Από «τον ένδοξό μας Βυζαντινισμό»: Δύο σύλλογοι

Γράφει ο Σταύρος Γουλούλης

Η Εκκλησία έχει τα μυστήριά της που έλκει τον λαό, αλλά υπάρχει ένας ολόκληρος κόσμος που ασχολείται με την έρευνα των πραγμάτων της. Το Βυζάντιο είναι και δικός της χώρος. Θεολογία, ιστορία και πολιτική εδώ είναι ένα, αφού οι τότε ανάγκες επέβαλαν τον αυτοκράτορα να είναι κατά το κωνσταντίνειο πρότυπο «επίσκοπος των εκτός» της Εκκλησίας. Το ερευνά η μεγάλη ομάδα των Ελλήνων βυζαντινολόγων, απαρτίζοντας δύο συλλόγους: τη Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία (Αθήνα 1887κ.εξ.) και την Ελληνική Ιστορική Εταιρεία (Θεσσαλονίκη, 1977κ.εξ.). Νεοσύστατη είναι η Βυζαντινολογική Εταιρεία Κύπρου (2013 κ.ε.). Ενας τρίτος πυρήνα εκτός Ελλάδος είναι η Society for the Promotion of Byzantine Studies στο Λονδίνο, ένωση Μεγάλης Βρεταννίας-Ιρλανδίας (1983 κ.ε.).

Μερικές εκατοντάδες επιστήμονες, παλαιοί και νέοι, επαγγελματίες και ανεξάρτητοι, πάνε κι έρχονται εδώ και 40 χρόνια, επικοινωνούν με στόχο την προαγωγή της επιστήμης, της αλήθειας κι όχι κάποιο εθνικιστικό αφήγημα. Ανιχνεύουν το Βυζάντιο, το οποίο άλλοι υπερεκτιμούν σαν να υπήρξε το παν, άλλοι το καπηλεύονται, άλλοι το διαβάλουν. Εμείς όμως βιώνουμε την πραγματική διάσταση του πατριωτισμού. Χωρίς υπερβολές που άσχετοι και ύποπτοι συνήθως εφαρμόζουν ένθεν κακείθεν. Θεωρείται ως πολιτικός-πολιτισμικός κολοσσός, από τον οποίο ξεπήδησαν πολλά νεώτερα εθνικά κράτη ή εξαρτώμενα κατά κάποιον τρόπο. Είναι ένας άλλος, παρελθών κόσμος, αλλά για μας είναι ο «ένδοξος βυζαντινισμός».

Οι δύο ελλαδικοί σύλλογοι στην ουσία προβάλλουν όλο το έργο που χρηματοδοτείται στην Ελλάδα σε Αρχαιολογική Υπηρεσία, πανεπιστήμια Ελλάδος-Κύπρου, Ακαδημία Αθηνών, Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών, ιδιωτικούς φορείς κοκ. Είναι ένα δίδυμο Φόρουμ που οργανώνεται σε συνέδρια μετά το Πάσχα κάθε χρόνο σε Αθήνα (μέσα Μαΐου για τη χριστιανική-βυζαντινή τέχνη) και Θεσσαλονίκη (τέλη Μαΐου για τη βυζαντινή-νεώτερη ιστορία). Πρώτιστος σκοπός: να αναδείξουν το ταλέντο τους νέοι επιστήμονες, αλλά πάντα συμμετέχουν και παλαιοί, ακόμη και ομότιμοι καθηγητές.

Τα δύο συνέδρια τελούνται αδιαλείπτως από το 1980/81. Είναι εμφανής η συνεννόηση που έγινε ανάμεσα στους πρώτους προέδρους αείμνηστους πλέον Μανόλη Χατζηδάκη, αρχαιολόγο ακαδημαϊκό και Ιωάννη Καραγιαννόπουλο βυζαντινολόγο καθηγητή του ΑΠΘ. Οι ανακοινώσεις δημοσιεύονται συνήθως στο «Δελτίο της ΧΑΕ» (1887 κ.ε) και τα «Βυζαντιακά» που εκδίδουν οι δύο Εταιρείες.

Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι αμφότεροι είναι η Αγορά της ελληνικής ιστορικής επιστήμης των Μέσων χρόνων. Ο κάθε επιστήμονας γνωρίζει τη λάντζα του, αλλά ζει χωρίς σαλόνι; Εκεί θα δείξει το έργο του, ελεύθερα, δημιουργικά. Είναι η επικοινωνία που το αναμορφώνει. Ερχεται να καταθέσει τον οβολό του, να δώσει, να πάρει, να διορθώσει, να τον διορθώσουν…

Ο εθελοντισμός που χαρακτηρίζει όσους διοικούν το σύνολο, αλλά και η αρετή που διέπει τον ενιαίο αυτό χώρο, κάνει την προεδρία ιδιαίτερα σημαντική κατάκτηση, αλλά ταυτόχρονα η αξιοσύνη του προέδρου και στελεχών του ΔΣ δεν αμφισβητείται. Οσο κρατήσουν, συνήθως ομότιμοι πανεπιστημιακοί διδάσκαλοι. Κανένας διαγκωνισμός, η Κομματική είναι εξουδετερωμένη. Σήμερα στα διοικητικά συμβούλια των δύο συλλόγων, ΧΑΕ και ΕΙΕ, προεδρεύουν δύο ομότιμοι πανεπιστημιακοί, αλλά προσωπικότητες της ελλαδικής επιστήμης. Η κ. Αλκμήνη Ζαφράκα στην ΕΙΕ και η κ. Μαίρη Παναγιωτίδου στη ΧΑΕ, που ανέλαβε πρόσφατα. Και οι δύο εξελέγησαν πρόεδροι με απαίτηση όλου του σώματος. Είναι οι δεκαετίες προσφοράς τους και καλής συνεργασίας.

Κατά καιρούς όλοι οι βυζαντινολόγοι, μια οικογένεια χωρίς υπερβολή, τιμούμε τους μεγαλύτερους όπως τους γνωρίζουμε στην κοινή συνοδοιπορία στην επιστήμη επί δεκαετίες, χωρίς ματαιοδοξίες. Με διάφορους τρόπους, κυρίως με τιμητικούς τόμους, αφιερωμένους σε όσους υπερέβαλαν στην επιστήμη και την αρετή της συνεργασίας. Ενδεικτικοί είναι οι τίτλοι για μερικούς: «Ευφρόσυνον» (Μ. Χατζηδάκης), «Αντίφωνον» (Ν. Δρανδάκης), «Θυμίαμα» (Λασκαρίνα Μπούρα), «Δώρον» (Ν. Νικονάνος), «Φιλοτιμία» (Α. Ζαφράκα), «Δασκάλα» (Μ. Παναγιωτίδου), «Κτίτωρ» (Γ. Βελένης), «Ηρως Κτίστης» (Χ. Μπούρας), κοκ. Δείχνουν το ήθος, το πνεύμα, τα αγαπητικά αισθήματα, την προσωπική αξιοσύνη και δεξιότητα, τον παιδαγωγικό έρωτα που ενέπνευσαν σε μαθητές, την αλληλεγγύη σε φίλους, συναδέλφους.

Οπως τον περασμένο Οκτώβριο το διεθνές συνέδριο προς τιμήν του αρχιτέκτονα-αρχαιολόγου καθηγητή Γεωργίου Βελένη (ΑΠΘ). Οπου πάνω από 120 συνάδελφοι, φίλοι, παλαιοί μαθητές ήλθαν από παντού, Ελλάδα, εξωτερικό, να τον τιμήσουν στην αίθουσα της ρωμαϊκής Αγοράς Θεσσαλονίκης, την οποία αναστήλωσε ο ίδιος, η δε αίθουσα έλαβε με ψήφισμά μας το όνομά του! Η συγκίνηση μερικών μαθητών, όπως της επιμελήτριας του συνεδρίου αρχαιολόγου κ. Φλώρας Καραγιάννη, έδειξε πόσο υψηλά είναι ο κατά κεφαλήν δείκτης καλλιέργειας στον χώρο αυτό…

Οι βυζαντινολόγοι, βέβαια, από ένα σημείο και πέρα ενισχύουν με έξοδά τους την έρευνα στην Ελλάδα. Οπότε θα έπρεπε να μελετήσουν κάποιοι πολιτικοί υπεύθυνοι σε ό,τι τους αναλογεί από ευθύνες, για να προαγάγουν μια καλύτερη και δημιουργική Ελλάδα. Αλλοι φορείς, που φτάνει να φυσούν αέρα, γιατί αποζημιώνονται;

Λέγεται ακόμη ότι υπάρχει μία ειδική σχέση των βυζαντινολόγων με την Εκκλησία παιδιόθεν. Αν είναι αλήθεια, είναι μεγάλο δίδαγμα. Τα νέα παιδιά πάντα παίρνουν ελεύθερα ό,τι καλό από την Εκκλησία, την ενορία, αποδίδουν καρπούς εν καιρώ. Ας μη βιάζονται μερικοί και κυρίως μη μαντρώνουν τους νέους.

Οι δύο σύλλογοι, στην κορυφή της πυραμίδας της εν Ελλάδι ιστοριογραφίας, ανέστησαν το ελλαδικό Βυζάντιο τα τελευταία 40 χρόνια. Και συνεχίζουν…

Εφημερίδα «Κιβωτός της Ορθοδοξίας»