Η ψυχολογία και ο εφημέριος

Είναι γνωστόν, οτι ή αυταρέσκεια, ή απόλυτος ΐκανοποίησις μέ τον εαυτόν μας και μέ τά έργα μας, είναι φοβερά αμαρτία, διότι σταματά και δεν άφίνει τό έργον τού Θεού νά προχώρηση εντός ήμών και έκτος ημών. Υπάρχουν πολλοί πρεσβύται μεταξύ τών εφημερίων μας πού νομίζουν οτι ή μακρά πείρα τούς προσφέρει επαρκή τά εφόδια, διά νά ανταποκριθούν εις τάς σημερινάς απαιτήσεις τού ύπουργήματός των. Γεννάται όμως αμέσως τό έρουτημα, εάν ή πεΐρά των είναι τόσον πλουσία και ποικίλη όσον πιστεύουν. «Επειτα, πώς είναι δυνατόν, χωρίς ανοικτούς οφθαλμούς, πεφωτισμένην μελέτην τού περιεχομένου τής πείρας και ψυχολογικήν άνάλυσιν, νά φθάση κανείς εις τά ορθά συμπεράσματα και τάς όρθάς αποφάσεις; Παρεμβάλλονται πολλοί κίνδυνοι, όταν άκαθοδήγητος ό ζήλός μας άρχίζη τον πλούν χωρίς πιλότον ή πυξίδα και μέ άσυμφώνους μεταξύ των χάρτας. Άλλοι έκ τών εφημερίων, συνήθως οι νεοότεροι, εμπιστεύονται πολύ εις τάς σπουδάς, πού έκαμαν εις ανωτέρας ίερατικάς ή θεολογικάς σχολάς. Εις τό περιβάλλον όμως και τήν άτμόσφαιραν τών σχολών αυτών έγνώρισαν κυρίως ένα τύπον ανθρώπων, δέν ήλθον καν εις έπαφήν μέ τήν άνθρωποθάλασσαν και τα προβλήματα της, πού αντιμετωπίζει καθημερινώς ο εφημέριος. Είναι γνωστόν έξ άλλου, ότι ή διδασκαλία της ψυχολογίας εις τάς ίερατικάς καΐ θεολογικάς μας σχολάς εξακολουθεί νά μή έχη ακόμη τήν θέσιν πού της αρμόζει.

Θά διερωτάσθε όμως, αν είναι δυνατόν νά κατατάξωμεν τούς ανθρώπους εις ιδιοσυγκρασίας καΐ ψυχολογικούς τύπους, διά νά μελετήσωμεν τάς άνάγκας των καΐ νά άποφασίσωμεν τί δυνάμεθα ήμείς ως ποιμένες νά τούς προσφέρωμεν. Βεβαίως, είναι δυνατόν. Οί τύποι, πού θά περιγράψω εις αυτό τό σημείωμα, είναι απολύτως πραγματικοί, αν και ημπορεί νά μή συναντήσετε κανέναν ένορίτην σας, πού νά εμπίπτη ακριβώς εις τά •ψυχολογικά αυτά καλούπια. «Οταν λέγωμεν ότι ένας σφαιροβόλος έχει έπίδοσιν δεκατέσσαρα μέτρα, δέν σημαίνει ότι ρίπτει πάντοτε τήν σφαιραν εις τά δεκατέσσαρα’ ενδέχεται ποτέ νά μή συνέβη αυτό, όλαι όμως αί ρίψεις του είναι γύρω από τά δεκατέσσαρα και μας δίδουν ως μέσον όρον τον αριθμόν αυτόν τών μέτρων. Τό αυτό συμβαίνει καΐ μέ τούς ανθρώπους’ ημπορούν νά καταταγούν εις ένα ώρισμένον τύπον, ποτέ όμως ακριβώς καΐ απολύτως.

«Ηδη εις τήν άρχαίαν έποχήν ό περίφημος ιατρός Γαληνός διέκρινε τέσσαρας τύπους ιδιοσυγκρασίας, τον αισιόδοξον, τον χολερικόν, τον φλεγματικόν καΐ τον μελαγχολικόν. Εις τον πρώτον τύπον, ως έπιστεύετο τότε, εκ τών χυμών τού σώματος υπερισχύει τό αιμα, εις τον δεύτερον ή κίτρινη χολή, εις τον τρίτον τό φλέγμα και εις τον τέταρτον ή μαύρη χολή. Εις τούς χρόνους μας οί άνθρωποι διακρίνονται συνήθως εις εξωστρεφείς καΐ ένδοστρεφεΐς, εις αύτάς δέ τάς δύο κατηγορίας κατατάσσονται τελικώς όλαι αί άλλαι τών παλαιών καί νεωτέρων ιατρών και ψυχολόγων. Οί αισιόδοξοι και χολερικοί ανήκουν εις τήν κατηγορίαν του εξωστρεφούς, οι δέ φλεγματικοί και μελαγχολικοί εις τήν κατηγορίαν του ένδοστρεφούς.

Σας έκούρασα μέ ίστορικάς άναδρομάς; Ελπίζω νά μή σας κουράσω πολύ μέτήν περιγραφήν τών τύπων. Άς άρχίσωμεν λοιπόν. Εξωστρεφής είναι ό άνθρωπος, τού οποίου όλα τά ενδιαφέροντα στρέφονται προς τά έξω. Είναι αντικειμενικός και πρακτικός εις τήν ζωήν και τήν σκέψιν του. Δέν έχει έκτίμησιν διά τάς καλάς τέχνας και τά πνευματικά ρεύματα. Δέν διακρίνεται δι’ αυτό, πού συνήθως όνομάζομεν πνευματικότητα. Ό χολερικός-έξωστρεφής ειδικώς χαρακτηρίζεται από εύφυΐαν, έντονα συναισθήματα καί, προ παντός, ΐσχυράν θέλησιν προς δράσιν. «Σκέπτεται μέ ταχύτητα και άκρίβειαν, αίσθάνεται μέ βάθος καί ειλικρίνειαν, ωθούμενος δέ άπο τήν σκέπαν καί τό συναίσθημα προβαίνει χωρίς άναβολήν εΐς άποφασιστικάς ενεργείας». Ή δραστηριότης του είναι ανεξάντλητος.

Ό πρακτικός ή κοινονικώς προσανατολισμένος χριστιανός ανήκει εις τήν κατηγορίαν αυτήν. Τήν θρησκείαν αντιλαμβάνεται ουχί ως μίαν διδασκαλιαν ή ίεράν θεωρίαν, ώς μίαν μυστικήν κατάστασιν, αλλ’ ώς έ’να πρόγραμμα εργασίας καί κοινωνικής δράσεως. Του είναι αδύνατον νά παίξη μέ έπιτυχίαν κάποιον ρόλον εις τό πνευματικόν έργον της ‘Εκκλησίας, είναι όμως ό άνθρωπος πού χρειάζεται διά τά διαχειριστικά καί τό κοινωνικόν· πρόγραμμα της ενορίας.

‘Ως συναισθηματικοί εξωστρεφείς θεωρούνται όσοι προσκολλώνται ύπερμέτρως εις την παράδοσιν. Οι άνθρωποι αύτοι κυριαρχούνται από εντονον συναισθηματισμόν και θρησκευτικήν εξάρτησιν από κάποιαν ιστορικήν αΰθεντίαν.

Ό αισιόδοξος εξωστρεφής, έξ άλλου, είναι πάντοτε ζωηρός, σκιρτών έξ ενθουσιασμού, ορμητικός και εις όλους τους κύκλους αγαπητός. Παίρνει πάντοτε την καλήν πλευράν των πραγμάτων. Ή σκέψις του όμως είναι πάντοτε ρηχή. Είναι εύπιστος και μέ την αυτήν εύκολίαν, πού αποδέχεται μίαν ιδέαν, μέ τήν αυτήν εύκολίαν τήν εγκαταλείπει. Ενθυμίζει πολλάκις τον σπόρον τού ευαγγελίου, πού πίπτει επάνω εις τήν πετρώδη γήν, βλαστάνει προς ώραν και ταχέως ξηραίνεται «δια τό μή εχειν ικμάδα».

Σας ενδιαφέρουν οί τύποι αυτοί; Σας είναι λίγο ξένοι; Τωρα θα σας περιγράψω αρκετά συγγενείς ιδιοσυγκρασίας. Ένδοστρεφής είναι εκείνος, τού οποίου τά διαφέροντα στρέφονται προς τά εσω, προς τόν ‘ίδιον εσωτερικόν του κόσμον. ‘Αρέσκεται εις τήν μελέτην, τήν καλλιέργειαν των γραμμάτων και των τεχνών, εις τήν θεωρίαν, τά νοήματα και τάς αξίας. Είναι διστακτικός εις τάς αποφάσεις του, προτίμα δέ τήν μοναξιάν, τήν ήρεμίαν και τήν συγκέντρωσιν, άποφεύγων Ιδιαιτέρως τήν κοινωνίαν μετά τών εξωστρεφών. Ό μελαγχολικός ένδοστρεφής ειδικώτερον χαρακτηρίζεται από βραδύτητα της σκέψεως και τού συναισθήματος. Βλέπει πάντοτε τήν κακήν πλευράν τών πραγμάτων. Ρέπει προς τήν μουσικήν, τήν ποίησιν και τάς καλάς τέχνας. Θά εκπλαγήτε, εάν σας ειπώ ότι οί χριστιανοί μυστικοί ανήκουν εις τόν τύπον αυτόν; Ήγκυροβολημένοι εντός τού προσωπικού, εσωτερικού, κόσμου της θρησκευτικής βεβαιότατος, δεν ενοχλούνται διά τάς άναστατόσεις καΐ τάς συγκρούσεις τών συνθηκών τού εξω κόσμου. Δι’ αυτούς ή γνώσις και ή αιώνια άπόλαυσις τού Θεού είναι ό κύριος σκοπός τού άνθροίπου. ‘Αλλά και ό χριστιανός όρθολογιστής, κατά τούς ψυχολόγους, ανήκει εις τήν αυτήν κατηγορίαν. «Ο,τι επιζητεί ο μυστικός μέ τήν καλλιέργειαν τών μυστικών, εσωτερικών, δυνάμεων, πιστεύει ότι κατορθόνει ό όρθολογιστής μέ τήν λογικήν. Είναι και οι δύο τύποι, όσον και αν διαφέρουν κατά τάλλα, ένδοστρεφείς. Πάντως ή αντικειμενική και κριτική θέσις τόύ όρθολογιστού προς την θρησκείαν τείνει νά τήν καταστήση μίαν διανοητικήν μάλλον περιπέτειαν παρά ένα όλοκληροΰν βίωμα.

Ό φλεγματικός ενδοστρεφής τύπος χαρακτηρίζεται δια τήν βραδύτητα τής σκέψεως καΐ τήν άτονίαν τού αισθήματος, διά τήν άπάθειαν, ψυχρότητα και άδράνειαν. Ούδεμίαν πρωτοβουλίαν ημπορεί νά αναμένη κανείς από τον τύπον αυτόν. Αί έκκλησίαι μας ειδικότερον βρίθουν από φλεγματικούς παραδοσιαρχικούς, άνθρώπους δηλ. πού δέχονται τήν παράδοσιν, όχι διότι έχουν πεισθή περί τής αξίας της ή διά λόγους συναισθηματικούς, αλλά από διανοητικήν άδράνειαν καΐ άνεπάρκειαν.

Δεν νομίζετε, ότι αί έκκλησίαι μας είναι γεμάται από ένδοστρεφεΐς και ότι όλοι αυτοί έχουν διά μέσου των αιώνων άφίσει τήν σφραγΐδά των εις όλας τάς εκδηλώσεις της; «Οτι ή Εκκλησία μας έχει καΐ χρέος. καΐ συμφέρον νά δεχθή ως Ισότιμα μέλη της και τούς εξωστρεφείς αδελφούς μας, πού αποτελούν τήν μεγάλην πλειονότητα των μή μετεχόντον εις τό έργον τής ‘Εκκλησίας σήμερον; Δεν φρονείτε ότι είναι επιτακτική ή ανάγκη νά εύρεθή εντός των εκκλησιών μας χώρος— πρόγραμμα εργασίας καΐ κοινωνικής δράσεως—καΐ διά τούς οπαδούς τής Μάρθας, ενώ ανενόχλητοι οΐ οπαδοί τής Μαρίας θά εξακολουθούν απολαμβάνοντες τον πνευματικόν θησαυρόν τής ‘Εκκλησίας; Υπάρχει ένα πλήθος ανθρώπων πού, όπως ό Ήσαύ τής Π. Διαθήκης, χαρακτηρίζονται από όλας τάς ήθικάς άρετάς» είναι κάλοι άνθρωποι, χωρίς όμως νά έχουν αυτό πού όνομάζομεν πνευματικότητα. Θά άφίσωμεν όλους αυτούς επ» άπειρον έξω τής παρεμβολής; Εις τό χέρι σας είναι, αιδεσιμώτατοι Εφημέριοι, νά τούς φέρετε μέσα εις τήν έκκλησίαν σας’ αρκεί νά πλουτίσετε τό πρόγραμμα τής κοινωνικής εργασίας μέσα εις τήν ενορίαν σας καΐ νά ζητήσετε από τούς άνθρουπους αυτούς νά σας βοηθήσουν.

Σ. ΑΓΟΥΡΙΔΗΣ

-«Συμπράττωμεν τοίνυν άλλήλοις, ουνδεσμώμεν τη αγάπη· μηδείς ήμας χωριζέσθω». (Ί. Χρυσόστομος)

-«»Απτε λύχνον ό θεός τόν Ιερέα, και τίθησιν αϋτόν επί λυχνίαν της αύτοΰ φωτοφόρου καθέδρας». (Ίσίδ. Πηλουσιώχης)

– «Γενναίας ουν δει ψυχής ϊνα μή περικακή, ‘ίνα μή άπογινώσκίβ τής τών πλανωμένων σωτηρίας». (Ί. Χρυσόστομος)

-«Ούτος δρος πάσης πνευματικής προστασίας, πανταχού τό καθ’ έαυ-τόν παροραν προς τό των άλλων συμφέρον». (Γρηγόριος Ναζιανζηνός)