γιά τήν προσέγγιση τῶν Πατέρων καί Ἐκκλησιαστικῶν συγγραφέων περί τοῦ βιβλίου μπορεῖ ὁ ἐνδιαφερόμενος νά ἀναζητήσει τούς: Θεόδωρο Μοψουεστίας (PG 66,423-450), Κύριλλο Ἀλεξανδρείας(PG 71, 843-944), Θεοδώρητο Κύρου (PG 81,1809-36), Ἡσύχιο Ἰεροσολύμων (PG 93, 1357-60) καί Θεοφύλακτο Βουλγαρίας (PG 126, 819-906).