Από την Ιστορία μιας παραδοσιακής ταξινόμησης: «Δεξιά» κι «Αριστερά»

Toυ Σταύρου Γουλούλη

Εκλογές έρχονται. Πολλά δεν συνέβησαν τα τελευταία χρόνια; Ήλθαν να ανατρέψουν πάγιες απόψεις ή ζούσαμε κάποιες πολιτικές ψευδαισθήσεις;

Είναι γεγονός ότι κινούμαστε με τα σχήματα μιας βασικής πολιτικής ταξινόμησης της κοινωνίας μας: “Δεξιά” κι “Αριστερά”. Μας επιβλήθηκε από τη νεώτερη ευρωπαϊκή σκέψη και πολιτική ζωή. Οι Γάλλοι μεταρρυθμιστές, Ιακωβίνοι, τυχαία κάθισαν αριστερά στα έδρανα της Εθνοσυνέλευσης οπότε ονομάσθηκαν Aριστεροί! Αργότερα ήλθαν άλλοι, που κι αυτοί διαφωνούσαν με τους πρώην επαναστάτες, τους αστούς, που έγιναν τώρα Δεξιοί.

Έχει απόλυτη ισχύ αυτή η αντίληψη; Το καθιερωμένο είναι δεξιό, επειδή η πλειονότητα των ανθρώπων είναι δεξιόχειρες. Για τον αριστερόχειρα ο εγκέφαλος επιβάλλει μία κάπως διαφορετική προσωπικότητα, πιο συναισθηματική, πιο καλλιτεχνική ή και υποκειμενική. Αλλά πέραν αυτού, έρευνες έδειξαν ότι ο νους συλλαμβάνει πρώτα ό,τι είναι από απέναντι δεξιά και μετά πάει απέναντι αριστερά. Οι Εγγλέζοι δεν κράτησαν άστοχα την οδική κίνηση από την αριστερή πορεία. Το μάτι βλέπει πιο γρήγορα ό,τι έρχεται από δεξιά. Ο κίνδυνος συγκρούσεων μειώνεται. Άρα όλος ο κόσμος που κινείται από τη δεξιά πορεία (λωρίδα) κινδυνεύει πιο πολύ.

Ολοι ή οι περισσότεροι πάνε από τον καθιερωμένο, δεξιό δρόμο: δεξιοί, δίκαιοι, σωστοί, right. Μερικοί πειραματίζονται σε κάτι νέο, που μπορεί να αποδειχθεί ότι έχουν δίκαιο, αν πάνε από τον πιο σύντομο δρόμο. Πολλά στερεότυπα, δοκιμασμένες λύσεις, συν τω χρόνω επικρατούν στους πολλούς χάριν οικονομίας. Δεν κρατούν όμως για πάντα. Τότε εμφανίζεται η αριστερή ανάγκη για διαχωρισμό.

Η Αριστερά δεν ταυτίζεται με τη λάθος επιλογή. Το διιστάμενο είναι μέρος της λογικής. Υπήρχε πάντα, αλλά στην ευρωπαϊκή νεωτερικότητα απέκτησε αυτονομία. Και τελικά έγινε επάγγελμα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται, θετικά, αρνητικά.

Η οργανική σχέση Δεξιάς-Αριστεράς δείχνει διεργασία του νου, πνευματική ενασχόληση, πρόοδο. Όταν δεν ξέρει η δεξιά τι ποιεί η αριστερά, δείχνει απόλυτη άγνοια, α-νοησία.

Τη σχέση παλαιού και νέου που δημιουργεί μία πιο σύνθετη κατάσταση, εντόπισε η ελληνική σκέψη: λόγος, αντίλογος, διάλογος. Αρχικά κι αυτή διέβλεπε σε μία κυκλική, μυθική, επαναλαμβανόμενη με καρμπόν ζωή, όπως τα προϊόντα της φύσεως, π.χ. ένα δένδρο. Όλα τα όντα πίστευαν ότι επαναλαμβάνονται, μετενσαρκώνονται, ξαναγεννιούνται. Είναι η αιώνια επιστροφή.

Η διάσπαση από τον κύκλο στην ευθεία είναι προϊόν της Ιουδαιοχριστιανικής παράδοσης ή των Ελλήνων Ορφικών. Κάποτε θα ξεπεραστεί αυτή η κατάσταση και θα έλθει κάτι άλλο ανώτερο στο Τέλος. Δημιουργήθηκε έτσι η εσχατολογία.

Ολοκληρωμένη αίσθηση παρέχει η σπείρα. Η εξέλιξη γίνεται μεν σε ευθεία, αλλά με κυκλικές ωθήσεις. Ο νέος κύκλος αν ειδωθεί κατ’ ευθείαν κρύβεται πίσω από τον πρώτο^. αν ειδωθεί πλάγια, φαίνεται ο κατά μήκος άξονας, άρα γίνεται ευθεία. Αν συλληφθεί όμως στερεοσκοπικά φαίνεται και ο κύκλος και η ευθεία:  η ιστορική εξέλιξη.

Την ειδική λειτουργία της διασπάσεως από το παλαιό στο νέο απομόνωσε η νεώτερη ευρωπαϊκή σκέψη, εκτός μεταφυσικού χώρου. Πάντα κάτι νέο απομακρύνει από το παρελθόν, όπου δεν θα επιστρέψει κανείς ποτέ. Πάντα βελτίωση, πρόοδος. Τα προβλήματα λύνονται, λένε, με την τεχνολογία, τωρινή και μελλοντική. Ακόμη και η ρύπανση που προκαλεί η τεχνολογία, πάλι με νέα τεχνολογία θα λυθεί, ανώτερη.

Ο Ιούλιος Βερν, λ.χ., προέβλεπε -φανταστικά-, αυτά που πραγματοποίησαν άλλοι αργότερα.  Ηταν ένας ακραίος αριστερός του 19^ου αι.; Οποιος είναι επιστήμονας είναι αριστερός; Η επιστημονική φαντασία είναι αριστερή και φθάνει μέχρι την ουτοπία, τον απόλυτο κόσμο; Δεν έχει σημασία αν εμείς σήμερα τη βλέπουμε ακραία, ανεδαφική. Η Αριστερά βλέπει με ρεαλισμό, όχι με μεταφυσική, μέχρι την ουτοπία. Αν όχι άμεσα, τώρα, μετά από αιώνες, θα υπάρξει η τέλεια αταξική κοινωνία. Ετσι λένε…

Η κίνηση αριστερά – δεξιά νοείται σε επίπεδο, αλλά ισχύει σε όλο τον χώρο, δηλαδή είναι το ίδιο με την κίνηση εμπρός – πίσω και πάνω – κάτω. Οι Έλληνες έβλεπαν τις έξι αυτές κινήσεις στην ανθρώπινη ψυχή, όπως και στην ψυχή του κόσμου. Η εξάπλωση είναι ο σκοπός των κινήσεων· αν δημιουργεί επιστροφή στο κέντρο, ορίζει μία έβδομη κίνηση που οδηγεί στη μονάδα. Αν η διαρκής εξάπλωση στα έξι σημεία είναι για κακό σκοπό, λανθάνει το μυστήριο του τριπλού «Έξι», τρεις φορές κακό. Ή το αντίθετο. Ομοίως στο επίπεδο, αν η διάσπαση σε δύο γίνεται για καλό σκοπό σημαίνει πρόοδο. Αν γίνεται για κακό, είναι διχόνοια, καταστρεπτική έκρηξη.

Από εδώ προκύπτει μία νέα σταθερά, το «τρίτο μάτι», η πρόθεση ή ο σκοπός … Τα άκρα οδηγούν σε ένα κέντρο, τη μεσότητα. Σε κάθε περίπτωση καλό είναι να αναλύουμε τις προθέσεις μας. Η αγγλοσαξονική πολιτική διπολική λογική έχει όρια, αντίθετα η διαλεκτική του Αρχαίου κόσμου δεν ξεπεράστηκε. Άραγε απασχολεί γιατί οι λαοί της Μεσογείου ανέχονταν τη Ρώμη και μετά τη Νέα Ρώμη επί 100ετίες, με μία κυβέρνηση; Η Ρώμη το κατάλαβε μετά τους εμφυλίους (1^ος αι. π.Χ.).

Αλλά στη νεοελληνική πολιτική ζωή ό,τι συνέβη, αφορά προθέσεις, έτσι που οι Δεξιοί αποδείχθηκαν όχι Αριστεροί και το αντίθετο. Ή έμειναν στάσιμοι και οι μεν και οι δε.