Τό Σάββατο, 28 Σεπτεμβρίου 2024, στήν Αἴθουσα ἐκδηλώσεων τοῦ Πνευματικοῦ Κέντρου τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως, στήν Ναύπακτο, πραγματοποιήθηκε μέ ἐπιτυχία τό Ι΄ Θεολογικό Συνέδριο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου μέ γενικό θέμα: «Ἡ ἀνθρωπολογία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, προϋποθέσεις τῆς Ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς».
Τήν ἔναρξη τοῦ Συνεδρίου κήρυξε ὁ Μητροπολίτης Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου κ. Ἱερόθεος, καί ὁ ἴδιος ἀνέγνωσε τά Μηνύματα πού ἀπέστειλαν πρός τό Συνέδριο ἡ Α.Θ. Παναγιότης, ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπούλεως κ.κ. Βαρθολομαῖος καί ὁ Μακαριώτατος Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν καί Πάσης Ἑλλάδος κ.κ. Ἱερώνυμος.
Οἱ Εἰσηγητές καί οἱ ἀντίστοιχες Εἰσηγήσεις τους μέ τήν σειρά πού παρουσιάσθηκαν, ἦταν οἱ ἑξῆς:
- Γεώργιος Σίσκος, Διδάσκων στό Τμῆμα Κοινωνικῆς Θεολογίας Α.Π.Θ.: «Τό Προπατορικό ἁμάρτημα στούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας»
- Πρωτοπρεσβύτερος π. Θωμᾶς Βαμβίνης, Γενικός Ἀρχιερατικός Ἐπίτροπος Ἱ. Μ . Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου: «Ἡ ἱερά ἡσυχία θεμελιωμένη στήν Ἁγία Γραφή»
- Μητροπολίτης Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱερόθεος: «Προϋποθέσεις συμμετοχῆς τοῦ ἀνθρώπου στό Βάπτισμα καί τήν θεία Εὐχαριστία»
- Ἀρχιμανδρίτης Τύχων, Καθηγούμενος Ἱ. Μ. Σταυρονικήτα: «Ἡ ἡσυχαστική ζωή στούς Πατέρες τῆς Ἐρήμου»
- Πρωτοπρεσβύτερος π. Γεώργιος Παπαβαρνάβας, Κληρικός Ἱ. Μ. Ναυπάκτου: «Εἶναι δυνατή ἡ ἡσυχαστική ζωή στόν κόσμο;»
- Ἱεροδιάκονος π. Παΐσιος Παρασκευᾶς, Κληρικός Ἱ. Μ. Ναυπάκτου: «Ἡσυχαστικά στοιχεῖα στήν διδασκαλία τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ»
- Μητροπολίτης Καστορίας κ. Καλλίνικος: «Τό ‘‘Συμβουλευτικόν Ἐγχειρίδιον’’ τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου»
Ὁ Σεβασμιώτατος στήν Εἰσαγωγή του εἶπε ὅτι τό παρόν Θεολογικό Συνέδριο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως εἶναι τό 10ο καί ἔχει τίτλο «Ἡ ἀνθρωπολογία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας» καί μέ ὑπότιτλο, πού ἑρμηνεύει καλύτερα τό θέμα, «οἱ προϋποθέσεις τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς». Ἔχουμε διαπιστώσει ὅτι οἱ σύγχρονοι Χριστιανοί, ἀκόμη καί οἱ Κληρικοί καί θεολόγοι, ἐν πολλοῖς ἀγνοοῦν ἤ ἐπιμελῶς παραθεωροῦν τό πῶς δημιουργήθηκε ὁ ἄνθρωπος, τί ἔγινε μέ τό προπατορικό ἁμάρτημα καί τί τελικά ἔγινε μέ τήν ἐνανθρώπηση τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ. Εἶναι κρίσιμο καί καίριο σημεῖο νά δῆ κανείς τόν ἄνθρωπο ἀπό τήν δημιουργία του μέχρι σήμερα ἀπό πλευρᾶς σωτηρίας. Δέν πρόκειται γιά μιά ἀνθρωπολογία διανοητική, λογικοκρατική, ἀλλά σωτηριολογική. Εἶπε ὅτι οἱ Εἰσηγήσεις πού θά ἀκουστοῦν ἐκφράζουν τίς προϋποθέσεις μέ τίς ὁποῖες ζοῦμε στήν Ἐκκλησία, γιά νά ἀποφεύγουμε τήν τυπολατρεία καί τόν ἐπιφανειακό ἠθικισμό.
Ἑσπερινός καί Ἀρχιερατικό Συλλείτουργο
Τό ἀπόγευμα τῆς ἰδίας ἡμέρας τοῦ Συνεδρίου, στόν Ἱερό Μητροπολιτικό Ναό τοῦ Ἁγίου Δημητρίου Ναυπάκτου, τελέσθηκε ὁ Δισἀρχιερατικός Ἑσπερινός χοροστατοῦντος καί ὁμιλοῦντος τοῦ Μητροπολίτου Καστορίας κ. Καλλινίκου καί συγχοροστατοῦντος τοῦ Ποιμενάρχου μας κ. Ἱεροθέου. Στό κήρυγμά του ὁ κ. Καλλίνικος ἀναφέρθηκε μέ λίγα λόγια στό Θεολογικό Συνέδριο καί εὐχαρίστησε τόν Μητροπολίτη μας κ. Ἱερόθεο γιά τήν Θεολογική αὐτή προσφορά.
Τήν ἑπόμενη ἡμέρα, Κυριακή 29 Σεπτεμβρίου, στόν ἴδιο Ἱερό Ναό τελέσθηκε ὁ Ὄρθρος καί τό Ἀρχιερατικό Συλλείτουργο ἱερουργούντων τῶν δύο Μητροπολιτῶν Καστορίας καί Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου. Τόν θεῖο Λόγο κήρυξε ὁ Μητροπολίτης μας κ. Ἱερόθεος, ὁ ὁποῖος μέ ἀφορμή τήν ἀποστολική περικοπή ἀναφέρθηκε στόν ὅσιο Κυριακό τόν ἀναχωρητή καί ἀνέλυσε τό ἀποστολικό χωρίο «ὁ βεβαιῶν ἡμᾶς σύν ὑμῖν εἰς Χριστόν καί χρίσας ἡμᾶς Θεός, ὁ καί σφραγισάμενος ἡμᾶς καί δοὺς τόν ἀῤῥαβῶνα τοῦ Πνεύματος ἐν ταῖς καρδίαις ἡμῶν» (Β΄ Κορ. 1,21) καί ἀνέλυσε πῶς ὁ Χριστός σφραγίζει τούς μαθητές Του.
Πρίν τήν ἀπόλυση τῆς Θείας Εὐχαριστίας ὁ Μητροπολίτης Καστορίας κ. Καλλίνικος εὐχαρίστησε τόν Μητροπολίτη Ναυπάκτου κ. Ἱερόθεο γιά τήν Συλλειτουργία καί τοῦ εὐχήθηκε τά δέοντα γιά τά ἐρχόμενα σεπτά ὀνομαστήριά του. Στήν συνέχεια ὁ Μητροπολίτης μας εὐχαρίστησε τόν Μητροπολίτη Καστορίας γιά τήν παρουσία του, γιά τό ἔργο τό ὁποῖο ἔκανε στήν Ἱερά Μητρόπολη Ναυπάκτου ὡς Πρωτοσύγκελλος καί στενός συνεργάτης του, τούς ἄρχοντες πού ἦταν παρόντες στήν Θεία Λειτουργία καί ὅλο τό ἐκκλησίασμα, τό ὁποῖο κατέκλυσε τόν Μητροπολιτικό Ναό γιά νά ἐκκλησιασθοῦν καί νά εὐχηθοῦν στόν Ποιμενάρχη τους.
Τέλος, ὁ Σύνδεσμος Ἀγάπης τοῦ Ἁγίου Δημητρίου προσέφερε πρωινό κέρασμα σέ ὅλο τό ἐκκλησίασμα στήν αἴθουσα τοῦ Ναοῦ, καθώς καί τό γλυκό γιά τήν ἑορτή τοῦ Μητροπολίτου μας.
***
Περιλήψεις τῶν Χαιρετισμῶν καί τῶν Εἰσηγήσεων
Χαιρετισμός τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου
Ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Κύριος Βαρθολομαῖος στόν χαιρετισμό του πρός τό 10ο Θεολογικό Συνέδριο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως ἐξέφρασε τόν ἔπαινό του ἀφ’ ἑνός μέν γιά τό γεγονός ὅτι τά Θεολογικά Συνέδρια κατέστησαν θεσμός στήν Μητρόπολη, ἀφ’ ἑτέρου δέ γιά τό συγκεκριμένο θέμα μέ τό ὁποῖο θά ἀσχοληθῆ, δηλαδή μέ τήν «ἀνθρωπολογική ὀπτική τῆς Ὀρθοδοξίας». Στήν συνέχεια ἀναφέρθηκε στό ὅτι ὁ ἄνθρωπος γιά τήν Ἐκκλησία εἶναι δημιούργημα τοῦ Θεοῦ «κατ’ εἰκόνα καί καθ’ ὁμοίωσίν» Του καί ὅτι ἡ Ἐκκλησία εἶναι «κοινωνία θεώσεως», ὁπότε «ἡ Χριστιανική ἀνθρωπολογία» εἶναι «ἐμπειρία καί θεολογία».
Ἡ ἐλευθερία τῆς Ἐκκλησίας συνδέεται μέ «τήν ἀλήθειαν τῆς ἡσυχίας», ἡ ὁποία εἶναι «νῆψις τοῦ ἔσω ἀνθρώπου», πού ὑποτάσσει τόν ἄνθρωπο στόν Χριστό. Αὐτή ἡ ἡσυχία, τόσο στόν μοναχικό βίο ὅσο καί στόν κόσμο, συνδέεται μέ τούς ἀσκητικούς ἀγῶνες τοῦ ἀνθρώπου, πού ἔχουν τήν σφραγίδα «τῆς ζωοποιοῦ Χάριτος τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία χορηγεῖται εἰς τούς πιστούς διά τῆς μετοχῆς των εἰς τά μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας». Τελειώνοντας τόν χαιρετισμό του εὐχήθηκε νά εἶναι «κατά πάντα ἐπιτυχές καί χριστοτερπές τό παρόν Θεολογικόν Συνέδριον» καί ἐπικαλέστηκε γιά τόν Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη, γιά τούς Εἰσηγητές καί γιά ὅλους τούς συμμετέχοντας σέ αὐτό «τήν πλουσιόδωρον Χάριν καί τό ἄπειρον ἔλεος τοῦ ἐν Τριάδι προσκυνουμένου Θεοῦ τῶν Πατέρων ἡμῶν».
Μήνυμα τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν καί Πάσης Ἑλλάδος κ. Ἱερωνύμου
Ὁ Μακαριώτατος Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν καί Πάσης Ἑλλάδος στό μήνυμά του, ἀφοῦ εὐχήθηκε γιά τήν «αἴσια ἔκβαση» τοῦ Συνεδρίου, ἀναφέρθηκε στήν σημασία τῆς θεματολογίας του, δηλαδή τήν «ἀνθρωπολογία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας». Τόνισε τήν ἀναγκαιότητα «καί τήν μεγίστην ἀξίαν τῶν προϋποθέσεων συμμετοχῆς τοῦ ἀνθρώπου στά ἅγια καί σωστικά Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας, διά τῶν ὁποίων καθιστάμεθα ζωντανά μέλη τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ καί κληρονόμοι τῆς Βασιλείας Του». Οἱ προϋποθέσεις αὐτές δείχνουν «τόν ἄρρηκτον σύνδεσμον μεταξύ θεολογίας καί ἱεροῦ ἡσυχασμοῦ, μυστηριακῆς καί ἀσκητικῆς ζωῆς». Ἡ σύγκληση τέτοιων Θεολογικῶν Συνεδρίων παρέχει τήν δυνατότητα νά διατυπώνεται «τό περιεχόμενο τῆς πνευματικῆς ζωῆς ὡς ἐμπειρική θεολογία καί ὡς διανοητική γνώση» καί καταλαβαίνουμε «πῶς δεῖ ἐν οἴκῳ Θεοῦ ἀναστρέφεσθαι». Κατακλείοντας τό Μήνυμά του ὁ Μακαριώτατος Ἀρχιεπίσκοπος κ. Ἱερώνυμος συνεχάρη τόν Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου κ. Ἱερόθεο, τόν ὁποῖον ἀποκάλεσε «φιλόκαλο, φιλομόναχο καί ἐμπειρικό θεολόγο τῆς Ἐκκλησίας», ὁ ὁποῖος μέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ ἐκφράζει «τόσο μέ τόν γραπτό, ὅσο καί μέ τόν προφορικό του λόγο τήν ἐμπειρία καί τήν γνώση τῆς Ὀρθοδόξου Πατερικῆς Θεολογίας». Ἐπίσης συνεχάρη ὅλους τούς συνεργάτες του καί ὅσους θά παρακολουθήσουν τό Θεολογικό αὐτό Συνέδριο.
Χαιρετισμοί ἐπισήμων
Ὁ Βουλευτής Αἰτωλοακαρνανίας κ. Θανάσης Παπαθανάσης χαρακτήρισε τά Θεολογικά Συνέδρια τῆς Μητροπόλεως ὡς θεσμό μέ ἐμβέλεια πέρα ἀπό τά τοπικά ὅρια. Χαρακτήρισε τήν Ὀρθοδοξία ὡς πυλώνα τῆς πατρίδας μας καί ἐπεσήμανε τήν ἀνάγκη νά συνεχίσουμε τήν παράδοση. Τέλος, εὐχαρίστησε τόν Σεβασμιώτατο γιά τό μεγάλο πνευματικό ἔργο πού ἐπιτελεῖ στήν Μητρόπολη καί τήν πόλη τῆς Ναυπάκτου.
Ὁ Δήμαρχος Ναυπακτίας κ. Βασίλης Γκίζας τόνισε ὅτι στά Συνέδρια αὐτά εἶναι παρών ἀπό ἁπλός πολίτης καί συνεχίζει καί ὡς Δήμαρχος. Χαρακτήρισε τά Θεολογικά αὐτά Συνέδρια ὡς Συνέδρια οὐσίας τά ὁποῖα παράγουν ἁπτά ἀποτελέσματα καί καταγράφονται ὄχι μόνον στά Πρακτικά, ἀλλά κυρίως στίς συνειδήσεις τῶν πιστῶν. Χαρακτήρισε τό θέμα τοῦ Συνεδρίου ἐπίκαιρο σέ μιά περίοδο ἀλλοίωσης τῆς ἀνθρώπινης ταυτότητας. Τέλος, εὐχαρίστησε τόν Σεβασμιώτατο γιά τήν συνεργασία τους ὅλα αὐτά τά χρόνια, ἀλλά καί εὐχήθηκε γιά τό 30ο ἔτος ποιμαντορίας του.
Ὁ Πρόεδρος τοῦ Περιφερειακοῦ Συμβουλίου Δυτικῆς Ἑλλάδος κ. Χρῆστος Παΐσιος καί ἐκπρόσωπος τοῦ Περιφερειάρχη Δ.Ε. κ. Νεκταρίου Φαρμάκη, εὐχαρίστησε τόν Σεβασμιώτατο κ. Ἱερόθεο γιά τήν πρωτοβουλία τῶν Θεολογικῶν Συνεδρίων καί τήν προβολή τῆς πόλης μας καί μέσα ἀπό τά Συνέδρια αὐτά, τά ὁποῖα εἶναι ὑψηλοῦ ἐπιπέδου, ἀλλά καί μέ τόν λόγο τοῦ Σεβασμιωτάτου ὁ ὁποῖος, ὅπως εἶπε, εἶναι ἕνας πεφωτισμένος Ἱεράρχης πού ποιμαίνει τήν ἱστορική πόλη τῆς Ναυπάκτου ἐδῶ καί τριάντα χρόνια. Στήν συνέχεια μετέφερε τίς εὐχές γιά τήν ἐπιτυχία τοῦ Θεολογικοῦ Συνεδρίου τοῦ Περιφερειάρχη κ. Νεκταρίου Φαρμάκη, ὁ ὁποῖος θά ἤθελε νά παραστῆ, ἀλλά βρίσκεται στό ἐξωτερικό. Ὁ πρόεδρος τοῦ Περιφερειακοῦ Συμβουλίου ἔκλεισε τόν χαιρετισμό του μέ τήν εὐχή: “Τό σημερινό Συνέδριο νά γίνη ὁ δέκατος τηλαυγής φάρος, μέσα στά σκοτάδια τοῦ σύγχρονου κόσμου”.
Περιλήψεις τῶν Εἰσηγήσεων
Γεώργιος Σίσκος: «Τό Προπατορικό ἁμάρτημα στούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας»
Ἡ Εἰσήγηση παρουσίασε καί ἀνέλυσε πηγές ἀπό τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας σχετικά μέ τήν ἑρμηνεία τοῦ προπατορικοῦ ἁμαρτήματος. Τό περιεχόμενο τῆς ἑρμηνείας ἀφορᾶ τήν κατάσταση τῆς φύσεως καί τῶν γνωστικῶν ὀργάνων τοῦ ἀνθρώπου σέ ἀναφορά μέ τήν κοινωνία Θεοῦ καί ἀνθρώπου πρίν καί μετά τήν πτώση. Ἀναδείχθηκε ἡ σημασία τοῦ προπατορικοῦ ἁμαρτήματος γιά τήν κατανόηση τῆς ἐνανθρώπησης τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ, καθώς καί τοῦ ἔργου Του γιά τήν σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου. Τέλος, παρουσιάσθηκαν σύγχρονες θεολογικές ἀπόψεις σχετικά μέ τήν ἐγκυρότητα τῆς ἑρμηνείας τῶν πατερικῶν πηγῶν στό σήμερα.
Πρωτοπρεσβύτερος π. Θωμᾶς Βαμβίνης: «Ἡ ἱερά ἡσυχία θεμελιωμένη στήν Ἁγία Γραφή»
Ἡ Εἰσήγηση ἦταν μιά ἀνάπτυξη τῶν ἐννοιῶν τοῦ τίτλου της. Δόθηκαν τά χαρακτηριστικά τῆς ἱερᾶς ἡσυχίας καί ἡ σύνδεσή της μέ τήν Ἁγία Γραφή. Ἡ ἡσυχία δέν ἔχει φυσικό της ἰδίωμα τήν ἱερότητα. Ἡ ἱερά ἡσυχία συνδέεται μέ τήν νήψη, τήν εὐαγγελική ἄσκηση, τήν προσευχή· εἶναι ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο ὁ ὀρθόδοξος Χριστιανός καθαίρεται, φωτίζεται καί τελειοῦται. Ὑπάρχει ἡσυχία καί μέσα σέ πλαίσια ἄλλων θρησκευτικῶν παραδόσεων καί φιλοσοφιῶν.
Παρατέθηκαν χαρακτηριστικά χωρία τῆς Ἁγίας Γραφῆς καί οἱ ἑρμηνεῖες τους ἀπό ἁγίους Πατέρες, στά ὁποῖα γίνεται λόγος γιά ἡσυχία, νήψη, προσευχή σέ ἐρημικούς τόπους, χωρίς περισπασμούς, ὥστε ὁ προσευχόμενος νά βλέπη τόν ἑαυτό του καί διἀ τοῦ ἑαυτοῦ του νά ἀνεβαίνη στόν Θεό. Σέ αὐτά τά χωρία δεικνύεται καθαρά ὅτι ἡ ἱερά ἡσυχία ἔχει θεμέλιό της τήν Ἁγία Γραφή. Στήν συνέχεια παρουσιάσθηκαν ἔργα, λόγοι καί ἐμπειρίες προσώπων τῆς Παλαιᾶς καί τῆς Καινῆς Διαθήκης, καθώς καί ἡ ἀσκητική-ἡσυχαστική καί θεολογική ἑρμηνεία τους ἀπό τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ. Ἡ Εἰσήγηση ὁλοκληρώθηκε μέ τήν σύνδεση τῆς ἱερᾶς ἡσυχίας μέ τήν τελωνική προσευχή.
Μητροπολίτης Ναυπάκτου Ἱερόθεος: «Προϋποθέσεις συμμετοχῆς τοῦ ἀνθρώπου στό Βάπτισμα καί τήν θεία Εὐχαριστία»
Τό θέμα πού παρουσίασε ὁ Σεβασμιώτατος ἀναφέρθηκε στήν συνέργεια μεταξύ Θεοῦ καί ἀνθρώπου, δηλαδή στό ὅτι ὁ Θεός ἐνεργεῖ καί ὁ ἄνθρωπος συνεργεῖ, ἀφοῦ τίποτε δέν γίνεται ἀπροϋπόθετα στήν Ἐκκλησία. Τό Βάπτισμα εἶναι τό «εἰσαγωγικό μυστήριο» καί ἡ θεία Εὐχαριστία εἶναι τό τελειοποιητικό μυστήριο, ἑνώνει τόν ἄνθρωπο μέ τόν Θεό στό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ. Ἡ Εἰσήγηση καθόρισε τίς προϋποθέσεις μαθητείας στόν Χριστό καί κοινωνίας μαζί Του μέ τό Βάπτισμα καί τήν θεία Εὐχαριστία. Ὅταν κάνουμε λόγο γιά προϋποθέσεις, ἐννοοῦμε τήν τήρηση τῶν ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ, μέ τήν ὁποία ἐκφράζεται ἡ συνέργεια ὡς ἀνταπόκριση στήν Χάρη τοῦ Θεοῦ, καί αὐτή ἡ τήρηση τῶν ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ ἐκφράζει τόν ὀρθόδοξο ἡσυχασμό. Ἀνέπτυξε κυρίως τρία ἐπί μέρους σημεῖα: πρῶτον, «οἱ προϋποθέσεις τοῦ Βαπτίσματος καί τῆς θείας Κοινωνίας τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Χριστοῦ», δεύτερον, «οἱ Κατηχήσεις τοῦ ἁγίου Κυρίλλου Ἱεροσολύμων», τρίτον, «ἡ μέχρι σήμερα ἐκκλησιαστική πρακτική».
Ἀρχιμ. Τύχων Σταυρονικητιανός: «Ἡ ἡσυχαστική ζωή στούς Πατέρες τῆς Ἐρήμου»
Ὁ Ἡγούμενος τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Σταυρονικήτα τοῦ Ἁγίου Ὄρους στήν ἀρχή τῆς Εἰσηγήσεώς του ἀνέλυσε ἐννοιολογικά τόν ὅρο «Ἡσυχασμός», πού προέρχεται ἀπό τό ρῆμα ἡσυχάζω καί τό παράγωγό του ἡσυχία. Ἡ ἡσυχία ἀρχικά συνδέθηκε μέ τούς μοναχούς τῆς ἐρήμου, ἀλλά φυσιολογικά ἐπεκτάθηκε καί σέ ὅλες ἀνεξαιρέτως τίς μορφές τοῦ μοναχισμοῦ, ὅπου καλλιεργεῖται τό ἡσυχαστικό πνεῦμα, ἐνῶ εἶναι γεγονός ὅτι αὐτό δέν περιοριζόταν στίς ἐρήμους μόνο, ἀλλά εἰσχωροῦσε καί στήν καθημερινή ζωή τῶν πιστῶν μέσα στόν κόσμο, ὅπως βεβαιώνεται σέ ὁλόκληρη τήν παράδοση τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἡ Εἰσήγηση κατέληξε μέ προτροπή γιά ἐφαρμογή τῆς ἡσυχαστικῆς ζωῆς ἀπό ὅλους τούς χριστιανούς μέ τήν μετάνοια καί τήν ἀκριβῆ τήρηση τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ. Ἡ χριστιανική ζωή κατ’ οὐσίαν εἶναι ἡσυχαστική. Γι’ αὐτό σέ ὅλους ταιριάζει ἡ ἀμεριμνία καί ἡ κατά Θεόν σχολή.
Πρωτοπρεσβύτερος π. Γεώργιος Παπαβαρνάβας: «Εἶναι δυνατή ἡ ἡσυχαστική ζωή στόν κόσμο;»
Ὁ π. Γεώργιος Παπαβαρνάβας τόνισε ὅτι ἡ ἡσυχαστική ζωή εἶναι ἡ εὐαγγελική ζωή, καί τό Εὐαγγέλιο εἶναι ἕνα γιά ὅλους τούς ἀνθρώπους, ἐγγάμους καί ἀγάμους, Κληρικούς, μοναχούς καί λαϊκούς. Ἑπομένως, ὅλοι ἔχουν τήν δυνατότητα, ἄν τό θελήσουν, νά ζήσουν σύμφωνα μέ τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ, ὁ Ὁποῖος δίδει τήν Χάρη Του σέ κάθε ἄνθρωπο πού ἀγωνίζεται νά ζῆ σύμφωνα μέ τό θέλημά Του. Αὐτό πού ἑνώνει τόν ἄνθρωπο μέ τόν Θεό ἤ τόν χωρίζει ἀπό Αὐτόν δέν εἶναι ἡ παρθενία ἤ ὁ γάμος, ἀλλά ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου. Ὁ νοῦς εἶναι ὁ ὀφθαλμός τῆς ψυχῆς πού, ὅταν φωτίζεται ἀπό τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ, τότε ὁ ἄνθρωπος γνωρίζει τόν Θεό καί ἑνώνεται μαζί Του. Σωματικούς ὀφθαλμούς ἔχουν καί τά ζῶα καί τά ἔντομα. Αὐτό πού κάνει τόν ἄνθρωπο νά ξεχωρίζη εἶναι οἱ πνευματικοί ὀφθαλμοί «διά τῶν ὁποίων ὁ Θεός καθορᾶται καί τοῦ Αὐτοῦ φῶς καταλαμβάνεται». Τό οἰκογενειακό περιβάλλον παίζει σημαντικό ρόλο στήν διαμόρφωση τοῦ ἤθους καί τοῦ τρόπου ζωῆς τῶν ἀνθρώπων. Οἱ ἅγιοι ἔζησαν κατά κανόνα σέ εὐλαβεῖς οἰκογένειες, μέσα στίς ὁποῖες βίωσαν τήν ὀρθόδοξη πίστη, τήν μετοχή στήν λατρεία τῆς Ἐκκλησίας, τήν ἄσκηση καί τήν προσευχή. Ἀναφέρθηκαν παραδείγματα συγχρόνων Ἁγίων πού ἐπηρεάσθηκαν θετικά ἀπό τήν ἡσυχαστική-ρωμαίϊκη παράδοση τῆς οἰκογενείας τους.
Ἱεροδιάκονος π. Παΐσιος Παρασκευᾶς: «Ἡσυχαστικά στοιχεῖα στήν διδασκαλία τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ»
Ἡ Εἰσήγηση ἐξέτασε τά ἡσυχαστικά στοιχεῖα πού δίδασκε ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός στίς Διδαχές του. Ἀρχικά ἐντοπίσθηκε τό κοινό στοιχεῖο πού μοιράζονται οἱ ἅγιοι Ἀπόστολοι, οἱ ἅγιοι Μάρτυρες καί οἱ Ὅσιοι-Ἀσκητές πού εἶναι ἡ μέθεξη τῆς ἁγιοποιοῦ ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ, ἀλλά καί τό πῶς γίνεται κανείς μέτοχος αὐτῆς τῆς Χάριτος μέσω τῆς ἡσυχαστικῆς πρακτικῆς. Στήν συνέχεια ἀνέδειξε τόν ἅγιο Κοσμᾶ ὡς Ἀπόστολο, Μάρτυρα καί Ὅσιο ταυτόχρονα. Ἔχοντας ὁ ἅγιος Κοσμᾶς γνώση τῆς ἡσυχαστικῆς ζωῆς διανθίζει τίς Διδαχές του μέ πολλά ἡσυχαστικά στοιχεῖα, τά ὁποῖα καί ἐντοπίζονται κυρίως στήν προτροπή γιά νηστεία καί σύμμετρη ἄσκηση, ὥστε νά χαλιναγωγῆται ἡ σάρκα, στήν μνήμη τοῦ θανάτου, τήν αὐτομεμψία, τήν ἐξαγόρευση τῶν λογισμῶν, ἀλλά καί τήν «εὐχή τοῦ Ἰησοῦ». Ταυτόχρονα μέ ὅλα αὐτά προτρέπει τούς πιστούς στήν ἐνεργό συμμετοχή στά Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας καί ἰδιαιτέρως στήν ὑπό προϋποθέσεις μετάληψη τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων. Τέλος, εἶπε ὅτι ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός ἀναδεικνύεται ἕνας αὐθεντικός ἡσυχαστής Πατέρας, καθώς γνωρίζει νά κάνη τήν διάκριση μεταξύ κτιστῶν καί ἀκτίστων καί μεταξύ νοῦ καί λογικῆς.
Μητροπολίτης Καστορίας Καλλίνικος: «Τό “Συμβουλευτικόν Ἐγχειρίδιον” τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου»
Ὁ Σεβασμιώτατος εἶπε ὅτι ἡ παρουσίαση τοῦ βιβλίου τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου Συμβουλευτικόν Ἐγχειρίδιον, ἐντάσσεται ἁρμονικά μέσα στά πλαίσια τοῦ γενικότερου θέματος τοῦ Συνεδρίου «Ὀρθόδοξη ἀνθρωπολογία», ἐφόσον στό βιβλίο αὐτό ὁ Ἅγιος παρουσιάζει μέ τρόπο σαφῆ καί ἀκριβῆ τήν ὀρθόδοξη ἀνθρωπολογία, μαζί μέ τήν παθολογία καί τήν μέθοδο θεραπείας τοῦ ἀνθρώπου. Ὁ ἅγιος Νικόδημος θεολογεῖ μέσα στά δύο ἀπαραίτητα ἄκρα τῆς ὀρθόδοξης θεολογίας, ἤτοι ποιά εἶναι ἡ δημιουργία καί ὁ σκοπός τοῦ ἀνθρώπου καί ποιό τό τέλος καί ἡ πραγμάτωση τοῦ σκοποῦ του. Τό Συμβουλευτικόν Ἐγχειρίδιον γράφηκε ὡς ἀπάντηση τοῦ Ἁγίου πρός τόν ἐξάδελφό του Ἐπίσκοπο Εὐρίπου, μετέπειτα Μητροπολίτη Ἰωαννίνων Ἱερόθεο, ὁ ὁποῖος ζητοῦσε καθοδήγηση στό πολυεύθυνο ἔργο του.
Σκοπός τῆς πραγματείας εἶναι νά μυήση τόν ἀναγνώστη στήν κατά Χριστόν φιλοσοφία, ἡ ὁποία διδάσκει τήν νηπτική, ἡσυχαστική μέθοδο διάκρισης καί διαχείρισης τῶν λογισμῶν, καί ὁδηγεῖ στήν εὕρεση τῆς Χάριτος τοῦ Χριστοῦ μέσα στήν καρδιά τοῦ ἀνθρώπου, ἡ ὁποία Χάρη εἶναι ἡ πηγή κάθε χαρᾶς καί ἀγαθοῦ. Ἡ ἀξία τοῦ βιβλίου εἶναι μεγάλη, διότι παρουσιάζει μέ σαφήνεια τί εἶναι ὁ ἄνθρωπος, ποιός εἶναι ὁ σκοπός του, πῶς πλάσθηκε ἀπό τόν Θεό, ποιά εἶναι ἡ παθολογία του, ποιά εἶναι ἡ θεραπεία του καί ποιός εἶναι ὁ ὑγιής ἄνθρωπος. Στήν κρίσιμη σύγχρονη ἐποχή, ἡ ὀρθή ἀνθρωπολογία εἶναι τό ζητούμενο. Ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης μέ τό Συμβουλευτικόν Ἐγχειρίδιον διδάσκει στήν ὀρθή ἀνθρωπολογία.
***
Ὁ Σεβασμιώτατος κατέληξε στά ἑξῆς συμπεράσματα:
Πρῶτον, πρέπει νά δοῦμε τήν ἀνθρωπολογία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ὅπως ἐκφράζεται μέ τήν δημιουργία τοῦ ἀνθρώπου ὡς κατ’ εἰκόνα καί καθ’ ὁμοίωσιν Θεοῦ, τό προπατορικό ἁμάρτημα, τήν ἐνανθρώπηση τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ καί τήν ζωή τοῦ ἀνθρώπου στήν Ἐκκλησία μέ τά Μυστήρια καί τήν ἀσκητική ἡσυχαστική ζωή.
Δεύτερον, αὐτό εἶναι ἀπαραίτητο στίς ἡμέρες μας διότι κυριαρχεῖ μία ἄλλη ἀνθρωπολογία ἀντιχριστιανική, ἀντορθόδοξη, ἀντιεκκλησιαστική καί ἀντιησυχαστική.
