Του Μητροπολίτου Καισαριανής, Βύρωνος και Υμηττού Δανιήλ
Στην πνευματικότητα της Ορθοδόξου Εκκλησίας διακρίνονται τρία στάδια στην πνευματική ζωή.
Ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός κατέταξε τους μαθητές Του σε τρεις κατηγορίες:
Η πρώτη κατηγορία είναι η κατηγορία των δούλων που εργάζεται – εφαρμόζει το θέλημα του Επουρανίου Πατέρα από τον φόβο της τιμωρίας.
Στη δεύτερη κατηγορία κατατάσσονται οι μισθωτοί, οι εργαζόμενοι τις εντολές του Θεού ελπίζοντες εις την μισθαποδοσίαν. Ο Κύριος με παραβολές και λόγους Του αναφέρθηκε στην κατηγορία αυτή.
Στην τρίτη κατηγορία ανήκουν οι υιοί που εκτελούν το θέλημα του Ουρανίου Πατρός από αγάπη.
Σ’ αυτούς τους βαθμούς ή τα στάδια, διάφοροι πατέρες διδάσκαλοι της ζωής, σύμφωνα με τη διδασκαλία του Κυρίου στα Ευαγγέλια έδωσαν διαφορετικά ονόματα.
Ο απόστολος Παύλος κατατάσσει τους χριστιανούς σε τρείς πνευματικές ηλικίες, τους νηπίους, τους δοκίμους και τους τελείους.
Ο άγιος Βασίλειος ο μέγας (4ος αιώνας), Αρχιεπίσκοπος Καισαρείας Καππαδοκίας, ακολουθώντας τον απόστολο Παύλο διακρίνει μεταξύ αρχαρίων, δοκίμων και τελείων. Η διάκριση αυτή αντιστοιχεί στα αναφερθέντα στάδια καθάρσεως, φωτισμού και θεώσεως.
Ο άγιος Διάδοχος ο επίσκοπος Φωτικής (5ος αιώνας) και οι Αλεξανδρινοί θεολόγοι μνημονεύουν τρείς τύπους, κατηγορίες χριστιανών, τον «της εισόδου», ο οποίος ασχολείται κυρίως με την άσκηση των αρετών, με την πράξη, έπειτα τον «μέσο», στον οποίο προσιδιάζουν η «θεωρία» και η «αλήθεια», δηλαδή η κατάπνιξις των παθών και τον «τέλειο» που είναι έτοιμος για την αληθή εμπειρική γνώση του Θεού, τη «θεολογία».
Ο Αγιος Γρηγόριος Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης ο Παλαμάς (14ος αιώνας), στον λόγο του «Προς ξένην μονάζουσαν» τοποθετεί τα τρία στάδια ως εξής:
Στάδιο πρώτο η κάθαρση από τα πάθη.
Στάδιο δεύτερο ο φωτισμός του αγίου Πνεύματος.
Στάδιο τρίτο η ένωση με τον Θεό ή αλλιώς θέωση.
Αυτά αποτελούν και τους βαθμούς του αγιασμού.
* * * * *
Με διάφορα ονόματα οι ταξινομήσεις αυτές αναφέρονται στα έργα των νηπτικών, δηλαδή ασκητών πατέρων. Ολες περιέχουν πυρήνα αληθείας χωρίς να αποκλείσει το ένα σύστημα ταξινομήσεως το άλλο. Οι διάφορες καταστάσεις αλληλοσυμπλέκονται. Η ψυχή μεταβαίνει από την μία κατάσταση στην άλλη κι επιστρέφει χωρίς να ακολουθεί κάποιο κανόνα. Επειτα οι ταξινομήσεις αυτές εκφράζουν καταστάσεις της ψυχής μάλλον παρά αντικειμενικά δεδομένα της ενεργείας του Θεού. Σημειώνουν μερικά ορόσημα της ανθρωπίνης υπάρξεώς μας μάλλον, παρά ορόσημα της ζωής του Σωτήρα μας. Είναι ανθρωποκεντρικές μάλλον παρά θεοκεντρικές. Εκτός τούτων εκφράζουν ενδιαφέρουσες απόψεις σπουδαίων πνευματικών συγγραφέων που ποικίλουν.
* * * * *
Ετσι προκύπτει η ανάγκη να βρεθεί ένα οδοιπορικό της πνευματικής ζωής που να σφραγίζεται από την αυθεντία της Εκκλησίας και να τονίζει τη θεία ενέργεια μάλλον, παρά τους μηχανισμούς της ψυχής στην πορεία της προς τον Θεό.
Ο άγιος Νικόλαος ο Καβάσιλας (14ος αιώνας), μάς δείχνει πού βρίσκεται η κλίμακα του αγιασμού η οποία έχει υιοθετηθεί από την Ορθόδοξη Εκκλησία. Διακρίνει τρία στάδια σπουδαία ορόσημα στην πνευματική ζωή, το βάπτισμα, το χρίσμα, τη θεία Ευχαριστία. Μη νομίσει κάποιος ότι πρόκειται για ιδιωτική γνώμη. Η επίσημη πνευματικότητα της Ορθοδόξου Εκκλησίας είναι αποθησαυρισμένη στο εγχειρίδιο του αγιασμού, στο Ευχολόγιο.
Το Ευχολόγιο παραλαμβάνει τον άνθρωπο από το βάπτισμα και τον συνοδεύει μέχρι της ταφής. Αποτελεί την πιο αυθεντική πραγματεία για την πνευματική ζωή. Η τάξη με την οποία παρουσιάζει τα ιερά Μυστήρια εκφράζει την ανοδική πορεία του αγιασμού της ψυχής κατά τη σκέψη και την πρόθεση της Εκκλησίας.
* * * * *
Μπορεί λοιπόν να ισχυρισθεί κάποιος ότι τα τρία ιερά Μυστήρια του Βαπτίσματος, του Χρίσματος και της θείας Ευχαριστίας είναι τα τρία βασικά στάδια στην οδό που οδηγεί προς τον Θεό, στην ένωση με τον Θεό, στη θέωση. Τα άλλα μυστήρια και μυστηριακές πράξεις μπορούν να συνδεθούν προς το ένα ή το άλλο εκ των τριών σταδίων και μυστηρίων.
Χάρη του Βαπτίσματος, χάρη της Πεντηκοστής και χάρη του Πάσχα υπάρχουν εκεί που υπάρχει υπερφυσική αγάπη. Αποτελούν την ίδια την υφή της πνευματικής ζωής.
