του Αρχιμ. Γρηγορίου Κωνσταντίνου, Δρ. Θεολογίας
Τά ἐρωτήματα γιά τή γενεαλογία τοῦ Σατανᾶ εἶναι πάντοτε ἐπίκαιρα. Κατά γενική ὁμολογία δέν ὑπάρχει γενεαλογικό δένδρο. Αὐτό ὅμως δέν σημαίνει ὅτι ὁ Σατανάς δέν ἔχει προγόνους στήν ἐγγύς Ἀνατολή, στόν Ἰουδαϊσμό καί τόν Ἰσλαμισμό καί γενικά σέ ὁλόκληρη τήν ἀνθρωπότητα. Γιά τό σύγχρονο νοῦ τό κακό βρίσκεται σέ κάθε ἄνθρωπο. Ἱστορικά ἡ τάση ἦταν τό κακό νά τοποθετεῖται ἐξωτερικά στό Σατανά ὁ ὁποῖος ἐκμεταταλλεύτηκε μιά ἀδυναμία τῆς ἀνθρώπινης δομῆς.
Ὁ Ἰουδαϊσμός προτίμησε τή μονιστική προσέγγιση τοῦ Σατανᾶ. Ὁ Γιαχβέ ἦταν ὁ παντοδύναμος, ὁ κυρίαρχος ἀλλά συνάμα καί ὑπεύθυνος γιά τά καλά καί τά κακά συμβάντα καί τίς ἐνέργειες. Αὐτός ὁ μονισμός1 διαβρώθηκε στό βιβλίο τοῦ Ἰώβ, ἕνα ἀπό τά πιό περιεκτικά κείμενα πού γράφτηκαν ὡς τώρα σχετικά μέ τά διλήμματα καί τίς ἀμφιβολίες πού πλήττουν τήν ἀνθρωπότητα.
Στό βιβλίο τοῦ Ἰώβ ὁ Σατανάς κάμει τήν πρώτη ἐμφάνισή του κάτω ἀπό τήν προστασία τοῦ Γιαχβέ σάν ἔνα εἶδος εἰσαγγελέα τῆς οὐράνιας αὐλῆς, ἀλλά σέ ἀντιπαράθεση μέ τόν Γιαχβέ ὅσον ἀφορᾶ τήν ταυτότητα τοῦ ἀνθρώπου νά κάνει τό καλό ἤ νά εἶναι καλός χάριν τοῦ καλοῦ δίχως ἄλλα κίνητρα. Τό βιβλίο τοῦ Ἰώβ πού διαδραμάτισε καταλυτικό ρόλο στήν ἐξελικτική πορεία τοῦ Σατανᾶ, μέ τή χρονολογική σειρά τῶν βιβλίων τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης προηγεῖται τῆς ἐξορίας. Οἱ σύγχρονοι ἑρμηνευτές τῶν κειμένων θεωροῦν ὄτι τό βιβλίο γράφτηκε μετά τήν ἐξορία, γι’ αὐτό καί οἱ προσθήκες καί οἱ τροποποιήσεις στό κείμενο εἶναι παραποιημένες. Πάντως ὅπως καί νά ἔχει τό θέμα ἐκεῖνο πού μᾶς ἐνδιαφέρει ἄμεσα εἶναι ὄχι τόσο ὁ χρόνος τῆς συγγραφῆς τοῦ βιβλίου ὅσο ὁ τρόπος καί ἡ ὑπομονή ἀντιμετώπισης τῶν πειρασμῶν ἐκ μέρους τοῦ σατανᾶ πρός τόν Ἰώβ.
Στό συγκεκριμένο βιβλίο ὁ Γιαχβέ ἀντιπροσωπεύει τό καλό καί τό κακό. Ὁ Σατανάς ἦταν πολυσήμαντος στή διαδικασία κατά τήν ὁποία προσωποποιόταν ἡ ἐννοια τοῦ κακοῦ. Ἀτυχῶς τό θεμελιώδες ἐρώτημα τῆς ἔννοιας τοῦ κακοῦ παραμένει ἀναπάντητο καί μαζί καί ὁ Διάβολος. Ἡ ἑβραϊκή λέξη Stn ἀποδίδεται ὡς ἀντίπαλος, ὁ ἐμποδίζων τό καλό.
Στό βιβλίο τοῦ Ἰώβ ὁ Σατανάς ὡς μέλος ἐπίλεκτο τῆς οὐράνιας αὐλῆς παίζει αὐτό πού σήμερα λέμε, «τό δικηγόρο τοῦ διαβόλου» εἶναι ἀπόλυτα πιστός στό Γιαχβέ ἀλλά ἔχει ἀναλάβει τό ρόλο τοῦ κύριου ἀνταγωνιστή τῆς ἀνθρωπότητας. Στό κείμενο ἀναφέρεται ἐπίσης ὅτι ἔχει περιπλανηθεῖ στή γῆ καί ἔχει περιδιαβεῖ ὅπως ἕνας ἄγγελος τοῦ Γιαχβέ. Στό βιβλίο αὐτό ὁ Σατανάς διαφωνεῖ μέ τόν Γιαχβέ ἱσχυριζόμενος ὅτι ἡ ἀνθρωπότητα εἶναι καλή ἀποκλειστικά καί μόνο ἐπειδή ἔχει πάρει κάποια ἀνταμοιβή.
Μέ τήν εἴσοδο τοῦ Σατανᾶ στόν πρόλογο τό δίλημμα τοῦ ἐπώνυμου κεντρικοῦ χαρακτήρα γίνεται αἰτία μιάς συζήτησης ἀνάμεσα στό Γιαχβέ καί τό Σατανά στήν οὐράνια αὐλή. Στό τέλος τοῦ βιβλίου ὁ Ἰώβ ξαναποκτᾶ τήν εὔνοια τοῦ Θεοῦ. Ὁ ἐπίλογος μᾶς πιστωποιεῖ ὅπως διαβάζουμε πῶς ὁ Ἰωβ ἀπόκτησε διπλάσια ἀγαθά ἀπ’ ὅσα εἶχε πρίν. Στόν πρόλογο ὁ Σατανάς μετά τήν ἐμφάνισή του σέ αὐτόν, δέν ξαναπαίρνει τό λόγο κι ἔτσι ἡ ὕπαρξή του δέν γίνεται ἀκόμη ἰδιαίτερα πιστευτή.
Μετά ἀπ’ ὅλη αὐτή τή διαμάχη ἐνισχυμένη βγαίνει ἡ ἐπικρατοῦσα ἄποψη ὅτι ὁ Θεός εἶναι Παντοδύναμος. Παρόλο πού τό βιβλίο τοῦ Ἰώβ ἐμφανίζει τόν Σατανά γιά πρώτη φορά, δέν κάνει ὅμως τίποτα γιά νά τοῦ προσδώσει μιά διαβολική ὑπόσταση ἀπό τήν πλευρά τοῦ Γιαχβέ.
Ἡ μορφή τοῦ Σατανᾶ ἐπιβεβαιώνεται μέ τήν ἐμφάνισή του στό βιβλίο τοῦ Ζαχαρία2. Στό βιβλίο αὐτό ὁ Σατανάς γιά μιά ἀκόμη φορά εἶναι ὁ ἀντίπαλος τῆς ἀνθρωπότητας καί ὄχι τοῦ Θεοῦ. Κι ἐνῶ στό βιβλίο τοῦ Ἰώβ ὁ Σατανάς περιγράφεται σάν περιπλανώμενος ἄγγελος τοῦ Γιαχβέ, στό Ζαχαρία ἐμφανίζεται ὡς ἕνας διαφορετικός χαρακτήρας.
Στό Ζαχαρία ἐξάλλου ὁ Σατανάς ὑπερέβαλε τήν ἀναζήτησή του γιά ἄδικους ἀνθρώπους. Ὁ Σατανάς ὅπως ἐμφανίζεται στήν Παλαιά Διαθήκη, σημαίνει κατ’ ἀρχή τόσο στό διαθρώπινο ὅσο καί στόν Θεϊκό χῶρο τόν κατήγορο, ὁ ὁποῖος ἐπιφέρει τήν ἐμφάνιση τῆς ἐνοχῆς, ἐνδεχομένως μέ τήν πρόσκλησή του. Ἡ προσπάθεια λοιπόν τοῦ Σατανᾶ ἔγκειται στήν ἐκτροπή τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τόν ἀγώνα κατά τῶν προσωπικῶν του παθῶν πού τοῦ ἀνοίγει τό δρόμο προσέγγισης μέ τόν Θεό.
*****
1 Πηγή τοῦ παρόντος ἀπό τή Βικιπαίδεια. «Ὁ μονισμός, ἑνισμός ἤ καί σολιψισμός εἶναι ἡ θεωρία πού ἀνάγει τήν ποικιλία τοῦ κόσμου σέ μία ἑνότητα μέσω τοῦ πνεύματος. Ὁ μονισμός δέχεται μιά μόνο ἀρχή τῶν ὄντων καί ἀντιτίθεται ἀπόλυτα στό δυϊσμό ἤ στίς θεωρίες “περί πολλῶν οὐσιών”. Ὑποστηρίζει δηλαδή τή μοναδικότητα τῆς πραγματικότητας καί τήν ὕπαρξη μιᾶς μόνο οὐσίας στό σύμπαν. Ἔτσι, μονιστές π.χ. ἦταν οἱ Ἴωνες φιλόσοφοι οἱ ὁποῖοι ἔκαναν ἀναγωγή ὅλων τῶν πραγμάτων σέ μιά πρώτη ὕλη, ὁ Θαλής ὁ Μιλήσιος στό νερό, ὁ Ἀναξιμένης στόν ἀέρα, ὁ Ἠράκλειτος στή φωτιά.Οἱ δύο σημαντικότερες κατηγορίες τοῦ μονισμοῦ, εἶναι ὁ ὑλισμός καί ὁ ἰδεαλισμός. Γιά τόν πρῶτο, μοναδική οὐσία τοῦ σύμπαντος εἶναι ἡ ὕλη, ἐνῶ γιά τό δεύτερό το πνεῦμα.Ὁ ἑρμηνευτικός μονισμός ἐπιχειρεῖ τήν ἑρμηνεία μιᾶς σειρᾶς φαινομένων μέ ἀναγωγή τους σέ μιά ἀρχή, σέ ἕνα καί μόνο παράγοντα. Παρ’ ὅλα αὐτά ἡ πλουραλιστική θεώρηση καί ἑρμηνεία τῶν φαινομένων θεωρεῖται ἀπό πολλούς πιό σωστή καί ἀντικειμενική. Ὁ ἀξιολογικός μονισμός ἔγκειται στή μονομερῆ κατάφαση μιᾶς καί μόνης ἀξίας καί στήν παραγνώριση τῶν ἄλλων (π.χ. ἀποδοχή μόνο τῆς θρησκευτικῆς ἤ μόνο τῆς αἰσθητικῆς ἀξίας). Ἀντίθετες πρός τό μονισμό θεωρίες εἶναι ἡ δυαρχία καί ὁ πλουραλισμός».
2 Ζα. 5, 6-8.
Γίνετε συνοδοιπόροι μας στην γνώση και την ενημέρωση. Στείλτε στο [email protected] άρθρα, φωτογραφίες, βίντεο ή κάτι που πιστεύετε ότι αξίζει να μοιραστείτε τόσο με εμάς όσο και με τους αναγνώστες μας.
