«Φῶς ἐκ φωτός, ἔλαμψε τῷ κόσμῳ, Χριστὸς ὁ Θεὸς ἡμῶν»

ΛΑΜΠΡΟΥ Κ. ΣΚΟΝΤΖΟΥ Θεολόγου – Καθηγητού

(Θεολογική μονογραφία στα νοήματα της εορτής των Φώτων)

Τα Θεοφάνεια, η Εορτή των Φώτων, είναι μια από τις κορυφαίες δεσποτικές εορτές της Εκκλησίας μας, η οποία ενέχει τεράστια σωτηριολογική σημασία. Ο Κύριός μας και Λυτρωτής μας Χριστός, ο «αναβαλλόμενος φως ως ιμάτιον» καταδέχεται να κατέβη στα ρείθρα του Ιορδάνου να λάβει το βάπτισμα του Ιωάννου, να χριστεί επίσημα και δημόσια ο Μεσσίας και να γνωστοποιηθεί ότι ήρθε «το πλήρωμα του χρόνου» (Γαλ.4,4) για τη σωτηρία του ανθρώπου και ολοκλήρου της δημιουργίας, από τη δουλεία του διαβόλου και ο έρεβος της αμαρτίας. Ήρθε στον κόσμο ο Ήλιος της Δικαιοσύνης, το «φως το αληθινόν ό φωτίζει πάντα άνθρωπον εις τον κόσμον» (Ιωαν.1,9), ο Θεός του φωτός, το Φως εκ του Φωτός, καθ’ ότι «ο Θεός φως εστι και σκοτία εν αυτώ ουκ έστιν ουδεμία» (Α΄Ιωάν.1,5), όπως μας διαβεβαιώνει ο ευαγγελιστής Ιωάννης.

Αν ο Θεός είναι το φως, η πηγή του φωτισμού, ο θλιβερός αντίδικός  Του, ο διάβολος ταυτίζεται με το σκότος, με την απουσία του φωτός και για τούτο αποκαλείται «άρχοντας του σκότους» αφού βασίλειό του έχει τον ανήλιο Άδη. Όπως ο ίδιος είναι όλος σκοτεινός, το ίδιο σκοτεινά είναι και τα έργα του. Παρακινούμενος από άμετρο μίσος και φθόνο κατά του ανθρώπου, ο οποίος προορίζονταν για την κατά χάριν θέωση, τον παράσυρε στην ανταρσία κατά του Θεού, τον οδήγησε στην πτώση και τον κατέστησε υποκείμενο στην αμαρτία, η οποία γεννά τη φθορά και οδηγεί αναπόφευκτα στο θάνατο, «θανάτω αποθανείσθε» (Γεν.2,17). Από τότε ο άνθρωπος, από τέκνο του φωτός, ο οποίος αντικατόπτριζε στην ύπαρξή του το φως και τη δόξα του Θεού, μεταστράφηκε σε σκοτεινό ον, χάνοντας τη φωτεινότητα της φύσεώς του και γινόμενος δούλος του διαβόλου, εντολέας και εκτελεστής των σκοτεινών έργων του. Ολόκληρη η γη είχε γίνει ένα απέραντο έρεβος, όπου βασίλευε το σκοτάδι της αμαρτίας, η οποία γεννά την ασέβεια, η ασέβεια την ανομία, η ανομία την έχθρα και η έχθρα το μίσος τους πολέμους, την αντιπαλότητα, μεταβάλλοντας την κοινωνία σε αγελαία ζωώδη κατάσταση. Προσεκτική μελέτη της ανθρώπινης ιστορίας, ιδιαίτερα της  προχριστιανικής, αποδεικνύει περίτρανα το τραγικό πρόσωπο της κοινωνίας, μιας κοινωνίας ανάξιας για ανθρώπινα πρόσωπα.

Αλλά ο Θεός της αγάπης και των άμετρων οικτιρμών δεν άφησε το πλάσμα Του στο έρεβος της καταστροφής. Γι’ αυτό έγινε άνθρωπος για να κάνει ξανά τον άνθρωπο αντάξιο της αξίας του. Να τον κάμει και πάλι φωτεινό. Έτσι «ο Λόγος σάρξ εγένετο και εσκήνωσε εν ημίν» (Ιωάν.1,16), για να δώσει τη δυνατότητα στον άνθρωπο να απελευθερωθεί από τη δουλεία του διαβόλου, να καθαριστεί από τους ρίπους της αμαρτίας, να φωτιστεί και να γίνει «υιός και κληρονόμος Θεού δια Χριστού» (Γαλ.4,4).

Καταδέχτηκε ο φιλάνθρωπος Λυτρωτής μας να απεκδυθεί τη θεία δόξα Του για χάρη της σωτηρίας μας. «Συγκαταβαίνων ο Σωτήρ τω γένει των ανθρώπων  κατεδέξατο σπαργάνων περιβολήν», «Σώσαι βουλόμενος τον πλανηθέντα άνθρωπον, ουκ απηξίωσας δούλου μορφήν ενδύσασθαι», για να σώσει το ανθρώπινο γένος. Ήρθε σε έναν κόσμο γνόφου, ανατέλλοντας  «τω κόσμω το φως το της γνώσεως». Ο Ίδιος διαβεβαίωσε πως, «Εγώ φως εις τον κόσμον ελήλυθα, ίνα πας ο πιστεύων εις εμέ εν τη σκοτία μη μείνη» (Ιωάν.12,46), αφού ως τον ερχομό Του βασίλευε πυκνό σκοτάδι αγνωσίας. «Ο λαός ο καθήμενος εν σκότει φως είδεν μέγα, και τοις καθημένοις εν χώρα και σκιά θανάτου φως ανέτειλεν αυτοίς» (Ματθ.4,16), αναφέρει ο ιερός ευαγγελιστής και στην μεγάλη εορτή ψάλλουμε: «επεφάνης εν τω κόσμω, ο τον κόσμον ποιήσας, ίνα φωτίσης τους εν σκότει καθημένους» (τροπ. εσπερινού).

Ο επίσημος και δυναμικός φωτισμός του κόσμου άρχισε με την Βάπτισή Του στα νάματα τιυ Ιορδάνη, αφού το κοσμοσωτήριο αυτό γεγονός, η πρώτη δημόσια εμφάνισή του, αποτελεί την απαρχή του τριετούς επί γης έργου Του. Η φανέρωση του τριαδικού Θεού στην έρημο του Ιορδάνη σημαίνει τη διαβεβαίωσή Του, για τον φωτισμό και τον εξαγιασμό του κόσμου. Γι’ αυτό και η αγία μας Εκκλησία εορτάζει με κάθε λαμπρότητα την μεγάλη εορτή των Θεοφανείων και μάλιστα την ονομάζει Εορτή των Φώτων, αφού την ημέρα αυτή «φως εκ φωτός έλαμψε τω κόσμω Χριστός ο Θεός ημών ο επιφανής Θεός». Το δε άγιο Βάπτισμα,  το οποίο προεικονίστηκε στο Βάπτισμα του Χριστού, ονομάζεται φώτισμα και οι βαπτισμένοι νεοφώτιστοι. Μάλιστα, στην ακολουθία του Ιερού Μυστηρίου του Βαπτίσματος ψάλουμε το «χιτώνα μοι παράσχου φωτεινόν», για να δηλωθεί η εν Χριστώ μεταμόρφωσή μας στην Ιερή Κολυμβήθρα.

Ο βαπτισμένος άνθρωπος ντύνεται το Χριστό (Γαλ.3,27), γίνεται φωτεινός και καλείται να διατηρήσει αυτή τη φωτεινότητα σε όλη τη ζωή του, κι’ ακόμα, καλείται να αντικατοπτρίζει την φωτεινότητά του στους άλλους ανθρώπους, ώστε «Ούτω λαμψάτω το φως υμών έμπρο­σθεν των ανθρώπων, όπως ίδωσι υμών τα καλά έργα και δοξάσουσι τον Πατέρα υμών τον εν ουρανοίς» (Ματθ.5,16). Ο απόστολος Παύλος παραγγέλλει: «ως τέκνα φωτός περιπατείτε» (Εφ.5,9) και προτρέπει: «έγειρε ο καθεύδων και ανάστα εκ νεκρών και επιφαύσει σοι ο Χριστός» (Εφ.5,14). Ασφαλώς αυτή η φωτεινότητα είναι ασύγκριτα περιορισμένη σε σχέση με την λαμπρότητα που μας επιφυλάσσει η επέκεινα του βιολογικού μας θανάτου αιώνια ζωή, εφόσον αξιωθούμε να γίνουμε μέτοχοι της θείας δόξας. Εκεί «οι δίκαιοι εκλάμψουσι ως φωστήρες». Η ουράνια πόλη της ατέρμονης θείας βασιλείας, «ου χρείαν έχει του ηλίου ουδέ της σελήνης ίνα φαίνωσιν αυτή, η γαρ δόξα του Θεού εφώτισεν αυτήν, και ο λύχνος αυτής το αρνίον και περιπατήσουσιν τα έθνη δια του φωτός αυτής και οι βασιλείς της γης φέρουσι την δόξαν και την τιμήν αυτών εις αυτήν, και οι πυλώνες αυτής ου μη κλεισθώσιν ημέρας, νυξ γαρ ουκ έσται εκεί, και οίσουσι την δόξαν και την τιμήν των εθνών εις αυτήν» (Αποκ.21,23-26). Μόνο που η ολοφώτεινη αυτή πόλη είναι προορισμένη για τους πιστού του Χριστού. Διότι «ου μη εισέλθη εις αυτήν παν κοινόν και ο ποιών βδέλυγμα και ψεύδος, ει μη οι γεγραμμένοι εν τω βιβλίω της ζωής του αρνίου» (Αποκ.21,27).

Ο Χριστός είναι ο μοναδικός φωτιστής του κόσμου. Οι πάμπολλοι και ποικίλοι άνθρωποι της ιστορίας, οι οποίοι αποπειράθηκαν να φωτίσουν τον ερεβώδη κόσμο, αποδείχτηκαν τραγικά αναποτελεσματικοί, αφού, σύμφωνα με τον απόστολο Παύλο: «ουκ έγνω ο κόσμος διὰ της σοφίας τὸν Θεόν» (Α΄Κορ.1,21). Ελάχιστα ωφέλησε η σοφία τον κόσμο, σε αντίθεση με το Χριστό, ο οποίος τον μεταμόρφωσε. Μόνον Αυτός τόλμησε να διακηρύξει: «Εγώ ειμί το φως το κόσμου» (Ιωάν.8,12) και έτσι «το αληθινόν φως επεφάνη και πάσι τον φωτισμόν δωρείται» (τροπ. αίνων), καταδεικνύοντας τους σοφούς του κόσμου ως πυγολαμπίδες.

Αλλά υπάρχει και η τραγική πλευρά του κόσμου, ο οποίος δυστυχώς, στην συντριπτική του πλειοψηφία, «εν τω πονηρώ κείται» (Α΄Ιωάν.5,19), δεν αποδέχτηκε τον φωτισμό του Λυτρωτή Χριστού. Αν και πέρασαν είκοσι αιώνες από την ανατολή του νοητού Ηλίου της Δικαιοσύνης, υπάρχουν ακόμα θλιβερά απόσκια της αμαρτίας και της σατανικής κυριαρχίας. Ιδιαίτερα στις τραγικές και αποκαλυπτικές ημέρες μας η πνευματική συσκότιση  της ανθρωπότητας είναι εμφανής, διότι οι σύγχρονοι άνθρωποι ξεστρατισμένοι από το δρόμο του Χριστού, «ηγάπησαν μάλλον το σκότος ή το φως, ην γαρ πονηρά αυτών τα έργα» (Ιωάν.3,19). Θλιβερό αποτέλεσμα αυτής της ολέθριας επιλογής είναι το ανεξήγητο μίσος και η αποστροφή προς τον Μεγάλο, τον Μοναδικό ευεργέτη της ανθρωπότητας, τον Ιησού Χριστό. Όμως όσο ο κόσμος μένει θεληματικά μακριά από το φως Του θα διαιωνίζεται και η κακοδαιμονία του. Ο νεοφανής άγιος της ρωσικής Ορθοδοξίας και ομολογητής, Λουκάς ο Ιατρός, Αρχιεπίσκοπος Συμφερουπόλεως και Κριμαίας έγραψε: «Το φως της γνώσεως το οποίο έλαμψε στον εθνικό κόσμο με την ενσάρκωση του Υιού του Θεού από την Παρθένο Μαρία είναι ταυτόχρονα το επουράνιο φως της γνώσεως του Θεού που φανερώνει τις σημαντικότερες ιδιότητες της ουσίας Του, οι οποίες είναι το θείο φως και η υπερτέλεια αγάπη. Με την λαμπροφόρα διδασκαλία Του, την οποία πάντα επιβεβαίωνε με τα θαύματα, και με τις εντολές Του ο Κύριος Ιησούς Χριστός έδειξε ότι είναι ο Ήλιος της Δικαιοσύνης, και με το θάνατό Του πάνω στο φρικτό σταυρό φανέρωσε ότι είναι και απέραντη θεία αγάπη».

Ευδόκησε λοιπόν ο Θεός να κάνει την θαυμαστή εμφάνισή Του στην έρημο του Ιορδάνου, για να επιβεβαιώσει την εν Χριστώ σωτηρία μας και να μας στείλει τους εκθαμβωτικούς φωτισμούς Του. Να μας βεβαιώσει ότι ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ δεν ήταν ένας κοινός άνθρωπος, ένας περιπλανώμενος ραβίνος, αλλά ο Υιός Του ο αγαπητός, ο Οποίος ήρθε στον κόσμο, έγινε άνθρωπος, για να αναζητήσει και να σώσει το παραστρατημένο και απολωλός πλάσμα Του. Να διαλύσει τα πυκνά σκοτάδια της πλάνης και όλων των δεισιδαιμονιών. Ο μέγας προφήτης Ιωάννης Τον κατέδειξε ως τον «Αμνό του Θεού, τον αίροντα την αμαρτία του κόσμου» (Ιωάν.1,29). Ανάγγειλε στα συγκεντρωμένα και έκπληκτα από τη θεοφάνεια πλήθη, ότι έφτασε η πολυπόθητη μεσσιανική εποχή, επαληθεύτηκαν οι θεόπνευστοι προφήτες. Η ανθρωπότητα «άλλαξε σελίδα», άρχισε το τέλος για το κράτος του διαβόλου. «Επεφάνη ο Σωτήρ, η χάρις η αλήθεια εν ρείθροις του Ιορδάνου και τους εν σκότει και σκιά θανάτου καθεύδοντας εφώτισε» ψάλλει ο ιερός υμνογράφος της μεγάλης εορτής, διότι «ήλθεν εφάνη, το φως το απρόσιτον». Ο Ήλιος της Δικαιοσύνης διέλυσε τα ερέβη της αμαρτίας, ώστε τώρα, όποιος έχει ανοιχτά τα μάτια της ψυχής του, μπορεί να βαδίζει με ασφάλεια το δρόμο της σωτηρίας. Ας ανοίξουμε και εμείς τα ψυχικά μας μάτια και ας ατενίσουμε το ανέσπερο «Φως εκ Φωτός» για να φωτιστούμε!