Ο πειρασμός των εξαιρέσεων

Μ. Γ. Βαρβούνης, Καθηγητής Λαογραφίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης

Αρκετές φορές έχουμε ασχοληθεί με τις εκκοσμικευμένες μορφές λατρείας ή συμμετοχής στη μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας, που σήμερα αποτελούν έναν από τους μεγαλύτερους πειρασμούς της εκκλησιαστικής τελετουργικής ζωής, καθώς συχνά συμβάλλουν στη διολίσθηση από την πνευματικότητα, στην φολκλοριστική θεαματικότητα, που βλάπτει και ενίοτε κακοσυνηθίζει τους πιστούς, δημιουργώντας λανθασμένες από εκκλησιαστική άποψη μορφές σύγχρονων «παραδόσεων». Κι αυτό επειδή οι παλαιότερες μορφές παράδοσης που ανήκουν στις εκδηλώσεις του λεγόμενου «παραδοσιακού πολιτισμού» ήταν κατά κανόνα πιο λιτές και πιο συμβατές προς την ουσία της εκκλησιαστικής τελετουργίας, εξαιρουμένων των κάθε λογής μαγικών τελετουργιών και δεισιδαιμονιών.

Στις μέρες μας την μαγική δεισιδαιμονία τείνει να υποκαταστήσει η κοινωνική λειτουργικότητα και η πρόσληψη των τελετουργιών ως απλών κοινωνικών συναθροίσεων ή συμβάντων, χωρίς συνείδηση της μυστηριακής υποστάσεώς τους, χωρίς γνώση των πνευματικών συνεπειών και αποτελεσμάτων κάθε μυστηρίου. Κι αυτό κατά κανόνα παρατηρείται στα μυστήρια και τις ακολουθίες που έχουν να κάνουν με τις οριακές στιγμές του κύκλου της ζωής, δηλαδή το βάπτισμα, τον γάμο και την εξόδιο ακολουθία. Αυτή η κοινωνική λειτουργικότητα εισάγει, ως μη όφειλε, την έννοια και την πρακτική του κοινωνικού γοήτρου (prestige), η οποία κατά παρέκκλιση κάθε πνευματικότητας αποτελεί πλέον το κύριο ζητούμενο για μεγάλο μέρος των πιστών.

Κι έτσι προκύπτουν πλήθος νεωτερικών και ξενόφερτων εθιμοταξιών, που περιλαμβάνουν, πλην των άλλων, γάμους σε κτήματα και «γραφικά» ξωκλήσια έξω από τις ενορίες, κηδείες, ταφές και μνημόσυνα σε μοναστήρια, στολισμούς εσωτερικού εκκλησιών και της κολυμβήθρας, στολισμούς εξωτερικού εκκλησιών σε σημείο που να θυμίζουν καταστήματα παιδικών παιχνιδιών ή παιδότοπους κ.λπ., με αποκορύφωση βεβαίως την κατ’ ουσία μετανεωτερική, και μη προβλεπόμενη από την τάξη της Εκκλησίας, μορφή της «γαμοβάπτισης».

Περί αυτών έχουν γραφεί πολλά, καθώς η σχετική συζήτηση είναι ακόμη σε εξέλιξη, που δεν είναι σκόπιμο να επαναληφθούν εδώ. Στο “μετά χείρας” άρθρο θα σταθούμε σε μία βασική πλευρά των νέων αυτών εθιμοταξιών και του χειρισμού τους από την διοικούσα Εκκλησία, εκείνη των απαγορεύσεων, που ωστόσο επιδέχονται πολλές και ενίοτε σκανδαλιστικές για τους πιστούς εξαιρέσεις. Εννοώ με αυτό ότι αρκετοί είναι οι Μητροπολίτες εκείνοι που – καλώς κατ’ εμέ κριτή – απαγορεύουν τις νεωτερικές αυτές μορφές που εκκοσμικεύουν βιαίως ακολουθίες και μυστήρια δίνοντας λανθασμένο μήνυμα στους πιστούς, αίρουν όμως τις απαγορεύσεις αυτές ενίοτε, προκειμένου να εξυπηρετήσουν σχετικά, κάποιον που τυχαίνει να είναι γνωστός ή φίλος τους. Και φυσικά δεν συμβαίνει παντού αυτό, οίκοθεν νοείται ότι η αναφορά γίνεται αναλόγως του τόπου, του τρόπου και της συχνότητας που αντίστοιχα φαινόμενα παρατηρούνται.

Είναι νομίζω αναμφίβολο ότι ο χώρος της Εκκλησίας πρέπει να είναι χώρος ισότητας των πιστών στα όρια της Θείας Λατρείας και της εκκλησιαστικής ζωής. Η Εκκλησία έχει την δική της ιεραρχία, τόσο στους κληρικούς, όσο και στους λαϊκούς αξιωματούχους της και η τήρηση πολλών μέτρων και σταθμών αντιβαίνει προς τη δομή και την ουσία της. Συνεπώς δεν μπορεί να είναι παραδεκτό το φαινόμενο από τη μια μεριά να τίθενται – και καλώς – απαγορεύσεις για τις νεωτερικές και εκκοσμικευμένες εκδηλώσεις που αναφέρθηκαν παραπάνω, και από την άλλη αυτές να μην ισχύουν για γνωστούς ή φίλους κληρικών που προΐστανται ή διοικούν, αλλά και για περιπτώσεις ανάλογων μυστηρίων και ακολουθιών που αφορούν πολιτικούς ή οικονομικούς παράγοντες – και τα σχετικά παραδείγματα τις τελευταίες δεκαετίες είναι δυστυχώς πάμπολλα.

Δεν μπορεί λ.χ. δίγαμος να νυμφεύεται δίγαμο και να τελείται η πλήρης ακολουθία του γάμου, με επίκληση μιας οικονομίας, η οποία όμως δεν ενεργείται σε παρόμοιες περιπτώσεις πιστών που δεν είναι γνωστοί ή διάσημοι, για να αναφέρω μόνο ένα παράδειγμα. Η διοικούσα Εκκλησία οφείλει να είναι ίση προς όλους, αν θέλει να εξακολουθήσει να είναι σεβαστή απ’ όλους, όπως συνέβαινε με τους προγόνους μας, και όπως πρέπει να συνεχίσει να συμβαίνει και στα χρόνια των απογόνων μας.

Οι εξαιρέσεις από τους κανόνες που η ίδια η Εκκλησία θέτει σε παρόμοια ζητήματα, με κριτήριο τη φιλική σχέση προς τον ενδιαφερόμενο ή το πόσο γνωστός και διάσημος ή πλούσιος είναι, μόνο κακό κάνει και μόνο λανθασμένες, αλλά και ολέθριες στις συνέπειές τους εντυπώσεις δημιουργεί. Ας το σκεφτούμε καλά αυτό και ας προσαρμόσουμε αναλόγως τις πράξεις και τις πρακτικές μας.