Στις 28 Ιανουαρίου του 2008 ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος άφηνε αυτό τον κόσμο μετά από τη μάχη με τον καρκίνο από την οποία δεν βγήκε νικητής, αφήνοντας πίσω του ένα σπάνιο έργο το οποίο αναγνωρίστηκε από εχθρούς και φίλους.
Μία από τις σημαντικότερες στιγμές μετά την κοίμησή του ήταν η διαθήκη που άφησε, την οποία είχε γράψει πολλά χρόνια πριν. Τη βούλησή του είχε καταγράψει στις 3 Νοεμβρίου του 1989, ενώ ήταν ακόμη μητροπολίτης Δημητριάδος.
Τότε έγραφε μεταξύ των άλλων:
Εν Βόλω τη 3 Νοεμβρίου 1989 Η ΔΙΑΘΗΚΗ ΜΟΥ Εις το όνομα της αγίας και ομοουσίου και αδιαιρέτου Τριάδος.
Είμαι μόνος εις την κατοικίαν μου, όπως πάντοτε τα βράδυα, και επιθυμώ να ρυθμίσω τα κατ’ εμέ, με πλήρη διαύγειαν και σωφροσύνην, ενώπιον του ενδεχομένου του θανάτου μου. Με την βοήθειαν του Θεού, και παρά την αναξιότητά μου, ανεδείχθην εις το μέγιστον εν τη Εκκλησία αξίωμα του επισκόπου, το οποίον εφρόντισα να υπηρετήσω μέχρις ώρας με πιστότητα και αφοσίωσιν. Τούτο με έφερε συχνά εις αντιδικίαν και ρήξιν με διαφόρους ανθρώπους, εκφραστάς ιδεών και απόψεων ελεγκτέων. Δεν μισώ, ούτε μνησικακώ διά τους επικριτάς μου ή τους μισήσαντας και πολεμήσαντάς με. Τους συγχωρώ όλους και ζητώ από όλους συγχώρησιν. Ιδιαιτέρως συγχωρώ τους αδικήσαντάς με διά λόγων ή δι’ έργων.
Περιουσίαν δεν έχω. Εχω μόνον τα άμφιά μου και τα βιβλία μου, όσα ευρίσκονται εν Βόλω, καθώς και πολλά κινητά πράγματα, που ευρίσκονται είτε εις το εν Βόλω μητροπολιτικόν οίκημα είτε εις το οίκημα της Ι. Μητροπόλεως εις Νηές. Τα πλείστα είναι δώρα προς εμέ. Οι αρχιερατικές μου στολές, εξαιρέσει μερικών, είναι δώρα της Ι. Μονής μου Παναγίας Χρυσοπηγής. Επιθυμώ να επιστρέψουν εις αυτήν, μεθ’ όλων των παρακολουθημάτων των, ήτοι μιτρών, αρχιερατικών ράβδων, επιστηθίων σταυρών, εγκολπίων, δικηροτρικήρων. Τούτο να γίνη αφού προηγουμένως ο π. Θεόκλητος Κουμαριανός επιλέξη διά τον εαυτόν του, ως ενθύμιον, μίαν πλήρη αρχιερατικήν στολήν μετά μίτρας, ράβδου, σταυρού, εγκολπίου και δικηροτρικήρων. Επίσης εις τον πολύτιμον συνεργάτην μου π. Θωμάν Συνοδινόν αφήνω έναν επιστήθιον σταυρόν της επιλογής του, ως ενθύμιον. Ανά έναν επίσης σταυρόν μου αφήνω δι’ ευλογίαν εις τους π. Καλλίνικον Μεταξογένην, Δανιήλ Πουρτσουκλήν, Νεκτάριον Ντόβαν, Χρυσόστομον Παπαδόπουλον και Χριστοφόρον Καρδατζήν.
Εις την Ι. Μονήν μου Παναγίας Χρυσοπηγής εκτός των υπολοίπων αμφίων μου, εγκολπίων, μιτρών, σταυρών, ράβδων κ.λπ. να δοθούν και τα βιβλία μου που ευρίσκονται εις τον άνω όροφον του Μητροπολιτικού Οίκου, καθώς και οι φάκελλοι με το πλούσιον υλικόν διά πλείστα ενδιαφέροντα θέματα.
Υπήρξα προνομιούχος, ποιμάνας λαόν εκλεκτόν και φιλοπρόοδον. Εις τους υπέρ της Εκκλησίας αγώνας μου υπήρξα ενίοτε σκληρός, αλλ’ ουδέποτε άδικος. Δεν μισώ κανέναν, όλους αγαπώ και δι’ όλους προσεύχομαι. Παρακαλώ τον λαόν μας να αποβάλη τας κατά της Εκκλησίας προκαταλήψεις του· τους γονείς παρακαλώ να οδηγούν τα παιδιά των εις Χριστόν· τους νέους εξορκίζω να βιώσουν την ευτυχία κοντά εις την πίστιν.
Και τώρα ας μου επιτραπή, αποχαιρετώντας όλους, να επαναλάβω τους λόγους του αγίου Συμεών, Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, που απηύθυνε προς το ποίμνιόν του, όταν ανεχώρει διά την Κων/λιν:
«Παρατίθημι δε και αυτός υμάς τω Θεώ και Τη δυνάμει της χάριτος αυτού, ος και εξοικονομήσει προς παν αγαθόν υμάς και εν αγάπη πορεύομαι… Εξαιτούμαι δε υμίν την από Θεού ευλογίαν και την ειρήνην και σκέπην και την βοήθειαν. Παραγγέλλω δε υμάς διά του ονόματος του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, ίνα πάντες αγάπην έχητε εν Χριστώ και ειρήνην εν αλλήλοις, ίν’ έκαστος υμών το έργον αυτού σωτηριωδώς ευεργή…».
Υπεραγία Θεοτόκε σώσον με τη μεσιτεία Σου· Σταυρέ βοήθει μοι· άγιε νεομάρτυς Απόστολε, άγιε νεομάρτυς Σταμάτιε, άγιε Γεράσιμε, άγιε Συμεών, άγιε Γεδεών, άγιε Αντώνιε, άγιε Τριαντάφυλλε, άγιε Λαυρέντιε, άγιε Κοσμά, άγιε Γρηγόριε Ε΄, όσιε Χριστόδουλε, πρεσβεύσατε υπέρ εμού. Αδελφοί και πατέρες, μοναχοί και μονάστριαι, παιδιά μου σάς αγαπώ όλους. Χαίρετε. Καλήν αντάμωσιν! Επιθυμώ να ταφώ εις την κρύπτην της Ι. Μονής Χρυσοπηγής, εφ’ όσον ο τάφος μου θα είναι προσιτός εις πάντα επιθυμούντα, ιδία δε εις τους κληρικούς συνεργάτας μου του Βόλου. Αλλως να ταφώ όπισθεν του ναού της νέας γυναικείας Μονής Ξενιάς εις το «Καστρούλι». Παρακαλώ δε τις αδελφές να ανάπτουν καθημερινώς το επί του τάφου κανδήλι.
Ο Δημητριάδος Χριστόδουλος: Τα δύο παραρτήματα του 2004 και του 2007
Συμπλήρωμα:
Συμπληρών, σήμερον 9 Φεβρουαρίου 1994, την ως άνω Διαθήκην μου, ορίζω όπως εις τον αφοσιωμένον και εκλεκτόν Αρχιδιάκονόν μου π. Θεολόγον Αποστολίδην δοθή ως ενθύμιον το σετ εγκολπίου και σταυρού (του Πατριάρχου) καθώς και μία πλήρης αρχιερατική στολή της επιλογής του μετά μίτρας. Επίσης εις τον φιλότιμον διάκονον π. Αχίλλειον Σιώκαν να δοθή έν σετ εγκολπίου και σταυρού της επιλογής του διά να με ενθυμείται.
H τροποποίηση
Ακυρών το άνω συμπλήρωμα, ως μη έχον πλέον λόγον, ρυθμίζω, τροποποιών και λοιπά σημεία της Διαθήκης, ως εξής:
- Απαντα τα άμφιά μου αφήνω εις την Ιεράν Αρχιεπισκοπήν Αθηνών, προκειμένου τα καταλληλότερα να τοποθετηθούν εις το υπό σύστασιν Εκκλ. Μουσείον (Ι.Α.Α.).
- Απαντα τα βιβλία μου αφήνω επίσης εις την ΙΑΑ διά να απαρτίσουν την πρώτην προίκα της υπό σύστασιν Εκκλησιαστικής Βιβλιοθήκης δι’ ην προώρισται το εν Ψυρρή αναπαλαιωθέν ήδη κτίριον του ποτε Κακουργοδικείου.
- Απαντα τα κινητά της κατοικίας μου εν τη Πλάκα και εν Π. Ψυχικώ, ανήκοντα εις εμέ (ω.χ. ι. εικόνες, αργυρά) καταλείπω εις το υπό σύστασιν κατά τα άνω Εκκλ. Μουσείον.
- Τα ατομικά μου είδη (ράσα κ.λπ.) να κατανεμηθούν ανά έν εις τους καλούς μου συνεργάτες εις την διοίκησιν και την ιεραποστολήν.
- Η επίπλωσις των δύο κατοικιών μου ανήκει εις την ΙΑΑ.
- Επαναλαμβάνω ότι χρήματα δεν έχω. Εξαιρέτως εις τον πολύτιμον επί πολλά έτη υπηρετήσαντά με Πρωτοσύγκελλον π. Συνοδινόν αφήνω ένα σετ εγκολπίου και Σταυρού. Υπήρξεν πιστός, έντιμος, αδέκαστος, δίκαιος, ισχυρός κατά την θέλησιν.
- Οσα τινα χρήματα ευρεθούν τυχόν εις τα θυλάκιά μου να δοθούν εις αυτόν. Ο αδελφός μου Ιωάννης έχει τα προς το ζην αναγκαία εκ της συντάξεώς του.
- Εις τον αφοσιωμένον και μέχρι τέλους διακονήσαντά με μετ’ αυταπαρνήσεως παραδειγματικής Βρεσθένης Θεόκλητο, αφήνω μίαν πλήρη στολήν. Και την ευχήν μου.
- Ανά έν εγκόλπιον να δοθή ως ενθύμιον εις τους π. Επιφάνιον Ιωαννίκιον και Ανθιμον. Πάντα τα εξαιρέτως δωρούμενα αφαιρούνται εκ του καταλόγου των προς το Εκκλ. Μουσείον προοριζόμενα.
- Το αρχείον μου αποτελούμενον από χιλιάδας δημοσιευμάτων, επιστολών, φακέλλων κ.λπ., το οποίον έχει ηλεκτρονικώς ταξινομηθή, αφήνω εις τον π. Θωμάν προς αξιοποίησιν.
Η ζωή και το έργο του Χριστόδουλου
Ο Χριστόδουλος γεννήθηκε στην Ξάνθη στις 17 Ιανουαρίου του 1939. Το κοσμικό του όνομα ήταν Χρήστος Παρασκευαΐδης. Οι γονείς του, Κωνσταντίνος και Βασιλική, ήταν πρόσφυγες. Κατάγονταν από την Αδριανούπολη της Ανατολικής Θράκης, αλλά στο πλαίσιο της ανταλλαγής πληθυσμών που προέβλεπε η Συνθήκη της Λωζάννης, εγκαταστάθηκαν στην Ξάνθη. Oταν ο Χρήστος ήταν μόλις δύο ετών, εξαιτίας του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η οικογένεια μετακόμισε για λόγους ασφαλείας στην Αθήνα, όπου ο Χριστόδουλος έζησε έως τα 35 χρόνια του. Ιδιαίτερα ευφυής, μαθήτευσε στο Δημοτικό Σχολείο «Αδ. Κοραής» και στη συνέχεια στο Λεόντειο Λύκειο Πατησίων, με άριστες επιδόσεις.
Το 1962 έλαβε το πτυχίο της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών με άριστα και πέντε χρόνια αργότερα, το 1967, αποφοίτησε από τη Θεολογική Σχολή, επίσης με άριστα. Προικισμένος με φωνητικά προσόντα, σπούδασε και βυζαντινή μουσική στο Ωδείο Αθηνών.
Το 1982 υπέβαλε τη διδακτορική διατριβή του στη Θεολογική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, με τίτλο «Ιστορική και Κανονική Θεώρησις του Παλαιοημερολογητικού Ζητήματος κατά τε την γένεσιν και την εξέλιξιν αυτού εν Ελλάδι» και ονομάστηκε διδάκτωρ του Κανονικού Δικαίου, με βαθμό άριστα.
Επίσης, ήταν πτυχιούχος, γνώστης της γαλλικής και της αγγλικής γλώσσας και καλός γνώστης της ιταλικής και της γερμανικής. Ανακηρύχθηκε, δε, επίτιμος διδάκτωρ των πανεπιστημίων Κραϊόβας και Ιασίου το 2003 και Λατερανού το 2006.
Η «Χρυσοπηγή»
Η μεγάλη στροφή στη ζωή του έγινε το 1957, όταν σε ηλικία μόλις 18 ετών ήταν ψάλτης στον Ι.Ν. Αγίας Ζώνης Κυψέλης. Εκεί συνάντησε τον τότε διάκονο Καλλίνικο Καρούσο, μετέπειτα Μητροπολίτη Πειραιώς, ο οποίος λειτουργούσε στον συγκεκριμένο ναό και στην πορεία εξελίχθηκε σε πνευματικό πατέρα του.
Ο Καλλίνικος τού γνώρισε τον 19χρονο τότε Αθανάσιο Λενή, τον νυν Μητροπολίτη Καλαβρύτων και Αιγιαλείας, Αμβρόσιο. Εναν χρόνο αργότερα, το 1958, οι τρείς κληρικοί ίδρυσαν τη μοναστική αδελφότητα «Χρυσοπηγή» στο Παγκράτι, η οποία στη συνέχεια εξελίχθηκε σε έναν ιδιαίτερα ζωντανό οργανισμό, με ουσιαστικές παρεμβάσεις στη ζωή της Εκκλησίας. Η αδελφότητα έγινε γνωστή χάρη στις φιλανθρωπικές και ανθρωπιστικές δραστηριότητές της, καθώς και λόγω της οργάνωσης κατηχητικών σχολείων. Μοναχός εκάρη στις 16 Μαΐου του 1961 στην Ιερά Μονή Βαρλαάμ των Μετεώρων, όπου μόλις είχε εγκατασταθεί η αδελφότητα, και στις 17 Μαΐου του ίδιου χρόνου χειροτονήθηκε διάκονος στον Ιερό Ναό Αγίων Αναργύρων Τρικάλων. Στη μονή Βαρλαάμ εργαζόταν ατέλειωτες ώρες, ανεβάζοντας οικοδομικά υλικά «με το καλάθι» για έργα στο μοναστήρι.
Πρεσβύτερος χειροτονήθηκε το 1965 και έπειτα τοποθετήθηκε ιεροκήρυκας στον Ιερό Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Παναγίτσας) στο Παλαιό Φάληρο, όπου έμεινε για 9 χρόνια. Κατόπιν γραπτών εξετάσεων έγινε γραμματέας της Ιεράς Συνόδου, επί Αρχιεπισκοπείας Ιερωνύμου του Α΄ και ακολούθως του Σεραφείμ. Στις 18 Ιανουαρίου 1973 ιδρύθηκε στο Καπανδρίτι το Συνοδικό Μοναστήρι της Παναγίας της «Χρυσοπηγής», το οποίο υπαγόταν απευθείας στην Ιερά Σύνοδο.
Μητροπολίτης
Το 1974 ο Χριστόδουλος εξελέγη Μητροπολίτης Δημητριάδος και Αλμυρού, σε ηλικία 35 ετών, ο νεότερος στην ιεραρχία. Η ενθρόνισή του έγινε στις 4 Αυγούστου 1974, σε κλίμα ενθουσιασμού. Ενας άλλος αέρας άρχισε να πνέει στην ιστορική Μητρόπολη Δημητριάδος. Ως μητροπολίτης και εκπρόσωπος της Συνόδου, πήρε μέρος σε πολλές εκκλησιαστικές αποστολές στο εξωτερικό, ενώ έγραψε δεκάδες βιβλία θεολογικού περιεχομένου.
Στις 28 Απριλίου του 1998 εξελέγη από την ιεραρχία, με μεγάλη πλειοψηφία, Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος, διαδεχόμενος μία από τις πλέον χαρακτηριστικές μορφές της νεότερης ιστορίας της Εκκλησίας, τον Σεραφείμ. Η ενθρόνισή του έγινε στις 9 Μαΐου 1998, στον Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών, όπου εξεφώνησε τον επιβατήριο λόγο του.
Στον Βόλο έμεινε 24 χρόνια, αφήνοντας πίσω του σημαντικό έργο, ιδρύοντας το «Σπίτι της Γαλήνης του Χριστού» για τους ηλικιωμένους, τη «Χριστιανική Αλληλεγγύη» για τους απόρους, το Κέντρο Συμπαράστασης Οικογένειας και τον Συμβουλευτικό Σταθμό Προβλημάτων Εφηβείας.
Ακόμα, καθιέρωσε για πρώτη φορά κληρικολαϊκές συνελεύσεις και δημιούργησε κατασκηνώσεις για παιδιά όλων των ηλικιών, στέκι για τη νεολαία, τον ραδιοφωνικό σταθμό «Ορθόδοξη Μαρτυρία» (τον πρώτο για μητρόπολη εκτός Αθηνών) και ιδιωτικό σχολείο της Μητρόπολης. Χορήγησε υποτροφίες εκ μέρους της Ιεράς Μητρόπολης και συνεισέφερε στην αποστολή αρρώστων στο εξωτερικό. Επί των ημερών του λειτούργησε Ανοιχτό Πανεπιστήμιο και συγκροτήθηκαν ενώσεις για την προστασία της ελληνικής γλώσσας, σε συνεργασία με επιστήμονες της περιοχής. Ακόμα, θεμελιώθηκε ένα κτηριακό συγκρότημα σε μία έκταση περίπου 100 στρεμμάτων, στην περιοχή Μελισσάτικα, έξω από την πόλη του Βόλου. Εκεί σήμερα, εκτός των γραφείων της Μητρόπολης, λειτουργεί συνεδριακό κέντρο. Ο Χριστόδουλος όμως, έδινε έμφαση και στους ανθρώπους. Είναι χαρακτηριστικό ότι όταν πρωτοπήγε στον Βόλο υπήρχαν δώδεκα ιερείς θεολόγοι, ενώ όταν έφυγε, άφησε πίσω του περίπου 80.
Σημαντικές παρεμβάσεις
Ως Αρχιεπίσκοπος ο Χριστόδουλος ίδρυσε 14 Ειδικές Συνοδικές Επιτροπές για την επίλυση ενός ευρέως φάσματος προβλημάτων της σύγχρονης ζωής: Βιοηθική (1988), Ακαδημία Εκκλησιαστικών Τεχνών (1999), Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (1999), Γάμου, Οικογενείας, Προστασίας του Παιδιού και Δημογραφικού Προβλήματος (1999), Χριστιανικών Μνημείων (1999), Θείας και Πολιτικής Οικονομίας και Οικολογίας (1999), Πολιτισμικής Ταυτότητας (1999), Γυναικείων Θεμάτων (1999), Παρακολούθησης των Ολυμπιακών Αγώνων «Αθήνα 2004» (1999), Αθλητισμού (2006), Μεταναστών, Προσφύγων και Παλιννοστούντων (2006) κ.λπ.
Επίσης, κατά τη διάρκεια της αρχιερατείας του έλαβε τις ακόλουθες πρωτοβουλίες:
- Ιδρυσε το 1998 γραφείο αντιπροσωπείας της Εκκλησίας της Ελλάδος στην Ευρωπαϊκή Ενωση, στο Συμβούλιο της Ευρώπης και στην UNESCO, καθώς και Ειδική Συνοδική Επιτροπή Παρακολούθησης Ευρωπαϊκών Θεμάτων.
- Συνέστησε το Ιδρυμα Ψυχοκοινωνικής Αγωγής και Στήριξης «Διακονία», το 1999, για την αντιμετώπιση κοινωνικών προβλημάτων με έμφαση στους τοξικομανείς, ενώ το ίδιο ίδρυμα περιλάμβανε και κέντρο πρόληψης.
- Ιδρυσε τη «Στέγη Μητέρας» το ίδιο έτος για τη στήριξη ανύπανδρων μητέρων και κακοποιημένων γυναικών.
- Ιδρυσε το Κέντρο Στήριξης Οικογένειας (ΚΕΣΟ) για τη μέριμνα για τα θύματα εμπορίας και παράνομης διακίνησης προσώπων.
- Δημιούργησε αλυσίδα βρεφονηπιακών σταθμών για τη στήριξη άπορων και πολύτεκνων οικογενειών.
- Ανέπτυξε το Γραφείο Νεότητας, με κατασκηνώσεις, αθλητικές δραστηριότητες, ραδιόφωνο, φοιτητικές συνάξεις, σχολές βυζαντινής μουσικής, συνάξεις και άλλα.
- Το 2002 ίδρυσε την «Αλληλεγγύη», μία μη κυβερνητική οργάνωση της Εκκλησίας (σήμερα έχει μετονομαστεί σε «Αποστολή»), προσφέροντας σημαντική βοήθεια σε φτωχούς εντός και εκτός Ελλάδος. Μεταξύ των χωρών που τους παρασχέθηκε βοήθεια (τρόφιμα, ρούχα, φάρμακα, τεχνολογικό υλικό, βιβλία και άλλα) ήταν η Αιθιοπία, η Αλβανία, η Αρμενία, το Αφγανιστάν, η Βουλγαρία, η Γεωργία, η Ερυθραία, η Ζιμπάμπουε, η Ιορδανία, η Ινδία, το Ιράκ, το Καζακστάν, ο Λίβανος, το Μαυροβούνιο, το Μπεσλάν (Β. Οσετία), η Ν.Α. Ασία, η Νότια Αφρική, το Ουζμπεκιστάν, η Ουκρανία, το Πακιστάν, η Παλαιστίνη, η Πολωνία, η Ρουμανία, η Σερβία, η Συρία, η Τουρκία και η Τσεχία. Στο πλαίσιο της «Αλληλεγγύης» εγκαινιάστηκε το 2005 ο ξενώνας «Στοργή», με στόχο «να φιλοξενεί, να περιθάλπει, να ανακουφίζει και να επανεντάσσει στην κοινωνία δεκάδες ταλαιπωρημένες και πληγωμένες γυναίκες και να δέχεται στους κόλπους του κάθε νέα περίπτωση οικογενειακής ή άλλης βίας».