Πήλιον: Tο βουνό, οι κένταυροι, οι μαθητές…

Γράφει ο Σταύρος Γουλούλης Δρος Βυζαντινής Τέχνης

Το Πήλιο, σχηματίζοντας χερσόνησο, φαντάζει απροσπέλαστο όρος, απότομο, περικυκλωμένο από ύδατα: Αιγαίο, Παγασητικός, λίμνη Βοιβηίδα/Κάρλα. Νερά όμως μαζεύει κι από τον ουρανό, τα σύννεφα: να δημιουργούν νεροποντές και χειμάρρους, να ξεχύνονται αιφνίδια στις απότομες πλαγιές. Ή ανεμοσούρια να συσσωρεύουν σε μερικά μέρη μέχρι και 6-8 μέτρα χιόνι! Τέτοιοι αποθέτες εξασφαλίζουν για όλο το έτος πηγές με άφθονα νερά, τα οποία στον καθαρό αέρα δημιουργούν πλούσια χλωρίδα, θεραπευτικά βότανα. Ηταν «Βουνό των Κενταύρων», οι οποίοι ως άνθρωποι-ίπποι φέρονται να ταυτίζονται με το κατιόν υγρό στοιχείο του, τους χειμάρρους. Ανώτερος όλων ήταν ο Χείρων (ή Χίρων, αβεβαίου ετύμου, ίσως προϋπάρχουσα ονομασία), μέγας διδάσκαλος και θεραπευτής. Μαθητής του ήταν ο Ιάσων, κι αυτός ιώμενος, θεραπευτής. Αλλά γιατί Χείρων, ο χειρότερος; Υποδηλώνει ένα αρχικό κακοποιό πνεύμα/numen πρωτεύοντος πηλιορείτικου χειμάρρου που αργότερα θεωρήθηκε ευεργετικό, «μειλίχιο»· μήπως εναποθέτοντας λάσπη, πηλό; Πήλιο, λένε ότι είναι η γη του Πηλέα, αλλά έστω παρετυμολογικώς μπορεί να εννοηθεί και ως βουνό που δημιουργεί πηλό, χώματα που κατεβάζουν οι χείμαρροι, οπότε το καλόπιαναν ή έμαθαν να αξιοποιούν την ευεργετική διάσταση της τυφλής του φύσεως. Θα σήμαινε ότι η λατρεία των κενταύρων, των χειμάρρων που έφερναν προσχώσεις, σχετίζεται με πηλοτεχνική, πηλοθεραπεία, καλλιέργειες και τέχνες σε πηλόχωμα, κοκ., θεμελιώδεις από τη νεολιθική εποχή. Και ο γιος του Πηλέα, ο Αχιλλέας (εκ του aha, aqua, νερό), ήταν μία θεότητα των προσχώσεων.

Η αρχαία Ιστορία της περιοχής κατέστη γνωστή κυρίως από την Ιωλκό του βασιλιά Πελία [Πήλιον, η=εε], μυκηναϊκή πόλη που ταυτίστηκε με την Αργώ και την Αργοναυτική εκστρατεία στην Κολχίδα (Καύκασος). Νεότερες έρευνες του αρχαιολόγου Χαρ. Ιντζεσίλογλου τη φέρνουν να ταυτίζεται με το Διμήνι(ο), όπου βρέθηκε μυκηναϊκό ανάκτορο. Προβάλλει ως κεντρικό λιμάνι του Εσώτερου Παγασητικού που τότε η ακτή του ήταν πιο μέσα, οπότε άκμασε και ως επίνειο των κατοίκων του θεσσαλικού Κάμπου, του ιπποτρόφου, αλλά και γεμάτου με ποτάμια, που συγκλίνουν από τις κατωφέρειες στον Πηνειό.

Επί μία χιλιετία διοικητικό κέντρο έγινε η Δημητριάς, η πόλη που έκτισε ο Δημήτριος Πολιορκητής (αρχές 3^ου αι. π.Χ.), απέναντι από τον Βόλο, στις Παγασές, αλλά εγκαταλείπεται γύρω στον 7^ο αιώνα μ.Χ. Η συνέχεια της ζωής οδηγεί εκεί όπου έδρευε η μεσαιωνική επισκοπή Δημητριάδος, μία πόλη-κάστρο σύμφωνα με τον στρατηγό Κεκαυμένο (11^ος αι.), δίπλα σε έλη και στη θάλασσα, από όπου περί τo 900 επιδρομείς Αραβες με πλοία την κατέλαβαν εύκολα. Η περιγραφή αυτή οδηγεί στα «Παλιά» Βόλου δίπλα στις εκβολές του ποταμού Κραυσίδωνα. Ηδη από τη ρωμαϊκή εποχή, ήταν ένα προάστιο, κεφαλοχώρι, της απέναντι Δημητριάδας, το οποίο κάποια στιγμή «κατάπιε» την πρωτεύουσα πόλη. Ή αλλιώς ο επίσκοπος μεταφέρθηκε στα «Παλιά», πιο κοντά στο Πήλιο. Ο λόφος, εντοιχισμένος σε μία περιοχή με νερά, κήπους και αμπέλια, περιέκλειε έναν επισκοπικό ναό, τους Αγίους Θεοδώρους, γνωστόν τον 13^ο αιώνα, αλλά εντοπίσθηκε ήδη η παλαιοχριστιανική του φάση. Αρχάς Τουρκοκρατίας η Επισκοπή Βόλου θα μεταφερθεί στους πρόποδες του Πηλίου. Η εξάρτηση του άστεως από το Πήλιο συνεχιζόταν.

Τον 13^ο αιώνα γίνονται πολλές αλλαγές στην περιοχή, όπου αναπτύσσεται μία ισχυρή βυζαντινή οικογένεια, οι Μαλιασσηνοί, οι οποίοι ελέγχουν τη Δημητριάδα και στρέφονται στο Πήλιο, κτίζοντας μοναστήρια, νέα διδασκαλεία. Αποτελεί μοναδική εύνοια τύχης το ότι σώθηκε ένα μεγάλο κομμάτι από το αρχείο των μονών αυτών, που εξελίχθησαν σε χωριά, τα πολύ γνωστά στον τουρισμό: Μακρινίτσα (βυζαντινή μονή της Παναγίας Οξείας Επισκέψεως), Πορταριά (βυζαντινή Πορταρέα, Μονή Προδρόμου ή Νέας Πέτρας), Μονή Παναγίας στη Ράσουσα/Ράσοβα (Ζαγορά), κτλ. Ο Αγιος Λαυρέντιος υπήρξε πατριαρχική μονή, αλλά αρχικά σχετιζόταν με το Αμάλφι, ναυτική πόλη της Ιταλίας! Ονομαστή είναι και η μονή Φλαμουρίου (16ος αι.) που βλέπει στο Αιγαίο. Μοναστήρια υπάρχουν παντού στο Πήλιο.

Οι βυζαντινές μονές σύντομα μετεξελίχθηκαν σε χωριά που γνώρισαν μεγάλη οικονομική ανάπτυξη από τον 18^ο αιώνα. Η Ζαγορά -που ως τοπωνύμιο απαντά στη βυζαντινή εποχή- και οι Μηλιές, απέκτησαν σχολεία και βιβλιοθήκες, ανέδειξαν μεγάλες μορφές, όπως ο Ανθιμος Γαζής. Οι Πηλιορείτες, ορεινοί και παράλιοι, στεριανοί και νησιώτες, απροσπέλαστοι και ανοικτοί στον κόσμο, προοδευτικοί, οικονόμοι (σατιρίζονται ως τσιγκούνηδες σε σχέση με τους ανθρώπους του κάμπου), νοικοκύρηδες, καραβοκύρηδες, προόδευαν. Πρώτοι μαστόροι, δημιούργησαν σινάφια οικοδόμων, διαμόρφωσαν ιδιαίτερη αρχιτεκτονική παράδοση, τη γνωστή πηλιορείτικη, γέμισαν την Ελλάδα με τη μαστοριά τους. Ο Χείρων συνεχώς έβγαζε μαθητές…

Στο Πήλιο συνεχίζεται σήμερα η μαθητεία στην ομορφιά του, αφού αποτελεί έναν από τους καλύτερους προορισμούς επισκεπτών με σημείον αναφοράς τον Βόλο. Φυσικό κάλλος, βουνό, θάλασσα, χιόνια τον χειμώνα, μπάνια το καλοκαίρι, ορειβασία, ιστιοπλοΐα, ιστορία, μύθος, γεύσεις, παράδοση, Θεόφιλος, τοιχογραφημένες εκκλησιές. Πολλοί το επέλεξαν ήδη ως μόνιμη ή ημι-μόνιμη διαμονή τους, Ελλαδίτες και αλλοδαποί που φτάνουν, λέγεται, μερικές χιλιάδες. Αυτό είναι το Πήλιο, σημείο φυγής, του Βόλου, της Θεσσαλίας, της Ελλάδας, πολύβουης πλέον κοινωνίας.

Εφημερίδα «Κιβωτός της Ορθοδοξίας»