Γ ´καί Δ´ Βασιλειῶν «Ἄκου ἕνα βιβλίο»

Εἶναι ἀλήθεια ὅτι οἱ ἄνθρωποι, καί ἰδιαίτερα οἱ νέοι, ἐνημερώνονται γιά πολλά ἀπό τά θέματα πού τούς ἀπασχολοῦν μέσω διαδικτύου. Μέ τήν πληκτρολόγηση μίας καί μόνο λέξης στίς μηχανές ἀναζήτησης ἔχουν μπροστά τους ὁποιαδήποτε πληροφορία γιά ὁποιοδήποτε θέμα. Ἐκεῖ βρίσκει κάποιος πληροφορίες γιά ἁπλά, καθημερινά ζητήματα, ἀλλά καί γιά ἄλλα, πού ἀφοροῦν στήν ἴδια τήν ζωή του, στήν ὕπαρξή του, στίς ἀπορίες του σχετικά μέ τό Θεό καί τά μέλλοντα. Ἔτσι ἀπό καιρό προσπαθοῦμε νά ἀνεβάζουμε γραπτά κείμενα γιά τήν κατήχηση τῶν ἀνθρώπων πού ἔχουν τέτοια ἐνδιαφέροντα, ἀλλά καί γιά ἕναν γενικότερο προβληματισμό. Ὁ λόγος τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἀναγκαῖο νά βρίσκεται ἐκεῖ πού οἱ ἄνθρωποι ψάχνουν. Ἡ φωνή τῆς Ἀλήθειας εἶναι ἀνάγκη νά βρεθεῖ  δίπλα τους. Ὅμως οἱ συνθῆκες τῆς καθημερινότητας, πολλές φορές, δέν δίνουν τήν δυνατότητα οὔτε κἄν νά διαβάσει ὁ ἄνθρωπος γιά λίγη ὥρα, ἔστω καί μέσω διαδικτύου. Αὐτή ἡ σκέψη μᾶς ἔκανε νά προχωρήσουμε σέ μιά σειρά ὁμιλιῶν μέ τόν τίτλο «Ἄκου ἕνα βιβλίο». Μέ τόν τρόπο αὐτό μπορεῖ κάποιος πράγματι νά ἀκούσει ἀποσπάσματα γραπτῶν θεολογικῶν ἤ ἱστορικῶν κειμένων ἐπενδυμένων μέ μουσική ὑπόκρουση.   Λοιπόν κάθε Σάββατο «ἄκου ἕνα βιβλίο»

«Ἄκου ἕνα βιβλίο»

μέ τόν ἀρχιμανδρίτη Ἰάκωβο Κανάκη

Στόν ἰουδαϊκό κανόνα τά βιβλία αὐτά ἦταν ἀρχικά ἑνωμένα καί ὀνομάζονταν «Βασιλέων» ἐνῶ στόν ἑλληνικό κανόνα ὀνoμάζονται «Βασιλειῶν». Τά βιβλία- στά 22 κεφάλαια τό Γ´Βασ. καί 25 κεφάλαια τό Δ´Βασ.- περιγράφουν τά ἱστορικά γεγονότα ἀπό τόν θάνατο τοῦ Δαβίδ μέχρι τήν Βαβυλώνια αἰχμαλωσία (961-586 π.Χ.). Ἐπίσης, γίνεται ἀναφορά στά ὑπόλοιπα ἔτη τῆς μοναρχίας ἀλλά καί στήν κατάλυσή της. Περιγράφεται ἡ ἀκμή τοῦ ἑνωμένου βασιλείου ἀλλά καί ἡ διάσπασή του στό βόρειο βασίλειο μέ πρωτεύουσα τήν Σαμάρεια καί στό νότιο βασίλειο μέ πρωτεύουσα τήν Ἰερουσαλήμ. Καί αὐτά ὅμως τό ἕνα μετά τό ἄλλο θά καταρρεύσουν.

Συγγραφέας τοῦ βιβλίου, σύμφωνα μέ τήν γνώμη τῶν περισσοτέρων εἰδικῶν, εἶναι ὁ προφήτης Ἰερεμίας. Ἡ σημερινή μορφή τῶν βιβλίων λαμβάνεται κατά τήν διάρκεια τῆς Βαβυλώνιας αἰχμαλωσίας (586-538 π.Χ.). «Αὐτό προκύπτει ἀφ᾽ἑνός μέν ἀπό τό ὅτι τά τελευταῖα γεγονότα, πού καταγράφονται σ᾽αὐτά, ἀφοροῦν στήν ἀπελευθέρωση τοῦ βασιλιά Ἰεχονία μετά ἀπό πολυετή φυλάκιση στή Βαβυλῶνα (561π.Χ.) καί ἀφ᾽ἑτέρου ἀπό τό ὅτι ἀπουσιάζει κάθε μνεία ἤ ὑπαινιγμός τοῦ τερματισμοῦ τῆς βαβυλώνιας αἰχμαλωσίας, ἡ ἀναφορά τοῦ ὁποίου, ἄν εἶχε συμβεῖ, ἀσφαλῶς δέ θά παραλειπόταν».

Ὁ σκοπός τοῦ βιβλίου εἶναι νά καταδείξει ὅτι τό μέλλον τοῦ ἰσραηλιτικοῦ λαοῦ ἐξαρτᾶται ἐκ τῆς συμπεριφορᾶς αὐτοῦ πρός τόν Θεόν. Εἰδικότερα, ἡ ἀρνητική στάση ἔναντι τοῦ Θεοῦ, τῶν ἀρχόντων καί τῶν δύο βασιλείων θά ἐπιφέρει δεινά γιά τόν λαό, ἐνῶ ὁ Θεός θά ἀναμένει τήν μετάνοιά τους γιά νά ἐκπληρωθεῖ τό σχέδιό Του γι᾽αὐτούς. Ἡ πίστη τους αὐτή θά τούς καταστήσει «εὐλογημένους» ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ ἀλλά θά διαφυλάξει καί τήν ἐθνική τους ταυτότητα.

Ἄς δοῦμε τίς βασικές ἰδέες τῶν βιβλίων:
Αὐτό πού ἰδιαιτέρως τονίζεται εἶναι ἡ μοναδικότητα τοῦ Θεοῦ. Ἕνας εἶναι ὁ Θεός καί δέν μπορεῖ νά συγκριθεῖ μέ καμιά ἀπό τίς θεότητες τῶν εἰδωλολατρῶν. Αὐτό φαίνεται καθαρά καί ἀπό τήν λατρεία τους, πού εἶναι ὀργιαστική ἤ καί ἀποκρουστική, ἀφοῦ προτρέπει ἀκόμα καί σέ ἀνθρωποθυσίες. Τήν σύγκριση μεταξύ τοῦ Θεοῦ καί τῶν ψεύτικων θεοτήτων τοῦ Βάαλ κάνει μέ τρόπο χαρακτηριστικό ὁ προφήτης Ἠλίας στήν γνωστή περικοπή Γ´Βασ.18, 36-39.

Ἐπιπροσθέτως, σημαντική εἶναι ἡ ἰδέα τῆς πανταχοῦ παρουσίας τοῦ Θεοῦ. Ἐνῶ ἀρχικά λατρευόταν στίς σκηνές τώρα θά λατρεύεται στόν ναό. Ἐκεῖ θά κάνει αἰσθητή τήν παρουσία Του. Αὐτό ὅμως δέν σημαίνει ὅτι ἀπουσιάζει ἀπό ὁλόκληρο τόν ὑπόλοιπο κόσμο. Βρίσκεται πανταχοῦ παρών (Γ´Βασ.8, 27).

Ἐκτός τῆς μοναδικότητας καί τῆς πανταχοῦ παρουσίας τοῦ Θεοῦ γίνεται ἀναφορά στόν κίνδυνο ἀλλοιώσεως τῆς πίστης. Ἡ ἐπικοινωνία τῶν Ἰσραηλιτῶν μέ τούς γειτονικούς λαούς ἐγείρει τόν κίνδυνο τοῦ θρησκευτκοῦ συγκριτισμοῦ, πού σάν συνέπεια ἔχει τή νόθευση τῆς θρησκείας, ὅπως τήν ἔλαβε καί τήν παρέδωσε ὁ Μωϋσῆς. Ἔτσι, ὅσοι παρεκκλίνουν ἑκούσια πρός τήν εἰδωλολατρία, ἐπικρίνονται, ἐνῶ ἐπαινοῦνται ὅσοι τηροῦν μέ πιστότητα τίς ἐντολές (Δ´Βασ.12, 3).

Τά πρόσωπα πού ἔμειναν πιστά στό Νόμο, καί προέτρεπαν καί τούς ἄλλους νά κάνουν τό ἴδιο εἶναι στά Γ´καί Δ´ Βασιλειῶν οἱ προφῆτες. Πρόκειται γιά προφῆτες πού, ἐνῶ εἶχαν σημαντική παρουσία καί ἔργο, δέν μᾶς ἄφησαν γραπτά κείμενά τους. Ἔτσι, οἱ Νάθαν, Ἀχιά, Μιχαίας (υἱός Ἰεμλά) Σαμαίας, Ἠλίας καί Ἐλισσαῖος δημιουργοῦν τόν προφητικό κύκλο τῆς ἐποχῆς. Αὐτοί, σέ ἀντίθεση μέ τούς ψευδοπροφῆτες, πού προφητεύουν ἔναντι σκοπιμοτήτων καί συμφερόντων, παρουσιάζονται ὡς τά «ἀνύστακτα μάτια τοῦ Θεοῦ». Εἶναι οἱ φορεῖς τῆς ἀνόθευτης καί καθαρῆς θρησκείας.

Μιά ἄλλη ἰδέα πού ὑπάρχει στά βιβλία τῶν Βασιλειῶν εἶναι ὅτι ἡ ὑπόσχεση τοῦ Θεοῦ γιά τήν αἰώνια βασιλεία τοῦ Ἰσραήλ ὑφίσταται ἀκόμα καί θά ἐκπληρωθεῖ. Φυσικά μέ τήν ὑπακοή τους στό Θέλημά Του. Ἡ ὕπαρξη καί συνέχεια τῆς Δαβιδικῆς δυναστείας ἀφορᾶ καί στόν αἰώνιο δεσμό της μέ τόν Ναό καί τήν Ἰερουσαλήμ (Γ´ Βασ.8,16).

Μιά τελευταία ἰδέα ὡς πρός τά βιβλία ἀφορᾶ τήν σχέση μεταξύ Θεοῦ καί πιστῶν. Πάντοτε ὁ Θεός εἶναι πρόθυμος νά παράσχει συγχώρεση στούς ἀνθρώπους μέ μιά καί μόνο κίνηση ἐκ μέρους τους, τήν εἰλικρινή τους μετάνοια (Γ´Βασ. 8, 50). Πιό συγκεκριμμένα: «Ὁ Θεός μπορεῖ μέν ἄνετα νά παραχωρεῖ τήν συγγνώμη του στό μετανοοῦντα ἁμαρτωλό, ἀλλ᾽ὡστόσο ἐφαρμόζει καί τή δικαιοσύνη του ἐκεῖ ὅπου θίγεται ἀπό τίς ἁμαρτωλές πράξεις τῶν ἀνθρώπων καί ἀπαιτεῖται τιμωρία».

Τέλος, στήν Καινή Διαθήκη γίνεται ἀναφορά σέ περικοπές τῶν βιβλίων, ὅπως ἡ ἐπίσκεψη στόν Σολομῶντα τῆς βασίλισσας τοῦ Σαβᾶ (Ματθ. 12,42) καί ἡ ἐμφάνιση τοῦ Θεοῦ στόν προφήτη Ἠλία (Ρωμ. 11,2 ἑξ).

Στήν λατρεία τῆς Ἐκκλησίας χρησιμοποιοῦνται τά Γ´Βασ. 8, 1-11. 8,22-30. Γ´Βασ.17-19 καί Δ´Βασ.2,1. 6-14. 19-22. 4,8-37. 5,9-14. Γιά τόν ὑπομνηματισμό τῶν βιβλίων μπορεῖ ὁ ἐνδιαφερόμενος νά ἀνατρέξει στούς Ὠριγένη (PG 12,995-1058. 17,53-57), Κύριλλο Ἀλεξανδρείας (PG 69, 680-697), Θοδώρητο Κύρου (PG 80, 667-744. 745-800), Προκόπιο Γάζης (PG 87, 1147-80) καί Θεόδωρο Πρόδρομο (PG. 133,1165-72. 1173-76).