Το πηγάδι που επέφερε την σωτηρία

Διεπιστημονική Ημερίδα του Συλλόγου Μεταπτυχιακών Φοιτητών και Υποψηφίων Διδακτόρων του Τμήματος της Θεολογίας – Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. με τίτλο «Από το Πάθος στην Ανάσταση: το νόημα της ορθόδοξης σωτηριολογίας» διεξάγεται σήμερα Πέμπτη 26 Μαΐου 2016, από τις 09:00 – 21:00, στην Αίθουσα Τελετών της Ιεράς Μητρόπολης Θεσσαλονίκης, με την ευλογία του Παναγιωτάτου Μητροπολίτου κ.κ. Ανθίμου. Ομιλητές της ως άνω Ημερίδας είναι Καθηγητές Πανεπιστημίων και Διδάκτορες. Ανάμεσα στους Ομιλητές είναι και ο συνεργάτης της Ιστοσελίδας μας Αρχιμ. Γρηγόριος Κωνσταντίνου Διδάκτωρ Θεολογίας με θέμα εισηγήσεως του «Ύδωρ το ζων» και η συμμετοχή μας στην Ανάσταση του Χριστού. Οι επισκέπτες της Ιστοσελίδας μας poimin. gr. Έχουν την δυνατότητα να την μελετήσουν όπως την έχουμε αναρτήσει.

«Το Ύδωρ το Ζών» και Συμμετοχή μας στην Ανάσταση του Χριστού[1]

του Αρχιμ. Γρηγορίου Κωνσταντίνου

Διδάκτωρος Θεολογίας

Η Ανάσταση του Χριστού δεν είναι μόνο ένα κοσμοϊστορικό γεγονός μέσα στην ιστορία, περισσότερο δεν αποτελεί μια ανάμνηση και μία εγωιστική τοποθέτηση της Χριστιανικής πίστης, είναι το Φως και το ύδωρ, τα δύο στοιχεία που πηγάζουν από την ίδια την Ανάσταση. Στην ορθόδοξη θεολογία και πνευματικότητα τα δύο αυτά στοιχεία, έχουν ένα βαθύτερο και πλουσιότερο περιεχόμενο, σε αντίθεση με μια κοσμική αντίληψη. Το πρώτο κήρυγμα του Αποστόλου μαρτυρεί. (Πρξ. 2, 22-24). Αυτή η μαρτυρία του Αποστόλου αποτελεί μια βασική αναφορά ανάμεσα στης μυστηριώδεις και ανεξιχνίαστου σχέσης υπευθυνότητας της ανθρώπινης ελευθερίας – βούλησης και της προγνώσεως του Θεού.

Κάθε φορά λοιπόν που προσπαθούμε να προσεγγίσουμε το Μυστήριο του Σταυρού και της Αναστάσεως, του τι συνέβηκε επάνω στον Σταυρό, στον άδειο τάφο, τον πανικό των Αποστόλων, που ήταν κεκλεισμένοι των θυρών για τον φόβο των Ιουδαίων, ενδεχομένως να είναι ορισμένες θεολογικές πρακτικές ή και θρησκευτικές σκέψεις που προέρχονται από όσα γνωρίζουμε από την Παλαιά Διαθήκη. Αυτά για την βιωτή του ανθρώπου περιγράφονται ως σωτηρία, αλλά και ιστορία και υπόσχεση. Στην προσπάθεια μας να κατανοήσουμε τις διάφορες πτυχές της εμπειρίας του θανάτου και της Αναστάσεως, αγνοούμε τις περισσότερες φορές ότι αυτά δεν είναι ιστορικά γεγονότα μιας περασμένης εποχής ή αναμνηστικές εορτές τις Εκκλησίας, είναι γεγονότα ανάτασης της ανθρώπινης ψυχής, ένα ξεδίψασμα ατέρμονο μέσα στην σημερινή πραγματικότητα.

Η περίοδος του Πεντηκοσταρίου είναι ο χρόνος της μέθεξης σε αυτά τα δύο στοιχεία, από την πνευματική απογραφή της κατανυκτικής Μεγάλης Τεσσαρακοστής, οδηγούμαστε πλέων στην ανανέωση στο φως της αναστάσεως. Η δίψα είναι μια δυσάρεστη αλλά πολλές φορές και επώδυνη αίσθηση: ξηρότητα, κενότητα, μια λαχτάρα για το νερό. Η πνευματική ζωή υπό το φως της Ανάστασης μας πλησιάζει στα δύο δέντρα: του Ξύλου της γνώσεως στον Κήπο της Εδέμ και του Ξύλου του Γολγοθά και της αναστάσεως. Η καθημερινή πορεία του Χριστιανού είναι η επιθυμία για αναζήτηση του ύδατος, την δίψα εκείνη που έχουν πολλοί άνθρωποι που δεν είναι χριστιανοί, αλλά μένουν στα γήινα και πρόσκαιρα. Το ύδωρ αποτελεί το βασικό συστατικό στοιχείο για την βιολογική μας ζωή, γι’ αυτό και πνευματικά είναι επίσης απαραίτητο για την ζωή της ψυχής. Φως, ύδωρ και Χάρης πηγάζουν από τον καινό Τάφο του Χριστού, που αναζωογονούν κάθε επιθυμία ανθρώπινης δίψας και χορτασμού. Αυτήν την δίψα μας βοηθά να καταλάβουμε η περίπτωση της Σαμαρείτιδας γυναίκας στο φρέαρ του Ιακώβ. Η γυναίκα αυτή ήταν διψασμένη, αναζητούσε ύδωρ για να γεμίσει την ψυχή της. Η ίδια όμως δεν ήξερε που θα μπορούσε να το βρει αυτό το ύδωρ το ζων. Η Σαμαρείτιδα είναι μια αμαρτωλός, είναι ένα πρόσωπο που φανερώνει στους ανθρώπους την κατάσταση αυτών που ζουν εκτός πνευματικής ζωής, αλλά συγχρόνως και η πρόσκληση του Χριστού να του δώσει ένα ποτήρι νερό, κάνει ακόμα πιο βαθύτερα αυτήν την νοσταλγία του φωτός, του ύδατος και της χάριτος του Αγίου Πνεύματος.

Ο Ευαγγελιστής Ιωάννης στο Ευαγγέλιό του αποκαλύπτει ότι ο Λόγος του Θεού σαρκώθηκε, πέθανε και αναστήθηκε για την σωτηρία της κτίσεως και του ανθρώπου. Στην γυναίκα την Σαμαρείτιδα ο Χριστός αποκαλύπτει τον εαυτό του ότι είναι ο Μεσσίας[2]. Της δίνει το ύδωρ το ζων, εκείνο που δεν μπορεί να αντικατασταθεί με τίποτα. Ο Χριστός αγαπά τον κάθε άνθρωπο, άνδρα και γυναίκα, ανεξαιρέτως, αλλά με το συγκεκριμένο πρόσωπο, συμβαίνει κάτι το διαφορετικό. Στη συνέχεια τη γυναίκα αυτή την συναντάμε με το όνομα Αγία Φωτεινή η Ισαπόστολος. Το όνομά τη συνδέει ακριβώς το ύδωρ το ζων με την Ανάσταση. Όλα φωτίζονται, όλα μετέχουν εκείνου του φωτισμού για την πορεία της καθημερινότητας. Η Αγία Φωτεινή παρανοεί αρχικά την διάκριση που κάνει ο Χριστός μεταξύ του κτιστού ύδατος, του υλικού από του πνευματικού. Το αίτημα του Χριστού για ένα ποτήρι νερό, μπορεί να φαίνεται αρκετά συνηθισμένο σε εμάς, αλλά για τον Χριστό και την Αγία Φωτεινή δεν ήταν.

Μεταξύ Σαμαρειτών και Εβραίων, υπήρχε μεγάλο χάσμα, αποστροφή και μίσος. Πάνω από όλα υπήρχε και θρησκευτικό σχίσμα. Ο Χριστός αν και γνωρίζοντας τη διαμάχη για τις θρησκευτικές διαφορές τις αγνοεί, προχωρώντας σε ένα βαθύτερο ζήτημα, ένα ζήτημα που βρίσκεται στις ρίζες της αποξένωσης μεταξύ Σαμαρειτών και Ιουδαίων. Δεν μπορεί να υπάρξει τίποτα στον άνθρωπο και στην κοινωνία, μια ανάταση, μια ανάσταση, ένα ξεδίψασμα, εάν δεν κατανοήσουμε ότι δεν υπάρχει μόνο η κοινωνική θα λέγαμε αμαρτία, αλλά περισσότερο δε η προσωπική. Ο διαχωρισμός αυτός ίσταται στην συμπεριφορά του Χριστού προς αυτή την γυναίκα, ένα στοιχείο που δείχνει την διαφορετική αντιμετώπιση και σχέση μεταξύ Θεού και ανθρώπων. Ο Χριστός στο πρόσωπο της Σαμαρείτιδας απογυμνώνει το διαχωριστικό σημείο, την προστριβή και τα αγκάθια από μια προσωπική αμαρτωλή ζωή για να την οδηγήσει στην αναζήτηση μιας ποιο ουσιαστικής και γνήσιας, που είναι η ανάγκη της λύτρωσης. Η Σαμαρείτιδα γυναίκα προσπαθεί να εγκλωβίσει τον Χριστό στις θρησκευτικές διαφορές θέτοντας θρησκευτικά ζητήματα. Όμως ο Χριστός στον πικρό αυτό θρησκευτικό και πολιτικό ανταγωνισμό, μεταξύ Εβραίων και Σαμαρειτών, παρέχει την αρχή της δωρεάς του ύδατος του ζώντος, που είναι η αφετηρία της συμφιλίωσης. Αυτό το αναστάσιμο ύδωρ είναι αναμειγμένο με το φως της Αναστάσεως. Είναι αυτό που καθορίζει την ζωή μας στην εμπειρία και την μέθεξη της θείας χάριτος. Η μετέπειτα Αγία Φωτεινή επιτελώντας μεγάλο ιεραποστολικό έργο, μας δείχνει ότι το δώρο του Θεού, το «ύδωρ το ζών», είναι το αναστάσιμο ύδωρ, αυτό που εξεγείρει τον άνθρωπο από τα πάθη και τις αμφιβολίες του και τον οδηγεί στην φωτεινή πορεία. Αυτό το ύδωρ δεν αφήνει τον άνθρωπο να μαραζώσει στην δίψα της αμαρτίας, αλλά γίνεται δεκτικό προς όλους μας.

Η συνομιλία του Χριστού με την Σαμαρείτιδα μας προβάλει ακόμη τις διαφορετικές θέσεις μέσα στον περιβάλλον χώρο τους και φανερώνουν την αποξένωση από την εμπειρία της απόρριψης, της προκατάληψης και της απομόνωσης. Η γυναίκα αυτή που ζούσε στο περιθώριο της κοινωνίας βρίσκει κάποιον για φιλοξενία, για διάλογο. Στο φρέαρ του Ιακώβ ο Χριστός αποκαλύπτει την πραγματική δίψα, την δίψα της ψυχής για τα πνευματικά κι αυτά που της ανήκουν. Ο πόνος της μοναξιάς, η δίψα για εκπλήρωση για την ζωή, η απογοήτευση ριζώνει πολλές φορές στον άνθρωπο.

α) Η καρδιά του ανθρώπου

Μια βασική πτυχή που ξεδιψά από αυτό το ύδωρ είναι η ανθρώπινη καρδιά. Η καρδιά αποτελεί το κεντρικό σημείο για όλα όσα εισέρχονται στην ψύχη μας, και είναι αυτά που διαμορφώνουν τις πνευματικές και ενεργές πτυχές του φωτός και του ύδατος του ζώντος. Γι’ αυτό και είναι το κέντρο της ζωής. Η καρδιά συνεχώς και επίμονα ανιχνεύει την κατάσταση της ψυχής και του σώματος και τις επιμέρους ενέργειες και γενικότερα την πορεία της ζωής. Αποφεύγοντας κάθε τι το δυσάρεστο αλλά και οδηγώντας στο ευχάριστο. Ωστόσο, η σημασία της καρδιάς στην καθημερινή μας ζωή, δεν είναι μόνο να υπόκεινται παθητικά σε εντυπώσεις, αλλά και να βεβαιώνει ως προς την ικανοποίηση ή τη δυσαρέσκεια την κατάστασή μας. Η καρδιά διατηρεί επίσης την ενέργεια όλων των δυνάμεων της ψυχής και του σώματος. Κοιτάξτε πόσο γρήγορα κάτι επιτυγχάνεται όταν έχουμε την καρδιά μας σε αυτό. Στην αναζήτηση του ύδατος, για να μας κάνει ζωντανούς. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο μόνο εκείνοι που ξέρουν πώς να ελέγχουν τον εαυτό τους, όταν αντιμετωπίζουν κάτι που πρέπει να γίνει, ακόμα και αν η καρδιά δεν βρίσκεται σε αυτό. Η βιασύνη για να βρούμε μια ευχάριστη πλευρά και να τη διατηρήσουμε στο εσωτερικό μας απαιτείται η ανάλογη προϋπόθεση για την ολοκλήρωση του έργου αυτού. Ο ζήλος, η κινητήρια δύναμη της θέλησης, προέρχεται από την καρδιά. Αυτή είναι επίσης η βάση για την πνευματική εργασία και προκοπή. Αν κάποιος θα πρέπει να καθαριστεί από τα πάθη, αυτό θα το αναζητήσει στην καρδιά του. Όσα πάθη εγκλωβίζουν τον άνθρωπο, ο νους του μπορεί να τον οδηγήσει την αβεβαιότητα.

β) Η συνείδηση του ανθρώπου

Αναγνωρίζοντας την πνευματική λειτουργία της καρδιάς η ευγνωμοσύνη να ευχαριστήσουμε το Θεό προέρχεται από την συνείδηση. Αυτή η πτυχή της ψυχής υποδεικνύει τι είναι σωστό και τι λάθος, τι είναι αρεστό στο Θεό και τι είναι δυσάρεστο, τι πρέπει να γίνει και τι δεν πρέπει. Από τη στιγμή που έχει δηλώσει αυτά τα πράγματα, θα πρέπει επιτακτικά να τα εκτελέσει, και στη συνέχεια να ανταμείψει τις πράξεις αυτές. Στην αρνητική διάσταση η συνείδηση προκαλεί τύψεις. Η συνείδηση είναι ο νομοθέτης, ο κηδεμόνας, ο δικαστής και ο εκτελεστής. Είναι ο φυσικός κώδικας τηρήσεως των εντολών του Θεού, που έχουν σπείρει σε όλους τους ανθρώπους. Και βλέπουμε τη δράση της συνείδησης μαζί με το φόβο του Θεού σε όλα τα ανθρώπινα όντα.

γ) Η λαχτάρα για το Θεό.

Αυτό εκφράζεται με την καθολική λαχτάρα για το υπέρτατο αγαθό, και είναι πιο ξεκάθαρο όταν προσεγγίζουμε τον Σταυρό και την ανάσταση. Η λαχτάρα για το ξεδίψασμα της ψυχής όταν δεν υπάρχει, προκαλεί αγωνιώδεις τρόπους ικανοποίησης. Ένα από αυτά είναι και η δυσαρέσκεια, η οποία ενεργεί ως υποκατάστατο προσπαθώντας να βρει αντί του ύδατος και του φωτός. Το πνεύμα προέρχεται από το Θεό, επιδιώκει τον Θεό, θέλει να έρθει σε σχέση και επαφή μαζί του. Όταν επιτυγχάνεται αυτό τότε έρχεται η ειρήνη στον άνθρωπο. Αυτό σημαίνει ότι πολλοί αναζητούν το λάθος πράγμα σε λάθος μέρος, και όχι τι πρέπει να αναζητούν, και όχι όταν πρέπει να το επιδιώκουν. Δεν είναι αυτή η απτή απόδειξη ότι υπάρχει μια δύναμη μέσα μας που συνδέει μακριά τα γήινα και τις λύπες προς τον ουρανό;

Επομένως το ερώτημα που μας προκύπτει είναι το είδος και η σημασία του ύδατος του ζώντος. Ο Χριστός αποκάλυψε στην Σαμαρείτιδα ότι δεν είναι σημαντικό για έναν πιστό τόσο ο χώρος της προσευχής όσο ο τρόπος της. Σε αυτήν την περίπτωση το ύδωρ το ζων αποτελεί το δώρο του θεού προς τον κάθε πιστό, σταλαγματιές από την χάρη του Αγίου Πνεύματος που εκχυλίζεται στις ψυχές των. Το δώρο αυτό μας προσφέρεται στο Μυστήριο του Χρίσματος. Αυτή η σφραγίδα περιγράφεται από το Χριστό ως ύδωρ το ζων στην Σαμαρείτιδα, ζωντανό και καθάριο. Αυτό καθαρίζει και αναζωογονεί όσους το λαμβάνουν οδηγώντας τους σε πνευματικές αναβάσεις. Το ερώτημα που θέτουμε εάν θέλουμε να προχωρήσουμε, είναι το πως θέλουμε να βρούμε το ζωντανό ύδωρ που προσφέρει ο Χριστός. Ο Θεός ζητάει από τον άνθρωπο την «ἐν πνεύματι καίἀληθείᾳ» προσκύνηση. Στην ερώτηση της γυναίκας εάν πρέπει να προσκυνήται ο Θεός στο Ναό του Σολομώντα, κατά την ιουδαϊκή παράδοση, ή στο παρακείμενο όρος, σύμφωνα με την παράδοση των Σαμαρειτών, ο Χριστός τονίζει τον τρόπο της προσκύνησης που αρμόζει στον Θεό: εφόσον ο Θεός είναι πνεύμα, η λατρεία προς Αυτόν οφείλει να είναι «ἐν πνεύματι καίἀληθείᾳ».

Αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία για όλους εμάς δεν είναι ο τόπος, ούτε οι εξωτερικοί τύποι, αλλά ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζουμε τον Θεό. Η μία προϋπόθεση είναι “ἐν πνεύματι”, δηλαδή ότι στην προσευχή μας δεν αρκεί να συμμετέχει το σώμα, αλλά κυρίως το πνεύμα μας, η διάνοιά μας, όλος μας ο ψυχικός κόσμος. Και επιπλέον, η προσευχή μας να βρίσκεται εντός του πνεύματος του Θεού, δηλαδή να είμαστε καθαροί κατά το δυνατόν όταν προσευχόμαστε από κάθε πειρασμό και πονηρό λογισμό και να ζητάμε τα πνευματικά πράγματα, τις δωρεές του Αγίου Πνεύματος στη ζωή μας. Το “ἐνἀληθείᾳ” πάλι, σημαίνει ότι για να λατρέψουμε σωστά τον Θεό οφείλουμε να γνωρίζουμε τις αλήθειες της πίστεώς μας και ότι η προσκύνησή μας δεν είναι ευπρόσδεκτη στον θεό, όταν είναι προσχηματική, υποκριτική ή και επίπλαστη, όταν δηλαδή δεν συμβαδίζει με τη ζωή μας και με τις πράξεις μας. Επομένως για να μπορέσουμε να δεχτούμε τον Χριστό στη ζωή μας, ώστε να γίνει μέσα μας πηγή που θα αναβλύζει και θα ξεδιψά τη ζωή μας, οφείλουμε να αγωνιστούμε να καθαρίσουμε τους εαυτούς μας και να γίνουμε αληθινοί προσκυνητές Του, “ἐν πνεύματι καίἀληθείᾳ”.

Αισθανόμαστε πραγματικά δίψα για το Θεό ή όχι; τις περισσότερες φορές σήμερα προσφεύγουμε στο Θεό όποτε μας βολεύει και όποτε βρισκόμαστε σε ανάγκη. Η πνευματική ζωή καταλήγει καθημερινά να αποτελεί μια μερική απασχόληση για τον κάθε χριστιανό. Ο άγιος Σεραφείμ του Σάρωφ μας υπενθυμίζει ότι ο πραγματικός στόχος της ζωής του χριστιανού είναι η απόκτηση του Αγίου Πνεύματος. Εκείνο θα μας δώσει σιγά-σιγά σταγόνες του «ζωντανού νερού» που όλοι μας επιθυμούμε και όσο πιο πολύ μας δίνεται, και άλλο τόσο περισσότερο θα θέλουμε να το μοιραστούμε με άλλους. Ακριβώς όπως η γυναίκα η Σαμαρείτιδα έκανε, όταν έλαβε μια σταγόνα από το «ζωντανό νερό» από τον Χριστό στο Φρέαρ του Ιακώβ.

Το αποτέλεσμα ήταν, να οδηγήσει πλήθος Σαμαρειτών πίσω στο πηγάδι, όπου όλοι πίστεψαν ότι ο Ιησούς ήταν ο Υιός του Θεού του ζώντος. Ο αγώνας για την πνευματική ζωή είναι το ξεδίψασμα από τα πνευματικά ξεραμένα στοιχεία στην ζωή μας. Μέσω του διαλόγου που είχε μαζί της, δίνει τη δυνατότητα στη γυναίκα να συναισθανθεί την ψυχική της κατάσταση, την αμαρτωλότητά της. Έτσι οδηγείται στο γκρέμισμα του τείχους του εγωισμού που ήταν μέχρι τότε αδιαπέραστο. Σε σημείο μάλιστα που να βλέπει πια καθαρά με τα μάτια της ψυχής της. Αναγνωρίζει, λοιπόν, τις προφητικές ικανότητες του συνομιλητή της. Καταξιώνεται να γίνει δέκτης της πιο μεγάλης αποκάλυψης: της Θεότητας του Κυρίου. Και ακόμα πιο πέρα: αφήνει στην πορεία διάφανο τον εαυτό της στην χάρη του Θεού και γίνεται η αγία Φωτεινή. Όταν την ύπαρξή μας καταυγάζει η παρουσία του Θεού τότε αισθανόμαστε την ανάγκη να τον λατρεύουμε αληθινά. Η αληθινή λατρεία, όπως μας διαβεβαιώνει ο Χριστός είναι η «εν Πνεύματι και αληθεία». Είναι η γεύση ότι η ύπαρξη μας ανακαινίζεται από την παρουσία της θείας χάριτος, μέσα στο φως της Αναστάσεως.