Kάθε Σάββατο «Ἄκου ἕνα βιβλίο» μέ τόν ἀρχιμανδρίτη Ἰάκωβο Κανάκη.
Ὁ προφήτης Ζαχαρίας
Ὁ προφήτης Ζαχαρίας ἔρχεται νά προσφέρει μιά καινούργια προσέγγιση τῆς ἔννοιας τοῦ ὁράματος στήν σχέση τοῦ Θεοῦ μέ τόν ἄνθρωπο. Ἔτσι, «ὁ Θεῖος λόγος, τόν ὁποῖο οἱ πρίν ἀπ᾽ αὐτούς προφῆτες ἀναγνωρίζουν ὡς ἐρχόμενο κατευθεῖαν ἀπό τό Θεό σ᾽αὐτούς, στό Ζαχαρία ἀνακοινώνεται ἀπό ἕναν ἄγγελο πού παίζει τό ρόλο τοῦ διερμηνέα του». Αὐτή ἡ νέα προσέγγιση ὄντως ἀποτελεῖ τήν καινούργια ἐπικοινωνία μεταξύ τοῦ προφήτη, ὡς τόν «ἀντ᾽αὐτοῦ» καί αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ. Ὡστόσο, στά ἄλλα θέματα τῆς διδασκαλίας του ἀκολουθεῖ τούς πρότερους αὐτοῦ προφῆτες.
Ἄς δοῦμε ὅμως πρῶτα μερικά στοιχεῖα περί τοῦ προσώπου του. Τό ὄνομά του σημαίνει «ὁ Θεός θυμᾶται» καί εἶναι αὐτό μιά μεγάλη ἀλήθεια, ἀφοῦ ὁ Θεός ὡς παντογνώστης καί παντοδύναμος γνωρίζει ὅλα τά γεγονότα τοῦ παρελθόντος, τοῦ παρόντος καί τοῦ μέλλοντος. Γνωρίζει ἐπίσης τά γνωστά καί τά κρύφια γιά κάθε ἄνθρωπο, ὅπως καί τῶν Ἰσραηλιτῶν στούς ὁποίους ἔδωσε πρωτίστως τόν Νόμο. Γιά τήν ζωή του Προφήτη γνωρίζουμε ὅτι ἦταν γιός τοῦ Βαραχίου καί ἐγγονός τοῦ Ἀδδώ. Πιθανόν καταγόταν ἀπό ἱερατικό γένος (Νεεμ.12, 4-16) καί, ὅπως ὁ προφήτης Ἀγγαῖος, παρότρυνε τόν λαό γιά τό ἔργο τῆς ἀνοικοδόμησης τοῦ ναοῦ τῆς Ἱερουσαλήμ.
Τό βιβλίο χωρίζεται σέ δύο μέρη: Τό πρῶτο περιλαμβάνει τά κεφάλαια 1-8, στά ὁποῖα γίνεται ἀναφορά σέ ὁράματα –προφητεῖες περί τῆς ἀνοικοδόμησης τοῦ ναοῦ τοῦ Σολομῶντα, ὅπως ἐπίσης καί τῆς ἀνασυγκρότησης τῆς λατρείας καί τῆς θεοκρατίας τῶν Ἰσραηλιτῶν. Τό δεύτερο μέρος τοῦ βιβλίου πού ἐμπεριέχει τά κεφ.9-14 ἔχουν ἀποκαλυπτικό χαρακτήρα καί ἀφοροῦν στήν μεσσιανική ἐποχή, ἑστιάζουν δέ στήν ἔκφραση «ἡμέρα τοῦ Κυρίου».
Ὡς πρός τήν ἑνότητα τοῦ βιβλίου ἔχουν ὑποστηριχθεῖ διάφορες ἀπόψεις σχετικά μέ τήν τμηματική δημιουργία τοῦ τελικοῦ κειμένου. Σύμφωνα μέ τήν προσέγγιση αὐτή ὑπάρχουν διαφορετικοί συγγραφεῖς γιά κάθε ἑνότητα τοῦ βιβλίου. Ἔτσι γίνεται ἀναφορά περί «Πρωτοζαχαρία», «Δευτεροζαχαρία», κ.ἄ. Ἡ ὅλη προσέγγιση γίνεται γιατί ὑπάρχει ἀσάφεια περί τοῦ ὀνόματος τοῦ Προφήτη καί τοῦ χρόνου ἐκφορᾶς τοῦ προφητικοῦ του λόγου στό δεύτετο τμῆμα τοῦ βιβλίου.
Γιά τήν χρονολόγηση τῶν προφητειῶν καί πάλι ἔχουμε διαφορετικές γνῶμες. Ἡ παλαιότερη θέση προσδιορίζει τόν χρόνο καταγραφῆς τῶν προφητειῶν μεταξύ τῶν 519-516 π.Χ., ἐνῶ ἡ νεώτερη κριτική ἔρευνα μιλά γιά τούς ἑλληνιστικούς χρόνους ὡς πρός τά κεφάλαια 9-14.
Τό βιβλίο τοῦ Προφήτη «μνημονεύεται» ἀπό τήν Καινή Διαθήκη καί μάλιστα ἀρκετές φορές. Ἡ πιό γνωστή ἀναφορά ἔχει νά κάνει μέ τήν προφητεία περί τοῦ Χριστοῦ στά Ἰεροσόλυμα γιά τήν πορεία Του πρός τό Πάθος καθημένου «ἐπί πώλου ὄνου» (Μτ.21,5). Ὅμως καί γιά τά «τριάκοντα ἀργύρια» γίνεται λόγος στό Μτ.26, 15. Ἐπίσης, ὡς πρός τόν Χριστό ἀναφέρεται γιά τόν σταυρικό Του θάνατο στό Ἰω.19, 37 σέ σχέση μέ τό Ζαχ.12,10. Ἀκόμα καί μέ τό βιβλίο τῆς Ἀποκάλυψης τοῦ Ἰωάννου ὑπάρχουν συσχετισμοί στά Ἀποκ.6, 1-8 καί Ζαχ.1,7 ἑξ κ.ἄ.
Ὄχι ὅμως μόνο στήν Καινή Διαθήκη «ἀνοίγεται» τό προφητικό κείμενο, ἀλλά καί στήν λατρεία τῆς Ἐκκλησίας. Οἱ μεσσιανικές κυρίως περικοπές χρησιμοποιοῦνται συχνά στίς ἱερές ἀκολουθίες.
Ὡς πρός τίς θεολογικές ἔννοιες καί ἰδέες τοῦ βιβλίου μπορεῖ νά ἀναφερθεῖ ἡ μόλις ἀναφερθεῖσα ἀναφορά περί τοῦ μεσσία, τοῦ ὁποίου τήν ἔλευση ἀναμένουν οἱ Ἰουδαῖοι, ἀλλά καί ὅλος ὁ κόσμος. Παρουσιάζεται ὡς «καλός ποιμένας», ὡς «βλαστός» καί ὡς «Ἀνατολή». Ὁ μεσσίας θά προσφέρει μιά ἐσχατολογική ἐποχή, ὅπου ὁ Ναός θά ἔχει ἀνοικοδομηθεῖ καί ὁ Νόμος θά ἀποτελεῖ νόμο τῶν πολιτῶν. Πρόκειται γιά τήν λειτουργία ἑνός θεοκρατικοῦ πολιτεύματος. Ἡ ἀνακαίνιση τοῦ λαοῦ θά γίνεται μέ τήν «ἔκχυση τοῦ πνεύματος τοῦ Θεοῦ».
Μιά σημαντική ἰδέα εἶναι ὅτι ὁ Θεός ἐπιθυμεῖ οἱ Ἰσραηλίτες ὅταν ἐπανέλθουν στήν γῆ τῶν πατέρων τους, αὐτή νά ἔχει ἐξαγνιστεῖ ἀπό ὅλα τά εἰδωλολατρικά στοιχεῖα τά ὁποῖα θεωρεῖ ὅτι τήν μολύνουν. Τότε ἡ Ἰερουσαλήμ θά καταστεῖ τό μοναδικό θρησκευτικό κέντρο τοῦ κόσμου ὅπου ὅλοι, Ἰουδαῖοι καί εἰδωλολάτρες, θά προσκυνοῦν τόν ἕνα καί μοναδικό Θεό.
Τέλος, τό σημαντικό καί νέο στοιχεῖο πού μᾶς προσφέρει ὁ Ζαχαρίας μέ τήν διδασκαλία του εἶναι αὐτό πού ἀφορᾶ στά περί τοῦ Σατανᾶ καί τῶν ἀγγέλων. Αὐτός καί ὁ Δανιήλ θά ἀναφερθοῦν στούς ἀγγέλους. Ὁ Ζαχαρίας, ὅπως εἰπώθηκε ἀρχικά, καταγράφει τούς ἀγγέλους ὡς ἐνδιάμεσες ὑπάρξεις μεταξύ τοῦ Θεοῦ καί τῶν ἀνθρώπων. Παίζουν τόν ρόλο τῶν διερμηνέων τῶν θείων ἐντολῶν καί τῶν μηνυμάτων.
Ὁ Σατανᾶς περιγράφεται νά ἀντιμάχεται τούς ἀγγέλους τοῦ Θεοῦ, ἀλλά καί τούς δικαίους ἀνθρώπους τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Ὁ Σατανᾶς, ὅπως ἀναφέρεται ὅτι δρᾶ στό προφητικό αὐτό βιβλίο, ἐμφανίζεται σαφῶς στήν Καινή Διαθήκη. Εἶναι σαφές ὅτι ὁ ἴδιος θά διεξάγει ἕναν συνεχῆ πόλεμο ἐναντίον τοῦ Βασιλείου τοῦ Θεοῦ.