Γιατί ελιές και όχι λάδι;

«Τώρα ποῦ μπήκαμε στήν περίοδο τῆς νηστείας ἔχω, μαζί μέ ἄλλους, δύο ἀπορίες. Ἡ πρώτη ἔχει σχέση μέ τήν ἑβδομάδα τῆς Τυροφάγου: Γιατί ἐπιτρέπεται τό γάλα καί τά γαλακτοκομικά προϊόντα καί δέν ἐπιτρέπεται τό κρέας; Ἀπαγορεύονται τά κοτόπουλα καί ἐπιτρέπονται τά αὐγά. Ἡ δεύτερη. Γιατί στόν καιρό τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς δέν τρῶμε ψάρια καί τρῶμε τά «θαλασσινά» καί τό χαβιάρι ἤ μερικές φορές τρῶμε ἐλιές καί ὄχι λάδι;»

Εὔστοχη ἀπάντηση καί στά δύο ἐρωτήματα ἔχει δώσει ὁ ἅγιος Ἀθανάσιος ὁ Πάριος, μεγάλος διδάσκαλος τῆς Ἐκκλησίας. Γράφει σ’ ἕνα γιατρό: «Κατηγορεῖς τόν φίλο σου ἐπειδή τήν ἑβδομάδα τῆς Τυρινῆς τρώγει αὐγά δέν τρώγει ὅμως τήν κότταν ποῦ γεννᾶ τά αὐγά… Ἀλλά ποία σύγκρισις ἠμπορεῖ νά γίνη μεταξύ του αὐγοῦ, ποῦ δέν εἶναι ζῶον καί τῆς κόττας, ποῦ εἶναι ζῶον; Τό αὐγό εἶναι πολύ κατώτερον ἀπό τήν ὄρνιθα. Καί ὡς ἀπόδειξιν ἐπικαλοῦμαι τήν δικήν σας γνώμην, δηλαδή τήν γνώμη τῶν ἰατρῶν. Εἰς ὅσους εἶναι ἄρρωστοι καί ἀρχίζουν νά εἰσέρχωνται εἰς τό στάδιον τῆς ἀναρρώσεως ὁρίζετε ὡς τροφήν τά μικρά καί τρυφερά κοττόπουλα καί ὄχι μίαν μεστωμένην ὄρνιθα. Διά ποῖον λόγον τό κάμνετε αὐτό; Διότι, λέγετε, τό παχύ καί λιπαρόν φαγητόν θά βλάψη αὐτόν ποῦ τώρα ἀρχίζει νά συνέρχεται ἀπό τήν ἀσθένειάν του, ἐπειδή ὁ στόμαχός του δέν ἔχει ἀκόμη τήν δύναμιν νά δεχθῆ καί νά χωνεύση βαρείας τροφᾶς. Ἀφοῦ λοιπόν ὑπάρχει διαφορά μεταξύ μικροῦ κοττόπουλου καί μεγάλης κόττας καί τό κοττόπουλον εἶναι ὡς τροφή πολύ κατώτερον εἰς δύναμιν ἀπό τήν κότταν καί οὐδείς ἰατρός εἶπε ποτέ ὅτι αὐγό, κοττόπουλον, κόττα εἶναι ὁμοία τροφή καί ἐξ ἴσου κατάλληλος διά τούς ἀσθενεῖς, δέν εἶναι φανερόν ὅτι ἀνοήτως μᾶς κατηγοροῦν διατί τρώγομεν αὐγά καί ὄχι ὄρνιθας;… Μᾶς κατηγοροῦν ἀκόμη διατί τρώγομεν ἐλαίας, ὄχι ὅμως καί ἔλαιον, ἐνῶ μέσα εἰς τά ἐλαίας ὑπάρχει ἔλαιον. Ἀλλά καί μέσα εἰς τά σταφύλια ὑπάρχει οἶνος. Ὅσα ὅμως σταφύλια ἄν φάγωμεν δέν πρόκειται νά μεθύσωμεν, τό πολύ πολύ νά βαρυστομαχιάσωμεν…».Ἄλλωστε οἱ ἐλιές ἀποτελοῦν ξηροφαγία. Τρώγονται, δηλαδή ὡς καρπός μέ ψωμί καί ξηρούς καρπούς σέ καιρό αὐστηρῆς νηστείας, ἐνῶ τό λάδι ἀφορᾶ στά φαγητά – πολυάριθμα καί νοστιμώτατα – ποῦ παρασκευάζονται μέ τό λάδι. Γιά τά πανάκριβα θαλασσινά καί τό χαβιάρι δέν θά μποροῦσε κανείς νά κάνη λόγο. Ἀποτελοῦν παρωδία νηστείας.

Ὁ θεσμός τῆς νηστείας ἔχει μεγάλο πλάτος καί βάθος καί δέν περιορίζεται μονάχα στή χύτρα μας. Ἔχει βαθύ πνευματικό περιεχόμενο. Γιά τόν πνευματικό σκοπό τῆς νηστείας γράφει στήν «Ἐπί τοῦ Ὅρους Ὁμιλία» ὁ ἀείμνηστος π. Σεραφείμ Παπακώστας τά ἑξῆς:

«Ἡ νηστεία εἶναι σπουδαῖο μέσο ἐπιβολῆς ἐπί τοῦ ἑαυτοῦ μας καί κυριαρχίας ἐπί ἐπιθυμιῶν τοῦ σώματος, ποῦ δύνανται νά ὁδηγήσουν εἰς πάσαν ἁμαρτίαν… Ἡ νηστεία εἶναι ἐπίσης σπουδαία ἄσκησις καί γυμνασία, διά νά ἀποκόπτη ὁ Χριστιανός τό ἴδιον θέλημα, νά ταπεινώνεται, νά ὑπακούη, νά πειθαρχῆ εἰς ἀνωτέραν αὐθεντίαν, καί δή εἰς τόν Θεόν καί τήν Ἐκκλησίαν… Ἀκόμη βοηθεῖ τόν Χριστιανόν ἀφ’ ἑνός νά ἐπιμένη καί προσκαρτερή εἰς τήν προσευχήν, διότι κάμνει τόν νοῦν καθαρώτερον καί προσεκτικώτερον… Ἀφ’ ἑτέρου δέ βοηθεῖ εἰς τήν ἐλεημοσύνην…», ὅταν φυσικά κάνουμε οἰκονομία μέ τή νηστεία.

Σχετική εἶναι καί μιά ἄλλη ἐπιγραμματική διατύπωση: «Οὐ τό βραδυφαγῆσαι τοῦτο μόνον νηστεία ἐστίν, ἀλλά καί τό βραχυφαγῆσαι καί τό μή ποικιλοφαγῆσαι». Συμπληρωματική καί ἡ παρακάτω φράση: «Ἄσκησίς ἐστι τράπεζα ἐν μονοειδῆ τροφή συνισταμένη». Δέν ἀρκεῖ, δηλαδή, μονάχα νά περιμένης τό βράδυ γιά φαγητό. Πρέπει καί ἡ τροφή νά εἶναι μετρημένη. Καί προπάντων ὄχι πολυδάπανες νηστίσιμες ποικιλίες, ποῦ εἶναι παρωδία καί ἐμπαιγμός τῆς νηστείας.

Σ’ αὐτό τό σημεῖο ἰδιαίτερα ἐπιμένει ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ καί ἡ πατερική σοφία. Ἡ νηστεία δέν εἶναι ἕνας ξηρός τύπος. Εἶναι προπάντων διάθεση ψυχική. Συνδυάζεται πάντα μέ τίς ἄλλες ἀρετές, τήν ἐγκράτεια, τήν προσευχή, τή φιλανθρωπία. «Τιμή νηστείας οὐ σιτίων ἀποχή, ἀλλά ἁμαρτημάτων ἀναχώρησις» τονίζει ὁ ἱερός Χρυσόστομος.

Ἡ νηστεία μάλιστα πρέπει νά εἶναι ἔκφραση εἰλικρινοῦς μετανοίας, χωρίς τήν ὁποία τίποτα δέν μᾶς ὠφελεῖ. Ἴσα-ἴσα μπορεῖ νά μᾶς παραπλανᾶ καί νά μᾶς δημιουργῆ τήν ψευδαίσθηση τῆς πνευματικῆς αὐταρκείας. Μᾶς τό ὑπογραμμίζει τόσο καθαρά ὁ Θεός μέ τό στόμα τοῦ προφήτου Ἠσαΐα. Ἡ γλώσσα ποῦ χρησιμοποιεῖ ὁ φλογερός προφήτης ἐξ ὀνόματος τοῦ Θεοῦ, εἶναι πολύ σκληρή, ἀλλά καί ἀφυπνιστική. Στηλιτεύει τόν ὕπουλο πειρασμό τῆς ἀποκοιμιστικῆς τυπολατρίας, στόν ὁποῖο μπορεῖ νά καταντήση ἡ νηστεία (Ἤσ. ἅ’ 13, νή’ 3-7).
«Μήν περιορίζης τό καλό της νηστείας μονάχα στήν ἀποχή ἀπό τά φαγητά. Νηστεία ἀληθινή εἶναι ἡ ἀποξένωση ἀπό τίς κακίες», τονίζει ὁ ὑμνητής τῆς νηστείας ὁ Μ. Βασίλειος.