Νέα σχολική χρονιά και η προοπτική του Σταυρού

π. Αντώνιος Χρήστου

Αγαπητοί Αναγνώστες με αφορμή τη νέα Σχολική χρονιά 2019-2020 που μόλις ξεκινάει για τους μαθητές της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της πατρίδας μας (οι γραμμές αυτές γράφονται 9/9/2019) θα θέλαμε να καταθέσουμε λίγες σκέψεις και προβληματισμούς γι’ αυτό που ονομάζουμε εκπαίδευση στην Ελλάδα ή παιδεία γενικότερα. Πολλά φυσικά έχουν ειπωθεί στο παρελθόν, πολλά λέγονται και τώρα και όσο ο κόσμος μας κινείται και μεταβάλλεται, θα λέγονται και στο μέλλον. Εμείς από την πλευρά μας θα προσπαθήσουμε, χωρίς φυσικά να είμαστε οι κατεξοχήν ειδικοί, να καταθέσουμε τη δική μας οπτική γωνία και πινελιά στο θέμα, χωρίς φυσικά (όπως και στα περισσότερα θέματα που ασχολούμαστε) να το εξαντλήσουμε και να επεκταθούμε αναλυτικώς σε όλες τις παραμέτρους του. Ας ξεκινήσουμε:

Πολύ εύστοχα έχει ειπωθεί: «Αν θέλεις να μιλήσεις για τον άνθρωπο, πρέπει πρώτα να γνωρίζεις πολύ καλή ζωολογία…!». Αυτό το αναφέρουμε, όχι φυσικά διότι ασπαζόμαστε στο σύνολο τις θέσεις του Δαρβίνου, ότι ο άνθρωπος κατάγεται από τον πίθηκο και κατ’ επέκταση από τα ζώα, ούτε διότι δεν αναγνωρίζουμε ότι ο άνθρωπος διαφέρει από τα ζώα, αφού έχει το Λογικό και έχει πλασθεί ελεύθερος « κατ’ εικόνα ημετέραν και καθ’ ομοίωσιν» (Γεν. 1,26), σε αντίθεση με τα ισχυρά ένστικτα από τα οποία περιορίζονται και δεσμεύονται τα ζώα. Τη φράση αυτή την αναφέρουμε διότι όπως τα ζώα ενώ δεν έχουν συστηματικά σχολεία μεταδίδουν την εμπειρία από γενιά σε γενιά -ανάλογα το είδος με βάση την εμπειρία που μεταδίδουν οι γονείς τους- έτσι και ο άνθρωπος την πρώτη γνώση, φροντίδα και εμπειρία τη λαμβάνει από το οικογενειακό του περιβάλλον. Η διαφορά είναι ότι τα ζώα ωριμάζουν και απεξαρτοποιούνται πολύ γρηγορότερα για να μπορέσουν να επιβιώσουν στο περιβάλλον που κινούνται, ενώ ο άνθρωπος, λόγω φυσικά και της πολυπλοκότητας του πολιτισμού που έχει αναπτύξει, περνά πάνω από το ¼ της ζωής του αποκλειστικά στην εκπαιδευτική διαδικασία και μέχρι να κλείσει τα μάτια του από αυτό τον κόσμο, συνεχώς μαθαίνει και εξελίσσεται.

Η συστηματική προσπάθεια όμως για τη γνώση, την κοινωνικοποίηση και την ανάπτυξη των δεξιοτήτων του, ο άνθρωπος την αποκτά και την κατακτά (σε όλα τα πολιτισμένα κράτη τουλάχιστον) μέσα από την εκπαιδευτική διαδικασία που παρέχεται από τους Παιδικούς Σταθμούς και τα Νηπιαγωγεία, στο Δημοτικό, το Γυμνάσιο, το Λύκειο, μέχρι την τριτοβάθμια εκπαίδευση και την πρωτότυπη επιστημονική έρευνα των Μεταπτυχιακών και Διδακτορικών Σπουδών και όχι μόνο! Εδώ υπάρχει μία στοιχειώδης διαφορά του ανθρώπου με τα ζώα· τα ζώα υπάρχουν στο φυσικό τους περιβάλλον και ζουν και μαθαίνουν εκεί, ενώ ο άνθρωπος έχει διαμορφώσει ένα ειδικό περιβάλλον που προγεύεται τη ζωή (οι σχολικές κοινότητες ως μικρογραφίες της κοινωνίας), που όμως δεν ταυτίζεται και πλήρως με αυτό που ο μαθητής ως πολίτης, θα συναντήσει μετά το απολυτήριό του, σε όποια βαθμίδα εκπαίδευσης θα φτάσει. Αντιλαμβάνεσθε ότι αυτό είναι μία σημαντική παράμετρος και εξηγεί το γεγονός πώς άριστοι μαθητές, να είναι μέτριοι ή και να θεωρούνται και ως αποτυχημένοι στη ζωή και το αντίστροφο, μέτριοι ως και κακοί μαθητές, να είναι επιτυχημένοι επαγγελματίες ή τεχνίτες και γενικότερα να θεωρούνται ότι τα κατάφεραν στη ζωή τους…!

Με βάση λοιπόν τα παραπάνω, καταλαβαίνουμε ότι το Σχολείο παίζει σπουδαίο ρόλο σε μία κοινωνία και ένα κράτος που θέλει σοβαρά να προχωρήσει τους πολίτες του μπροστά, γιατί η σχέση είναι αμφίδρομη, οι μαθητές αύριο ως  πολίτες θα διαδεχθούν κάποια στιγμή αυτούς που έχουν τώρα τα ηνία και τις «τύχες» των δομών του κράτους και πρόοδος σημαίνει ότι οι νεότεροι θα είναι καλύτεροι από τους προηγούμενους. Το τι εννοούμε όμως «καλύτεροι», εδώ σηκώνει πολύ συζήτηση και μελάνη. Αν θεωρούμε απλά να έχουμε περισσότερες γνώσεις, ιδιαίτερα στις μέρες μας με τους υπολογιστές, τα έξυπνα κινητά τηλέφωνα και το διαδίκτυο, όλοι μπορούν να έχουν και μάλιστα σε συντομότερο χρονικό διάστημα από ποτέ, αυτό που ψάχνουν με μία απλή αναζήτηση με το όνομα ή την λέξη κλειδί. Γι’ αυτό όμως πέρα από τα πτυχία που κατέχουμε, υποχρεωνόμαστε για την διεκδίκηση μίας θέσης να περάσουμε και από συνέντευξη, γιατί το θέμα είναι πέρα από τη γνώση των βασικών εννοιών και των απαραίτητων δεξιοτήτων, είναι η κριτική σκέψη και θα λέγαμε προσωπικά και η ευγένεια της ψυχής, ώστε να χρησιμοποιούμε αυτά που γνωρίζουμε για καλό και σωστό  τρόπο (ο Χίτλερ τους καλύτερους επιστήμονες είχε για να σκοτώνουν όμως αποτελεσματικότερα) και κυρίως με σεβασμό και χωρίς έπαρση για τις γενεές που δεν είχαν αυτή την πολυτέλεια, αλλά δούλεψαν πολύ και μας κληροδότησαν αυτές τις πολιτιστικές κατακτήσεις, ώστε εμείς να έχουμε τέτοιου είδους ανέσεις τώρα.

Εδώ έγκειται η ουσία της παιδείας και της εκπαίδευσης, είναι η ανθρωπιά και η προοπτική της· η συναίσθηση αυτού που διατρανώνει η Εκκλησία αιώνες τώρα  «αρχή σοφίας φόβος Κυρίου» (Ψαλμός 110). Ο άνθρωπος δηλαδή οφείλει να καλλιεργήσει όλα τα χαρίσματά του, που του έχει δώσει απλόχερα ο Θεός (υλικά και πνευματικά) αλλά να αντιλαμβάνεται ότι έχει και όρια και ότι είναι κτίσμα (το τελειότερο βέβαια και η κορωνίδα της δημιουργίας) και να μην την «πατά» σαν τον Εωσφόρο που εξαιτίας του περισσότερου Φωτός που κατείχε νόμιζε ότι θα γίνει και ανώτερος Του Θεού. Αυτά παθαίνει διαχρονικά ο άνθρωπος, βάζει στο περιθώριο τον Θεό ή και τον αντικαθιστά με τον εαυτό του ως είδωλο, γιατί ξεχνά την οντολογική του φύση, ότι είναι από χώμα… αλλά και την ζώσα πνοή Του Θεού! Δεν είναι τυχαίο ότι οι περισσότεροι άθεοι ή αγνωστικιστές ή άθρησκοι ακόμη και «αντί-θεοι» (δηλαδή που εναντιώνονται εχθρικά και πολεμικά στον Θεό), είναι συνήθως υψηλού μορφωτικού επιπέδου, παραβιάζοντας όμως όλα όσα αναφέραμε παραπάνω.

Κλείνοντας, επιτρέψτε μου να αναφερθώ ιδιαιτέρως στους γονείς: Φροντίσατε να γράψετε τα παιδιά σας στα Σχολεία, τα γράψατε στα Φροντιστήρια και σε πολλές δραστηριότητες (αθλητικές, μπαλέτο, εκμάθηση μουσικών οργάνων κ.ά.). Ομως μη ξεχάσετε να βάλετε και Χριστό και την Εκκλησιαστική ζωή στην πορεία τους. Αν κάνετε το λάθος και δεν αφήσετε καθόλου χρόνο για τον Θεό (μυστηριακή ζωή ιδιαιτέρως τις Κυριακές, Κατηχητικές Συνάξεις κ.ά.), τότε τα παιδιά σας κοινωνικά ίσως γίνουν μεν επιτυχημένα, όμως θα έχουν μία ζωή ουσιαστικά άδεια και ανούσια. Αν βάλετε από νωρίς στη ψυχή τους Χριστό, να είστε σίγουροι ότι και τίποτα να μην επιτύχουν στις δομές του κόσμου, θα έχουν όμως μία πληρότητα και θα είναι ευτυχισμένα, ακόμη και αν σηκώνουν Σταυρό, θλίψεις και δυσκολίες! Γι’ αυτό η Εκκλησία μιλάει και προβάλλει στις 14/9 το “πολίτευμα του Σταυρού” στην αρχή κάθε σχολικής χρονιάς, για να μας διδάξει, ότι μόνο διά του μακάριου και ευλογημένου αυτού τρόπου, θα μπορέσει ο άνθρωπος να ελπίζει και στην Ανάσταση και σωτηρία…! Αμήν!

«Κιβωτό της Ορθοδοξίας»