Η ΥΨΩΣΗ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ

Ο  Τίμιος Σταυρός είναι το κορυφαίο σύμβολο θυσίας και αγιασμού, για την Εκκλησία του Σταυρωμένου και  εν ταυτώ Αναστημένου Χριστού, διότι ο Σταυρός μαζί με την Ανάσταση είναι οι δύο σημαντικοί πυλώνες πάνω στους οποίους στηρίζεται  η ζωή όσων «εις Χριστόν» έχουν βαφτισθεί και ενδυθεί. Ο απόστολος Παύλος αναφερόμενος στο Σταυρό, δεν κρύβει την καύχησή του, για το Ιερό Σύμβολο. Στις επιστολές του συναντάμε πλείστα χωρία στα οποία εξυμνεί  τη σημασία του Σταυρού, για τη σωτηρία του ανθρώπου και του κόσμου. Αλλά και οι αποστολικοί Πατέρες ομιλούν και αυτοί με σεβασμό και τιμή προς το Ιερό Σύμβολο, μέσω του οποίου επιτεύχθηκε η σωτηρία του ανθρώπου, με την απολυτρωτική θυσία του Χριστού.

Η τιμή που αποδίδει η Ορθόδοξη Εκκλησία, προς τον Τίμιο Σταυρό, τη 14η Σεπτεμβρίου και όχι μόνο, ξεκινά στους πρώτους αποστολικούς χρόνους, δια των  αποστόλων και των επακολουθησάντων αποστολικών Πατέρων.  Έτσι μέχρι τους τωρινούς καιρούς, η Ορθόδοξη Εκκλησίας μας, διασώζει ανόθευτη τη βιβλική και πατερική διδασκαλία και αποδίδει την προσήκουσα τιμή στο Σταυρό του Χριστού, ως το κατ’ εξοχήν όργανο και σύμβολο της απολυτρώσεως του ανθρωπίνου γένους, προσφέροντας στον καθένα τη δυνατότητα να προσέλθει, στις ιερές ακολουθίες  του υψωμένου Τιμίου Σταυρού, ο οποίος για πρώτη φορά, υψώθηκε  από τον πατριάρχη Ιεροσολύμων Μακάριο, όταν αυτοκράτορας στο βυζάντιο ήταν ο Μ. Κωνσταντίνος. Σύμφωνα με την ιερή παράδοση της Εκκλησίας μας, αμέσως μετά την εύρεση του Τιμίου Σταυρού, η αγία Ελένη τον ασπάσθηκε και τον παρέδωσε στον πατριάρχη Ιεροσολύμων Μακάριο, ο οποίος ύψωσε ψηλά τον Σταυρό του Χριστού για να τον δουν οι παρευρισκόμενοι χριστιανοί.  Ένα παρόμοιο περιστατικό έγινε λίγα χρόνια μετά, το 335, την επομένη των εγκαινίων του Ναού της Αναστάσεως. Για μία τρίτη και τελευταία φορά πραγματοποιήθηκε η ύψωση του Τιμίου Σταυρού το έτος 628. Είναι η εποχή που ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ηράκλειος πολεμά τους Πέρσες. Ο λαός αυτός, προ 14 ετών, έχει καταλάβει την Παλαιστίνη και έχει αρπάξει από τούς χριστιανούς τον Τίμιο Σταυρό. Ο Ηράκλειος νικά και επανακτά τον Σταυρό. Στις 14 Σεπτεμβρίου έρχεται στα Ιεροσόλυμα φέροντας στους ώμους του τον Σταυρό. Φθάνει στο Ναό της Αναστάσεως και παραδίδει τον Σταυρό στα χέρια του πατριάρχη Ζαχαρία. Εκείνος υψώνει τον Τίμιο και Ζωοποιό Σταυρό και ευλογεί τα πλήθη των χριστιανών, ψάλλοντας για πρώτη φορά τον πολύ γνωστό ύμνο «Σώσον Κύριε τον λαόν Σου και ευλόγησον την κληρονομίαν Σου …».

Θεολογικά «Σταυρός» σημαίνει το «παθείν», ενώ γενικότερα, σημαίνει πόνος, πενία, εξάρτηση, ανελευθερία, καταπίεση, βία, ασθένεια και θάνατος, τα οποία απειλούν διαρκώς τον άνθρωπο. Άρα, Ύψωση του Σταυρού σημαίνει εμφάνεια του «παθείν». Η Ύψωση δηλώνει τη διαρκή υπόμνηση, τη διαρκή θέα του μυστηρίου του σταυρού. Ο σταυρός, σύμβολο πολυσήμαντο και σχήμα πανάρχαιο, ενώνει παραδοξολογικά τα αντίθετα: τον ουρανό με τη γη, το άκτιστο με το κτιστό, το Θείο με το ανθρώπινο, τη ζωή με τον θάνατο, τη χαρά με τη λύπη (χαρμολύπη), το συνειδητό με το ασυνείδητο. Ο άγιος Κλήμης ο Αλεξανδρείας (ΒΕΠΕΣ 7, 72) γράφει χαρακτηριστικά, ότι ο Σταυρωμένος Κύριος γίνεται «σπονδοφόρος» της ψυχής μας, ειρηνεύοντας τις ασυνείδητες συγκρούσεις μας. Ενώ σαν αλεξικέραυνο ο σταυρός γειώνει τις αμαρτίες μας, ταυτόχρονα σαν γερανός μας ανεβάζει στον ουρανό (Ιγνάτιος ο Θεοφόρος, Προς Εφεσ. ΙΧ, Ι). Όσο θυσιάζεται ο Θεάνθρωπος, τόσο δοξάζεται η Εκκλησία, που είναι το Σώμα Σου. Όσο αυτοπροσφέρεται, όσο κενώνεται ο άνθρωπος, τόσο ο ίδιος «πληρούται», αφού μόνο ένας «σταυρωμένος» μπορεί να υψωθεί! Όσο νεκρώνονται και σταυρώνονται τα πάθη μας, τόσο δυναμώνει το πνεύμα μας. Όσο καθημερινά σταυρωνόμαστε ή «θανατούμεθα», τόσο αληθινά ζούμε: «Ο ευρών την ψυχήν αυτού απολέσει αυτήν, και ο απολέσας την ψυχήν αυτού ένεκεν εμού ευρήσει αυτήν» (Ματθ. 10, 38-39)! Τότε το «παθείν», δηλαδή ο σταυρός μας μεταβάλλεται σε χριστιανικό μαρτύριο, όπως συνέβη με τον ένα εκ των δυο ληστών. Γι’ αυτό, κάτω από κάθε αγία Τράπεζα τίθενται λείψανα Αγίων, ώστε να μας θυμίζει, ότι η «δύναμη» της Εκκλησίας «εν ασθενεία τελειούται» (Β’ Κορ. 12, 9)

Έτσι, λοιπόν, όσο θεάται, υψούμενος, ο σταυρός, το σύμβολο του θανάτου, τόσο απομακρύνεται ο θάνατος: «θανάτω θάνατον πατήσας»! Έφαγαν οι Πρωτόπλαστοι από το «δένδρο της γνώσης του καλού και του κακού» και ασθένησαν πνευματικά, ενώ εμείς σήμερα, τρώμε από το ξύλο του Σταυρού, κοινωνώντας το σώμα και το αίμα του Κυρίου και θεραπευόμαστε πνευματικά: «Ξύλω γαρ έδει το ξύλον ιάσασθαι» (Δοξαστικό του μεγάλου Εσπερινού).

Αλλά, για μας σήμερα τι νόημα έχουν όλα αυτά; Πώς μπορούν να λειτουργήσουν πρακτικά στην καθημερινή μας ζωή; Τί σημαίνει καθημερινή Ύψωση του δικού μας «σταυρού»; Καθημερινό σταύρωμα σημαίνει αδιάλειπτο πνευματικό αγώνα κατά των παθών και των σατανικών πειρασμών. Η ψυχική αυτή σταυρική θυσία διενεργείται στο κέντρο της καρδιάς μας, στο δικό μας Γολγοθά, όπου ο νους μεταβάλλεται σε βωμό Αγίας Τραπέζης και ολόκληρο το σώμα μας, σε Ναό του Αγίου Πνεύματος. «Αυτοί που ανήκουν στο Χριστό», λέει ο ι. Χρυσόστομος, έχουν σταυρώσει τη σάρκα τους με τα πάθη και τις επιθυμίες της, όπως ακριβώς κάποιος θα έλεγε, αυτοί έχουν δείξει ότι η σάρκα έχει καταστεί ανίκανη και ανενεργής, για αμαρτωλές πράξεις. Έχουν παλέψει μαζί της τόσο αποτελεσματικά, ώστε έχει καταστεί γι’ αυτούς υπεράνω παθών και επιθυμιών, διότι όταν είναι καρφωμένος κανείς σε ένα σταυρό και έχει τρυπηθεί με εκείνα τα καρφιά, αυτός είναι τσακισμένος,  διαλυμένος από τον πόνο και βασανισμένος, ούτως ειπείν, σε κάθε ίνα της ύπαρξής του. σε αυτήν την κατάσταση αυτός δε θα μπορούσε να ενοχλείται από τις επιθυμίες της σάρκας, αλλά κάθε πάθος και πονηρή επιθυμία θα τρεπόταν σε άτακτη φυγή από τον πόνο, που δεν αφήνει τόπο για εκείνα τα πάθη».

Έτσι, καθημερινή ύψωση του προσωπικού μας σταυρού σημαίνει εμφάνεια, σημαίνει διαρκής ορατότητα, αναγνωρισιμότητα και παραδοχή των συνειδητών και ασυνείδητων ενοχών, υπαρξιακών κρίσεων και εσωτερικών μας συγκρούσεων. Η ύψωση των προσωπικών μας προβλημάτων είναι αναγκαία, γιατί χωρίς την ανάδειξη και ανάδυση του προβλήματος, σε διάσταση εξομολόγησης, δεν είναι δυνατή καμία αυτοδιάγνωση ή ετεροδιάγνωση και άρα δεν υπάρχει θεραπεία. Ο πόνος ή ο «σταυρός» κάθε άπιστου ή άθεου παραμένει αγιάτρευτος, αφού αρνείται στρουθοκαμηλικά όχι μόνο την Ανάσταση και Ύψωση του Χριστού, άρα και τη δική του, αλλά και αυτή τη «σταύρωση» τη δική του, που είναι η αβεβαιότητα, η αγωνία, ο πόνο, ο θάνατος. Η τυχόν απώθηση του  «σταυρού» είναι πειρασμός δαιμονικός. Αν δεν βυθιστεί κανείς στον Άδη της υπάρξεώς του, δε θα μπορέσει να ανέλθει στο αληθινό φως. Η αναγνώριση των παθών του ασυνειδήτου είναι προϋπόθεση, για την οποιαδήποτε θεραπεία. Η ύψωση του προσωπικού μας σταυρού παρέχει ελπίδα και θάρρος, για να συνεχίσουμε τον υπόλοιπο ψυχοπνευματικό αγώνα της ζωής, αφού μας θυμίζει, ότι με τη σταυρική θυσία του Υιού του Θεού και Λόγου, επήλθε η καταλλαγή μας με τον Θεό, και άρα η νίκη, ως ψυχοσωματική σωτηρία του Ανθρώπου. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι η 14η Σεπτεμβρίου ήταν για το Βυζάντιο επέτειος πολιτικής νίκης, εξαιτίας τόσο του «εν τούτω νίκα» του Μ. Κωνσταντίνου, όσο και της ανάκτησης του Σταυρού από τους Πέρσες.

Πράγματι, στην εορτή της Υψώσεως υπολανθάνει μια πολεμική ψυχολογία. Έτσι, η Ύψωση του Σταυρού λειτουργούσε για τους Βυζαντινούς ως κίνητρο υπαρκτικής ανάστασης και πολιτικής επαναβίωσης. Συνεπώς, η σταυρική Ύψωση δηλώνει θεολογικά την πρόγευση μιας νίκης, που επιτυγχάνεται μέσα από το «παθείν» και τον θάνατο. Η «νίκη» αυτή, που μας χάρισε ο Χριστός, δεν είναι μια νίκη ηθική, νομική ή «πνευματική», αλλά οντολογική και αναφέρεται σε ολόκληρη την κτίση, ως η καθολική σωτηρία της. Ενώ προχριστιανικά ο «σταυρός» προκαλούσε φθορά και θάνατο, μετά Χριστό καθίσταται «θεραπεία της κτίσεως», παρατηρεί ο Μ. Αθανάσιος. Κατά τον άγιο Ειρηναίο (MPG 7, 1086), ο Κύριος με τους ήλους του σταυρού καθάρισε την άγρια γη. Επίσης, κατά τον Μ. Αθανάσιο (ΒΕΠΕΣ 30, 95.112), η Σταύρωση του Κυρίου καθάρισε τον αέρα και κάθε μέρος της κτίσεως. Τούτο εφαρμόζει η Εκκλησία στον  Αγιασμό των υδάτων κατά τη εορτή των Θεοφανείων.

Έτσι, πανηγυρίζουμε και εορτάζουμε σήμερα το κατόρθωμα του «σταυρού», του οποίου αναστάσιμη χρήση έκανε πρώτος ο Κύριος. Ενώ δηλαδή, πρόκειται για θυσία και θάνατο, αισθανόμαστε χαρά. Πρόκειται για το φαινόμενο της ιερής αμφιθυμίας: «Αυτόν ασπασώμεθα τη χαρά και τω φόβω, φόβω δια την αμαρτίαν, ως ανάξιοι όντες, χαρά δε δια την σωτηρίαν, ην παρέχει τω κόσμω» (Δοξαστικό των Αίνων του Σταυρού).

Αλλά, με τι τρόπο θα μπορέσουμε να επιτύχουμε στην καθημερινή μας ζωή την ύψωση του προσωπικού μας «σταυρού»; Εμφάνεια του σταυρού σημαίνει το να μη θεωρούμε πως η όλη πραγματικότητα εξαντλείται στο λογικό, «επειδή και Ιουδαίοι σημείον αιτούσι και Έλληνες σοφίαν ζητούσιν, ημείς δε κηρύσσομεν Χριστόν εσταυρωμένον, Ιουδαίοις μεν σκάνδαλον, Έλλησι δε μωρίαν» (Α’ Κορ. 22-23), κάτι που σχετικά πρόσφατα αποδέχτηκε και η Κβαντοφυσική. Ακόμη, ο προσωπικός μας σταυρός υψώνεται συνειδητά καθημερινά, όταν διαρκώς έχουμε προ οφθαλμών τη «νίκη» κατά του κακού, που πέτυχε ο Χριστός πάνω στο Σταυρό. Ακόμα, η ύψωση μέσα μας διενεργείται με τη συμμετοχή μας στο θάνατο του Χριστού, δηλαδή, με την κοινωνία μας στα μυστήρια του Βαπτίσματος και της Θ. Ευχαριστίας, όπου ο πιστός αποκτά τη Χάρη, που έρευσε από το Σταυρό.  Στην κατάσταση της θέωσης, ο πιστός όχι μόνο «βλέπει», προγευόμενος, αοράτως, σαν αληθινός προφήτης τη δόξα της αναστάσεώς του, αλλά και της δικής του υψώσεως: «Πάτερ, ους δέδωκάς μοι, θέλω ίνα όπου ειμί εγώ κακείνοι ώσι μετ’ εμού, ίνα θεωρώσι την δόξαν την εμήν ην δέδωκάς μοι» (Ιω. 17,24). Τέλος, επειδή η Χάρη τού Σταυρού δεν λειτουργεί αυτόματα, πάγια και μαγικά, επιβάλλεται και η από μέρους μας, συνεργιακώς, ασκητική «θυσία», ψυχική νήψη, εγρήγορση, προσευχή, σωματική νηστεία, εγκράτεια και υλική φιλανθρωπία. Η κατάσταση της κατάνυξης και της χαρμολύπης που δημιουργεί στην ψυχή μας η παρουσία και θέα του Τιμίου Σταυρού μας κάνει να υπομένουμε με καρτερία και υπομονή τα προβλήματα της ζωής, δηλαδή να υπομένουμε τον προσωπικό μας σταυρό (Ματθ.16:24), ελπίζοντας εξάπαντος στην επερχόμενη ανάσταση, μεταφορικά και κυριολεκτικά. Αυτή η ακράδαντη πίστη μας δίνει δύναμη και μας κάνει να αντιμετωπίζουμε τη ζωή με αισιοδοξία..

Η ελληνορθόδοξη παράδοσή μας έχει ως βάση την παύλειο αρχή «ει δε απεθάνομεν συν Χριστώ, πιστεύομεν ότι και συζήσομεν αυτώ, ειδότες ότι Χριστός εγερθείς εκ νεκρών ουκέτι αποθνήσκει, θάνατος αυτού ουκέτι κυριεύει» (Ρωμ.6,8-9). Για να μπορεί όμως ο άνθρωπος να λάβει τον θείο αγιασμό μέσω του Σταυρού είναι απαραίτητο να πιστέψει στο Λυτρωτή Χριστό και στην σταυρική απολυτρωτική Του Θυσία. Επίσης πρέπει να σταυρώσει και αυτός τον εαυτό του, όπως και ο Χριστός, να συσταυρωθεί μαζί Του. Η μεγάλη εορτή της Παγκοσμίου Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού είναι μια ακόμα ευκαιρία για όλους μας να σκεφτούμε τις άπειρες δωρεές του Θεού στη ζωή μας. Να στρέψουμε το βλέμμα μας στο εκθαμβωτικό φως του Σταυρού προκειμένου να διαλύσουμε το σκοτεινό έρεβος των αμαρτιών της ψυχής μας. Δεν έχουμε πολλές επιλογές, ή αποδεχόμαστε τη λυτρωτική δύναμη του Σταυρού του Χριστού και σωζόμαστε, ή παραμένουμε δούλοι της αμαρτίας και φορείς του κακού και χανόμαστε. Η πρόσκληση και η πρόκληση, προς τη λύτρωση είναι πάντα ανοιχτή, αρκεί να πάρουμε τη μεγάλη απόφαση και να την αποδεχτούμε.