Αμαρτία και πάθη κατά τον Άγιο Χρυσόστομο

Αρχιμανδρίτης Σωφρόνιος Αθ. Γκουτζίνης

Η αμαρτία, κατά τον Αγιο Χρυσόστομο, είναι πηγή, ρίζα και μητέρα όλων των κακών. Οπως ακριβώς η παράλυση είναι μία ασθένεια του σώματος, έτσι και η αμαρτία είναι μία ασθένεια της ψυχής. Ακόμη και εκείνα τα αμαρτήματα που συνήθως θεωρούνται ως  μικρά, μπορούν να μας στερήσουν τη βασιλεία των ουρανών. Η ποιμαντική μέριμνα και ευαισθησία του Αγίου μας, τον κάνει να παρακινεί τους πιστούς στο να έχουν ορθή θεώρηση της αμαρτίας και να μην αντιστρέφουν την τάξη των πραγμάτων, αλλά να θρηνούν μόνο για την αμαρτία, θεωρώντας τα δεινά του παρόντος βίου ως αίτια στεφάνων.

Περιγράφοντας ο Αγιος Χρυσόστομος τον τρόπο με τον οποίο εκδηλώνεται η αμαρτία, κάνει μία σπουδαιότατη παρατήρηση, επισημαίνοντας πως η αμαρτία εκδηλώνεται με τα πάθη και τον σκοτισμό του λογισμού, που είναι το ηγεμονικό του ανθρώπου. Μετά την πτώση η «γνώμη» του ανθρώπου απειλείται από την «τυραννίδα» των παθών, το «σκότος του αιώνος τούτου», τα «τεχνάσματα» και τα «μηχανήματα» του διαβόλου. Τα πάθη δεν φέρουν φυσικώς τον χαρακτήρα της αμαρτίας, εφόσον υπηρετούν και αγαθούς σκοπούς, όμως η αχαλίνωτη αμετρία των παθών οδηγεί στη διάπραξη της αμαρτίας. Με τον τρόπο αυτό τα πάθη αιχμαλωτίζουν ολοκληρωτικά τον άνθρωπο.

Για να περιγράψει τον τρόπο με τον οποίο εκδηλώνονται τα πάθη, ο Αγιος μας χρησιμοποιεί το παράδειγμα της μοιχείας στην οποία ο άνθρωπος πέφτει μέσω της «οφαλμίας», με το να παρατηρεί δηλαδή και να ορέγεται με τα μάτια του το κάλλος των σωμάτων, και επισημαίνει πως αυτή είναι πρωτίστως νόσημα των οφθαλμών της ψυχής και εκδηλώνεται με τον μολυσμό των οφθαλμών του σώματος. Τα πάθη, λοιπόν, εκδηλώνονται πρώτον εσωτερικά, στον χώρο της ψυχής, και στη συνέχεια εξωτερικά με τη διάπραξη των αμαρτημάτων.

Προσανατολισμένος εσχατολογικά ο Αγιος, διακρίνει τα πάθη σε τρεις κατηγορίες: στα φυσικά και αναγκαία, δηλ. στα αδιάβλητα πάθη, στα φυσικά και μη αναγκαία, τα οποία μπορούν να εκπληρωθούν χωρίς αμαρτία ή και να μην εκπληρωθούν καθόλου, και στα περιττά, τα οποία δεν υπαγορεύονται από φυσικές ανάγκες, αλλά αποτελούν γνωρίσματα της εμπαθούς ψυχής. Θεωρεί ότι τα πάθη είναι πολύ χρήσιμα, όταν με αυτά εκζητούνται τα δικαιώματα του Θεού και του πλησίον, όταν όμως στρέφουμε τα πάθη ιδιοτελώς περί τον εαυτό μας, τότε γινόμαστε δέσμιοι και δούλοι των παθών.

Για την εξέταση του θέματός μας είναι ιδιαιτέρως σημαντική η παρατήρηση που κάνει ο Αγιος σχετικά με τα σαρκικά πάθη, που πολλοί τα θεωρούν ως τα πλέον βαριά και επικίνδυνα. Για τον Αγιο οι διαφορές μεταξύ των παθών βρίσκονται μόνον στον τρόπο με τον οποίο αυτά εκδηλώνονται, όλα όμως τα πάθη από τα οποία κυριαρχείται ο άνθρωπος, έχουν τα ίδια καταστρεπτικά αποτελέσματα. Με την επισήμανση αυτή ο Αγιος στρέφει την προσοχή των χριστιανών από τα «ωμολογημένα πάρα πάσι» πάθη προς τα «κρυπτά και δυσδιάκριτα».

Παρότι όλα τα πάθη είναι «άτιμα», ο Αγιος μας προβαίνει σε μία αξιολόγησή τους και θεωρεί πως περισσότερο πάσχει η ψυχή από την αμαρτία παρά το σώμα από τις ασθένειες. Η παρατήρηση αυτή δεν αποσκοπεί στην υποτίμηση του σώματος, αλλά στο να περιγράψει την τυραννική κυριαρχία της αμαρτίας επί του ανθρώπου.

Για τον Αγιο Χρυσόστομο, όπως και για όλη την πατερική μας παράδοση, η αμαρτία είναι μία ξένη και αφιλόξενη χώρα. Ετσι η επάνοδος στη ζωή της αρετής είναι  η επιστροφή μας στο πατρικό μας σπίτι, όπου μας περιμένει ο φιλόστοργος πατέρας. Για την επάνοδο αρκεί μόνο να κάνουμε μία αρχή για να σταματήσουμε την κακία. Ο Αγιος μας δεν εξαντλεί το μέγεθος της χριστιανικής ηθικής στη φανέρωση του ανυπόστατου της αμαρτίας, αλλά το επεκτείνει και στη διαπίστωση ότι το κακό είναι μία εφήμερη και παρά φύσιν κατάσταση. Αντιθέτως η αρετή είναι η φυσική κατάσταση του ανθρώπου. Το γεγονός ότι στον κόσμο πλεονάζει η κακία δεν αναιρεί την παραπάνω αλήθεια, αλλά αποδεικνύει το μέγεθος της ανθρώπινης ραθυμίας.