Σαρακοστή: Μετάνοια και αφορμή ιλασμού

Μητροπολίτου Φαναρίου Ἀγαθαγγέλου
Γενικοῦ Διευθυντοῦ τῆς Ἀποστολικῆς Διακονίας
τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος

Ἡ πε­ρί­ο­δος τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς εἶ­ναι, κυ­ρί­ως, σχο­λεῖ­ο με­τα­νοί­ας, στό ὁ­ποῖ­ο κά­θε Χρι­στι­α­νός ὀ­φεί­λει νά εἰ­σέρ­χε­ται κά­θε χρό­νο, γι­ά νά κα­τα­φέρ­νει νά ἐμ­βα­θύ­νει στήν πί­στη του, νά τήν ἐ­πα­νε­κτι­μᾶ καί νά ἀλ­λά­ζει τήν ζω­ή­ του, γιά νά ἀκτινοβολεῖ στήν ὕπαρξή του τό φῶς καί τήν δόξα τοῦ Θεοῦ.

Εἶ­ναι πά­νω ἀ­π’ ὅ­λα πε­ρί­ο­δος χα­ρᾶς, γι­α­τί ὁ χρό­νος αὐ­τός εἶ­ναι χρό­νος ἐ­πι­στρο­φῆς.  Εἶ­ναι ὁ χρό­νος πού δί­δει τήν εὐ­και­ρί­α νά ἀ­πο­μα­κρύ­νω­με ἀ­πό μέ­σα μας κά­θε τί τό φθαρ­μέ­νο καί νε­κρό, ἀ­κρι­βῶς γι­ά νά μπο­ρέ­σω­με νά ζή­σω­με. Καί μά­λι­στα νά ζή­σω­με μι­ά ζω­ή πλα­τι­ά, συ­νει­δη­τή καί ἔ­ντο­νη πνευ­μα­τι­κά γι­ά τήν ὁ­ποί­α εἴ­μα­στε πλα­σμέ­νοι.

Ζοῦ­με δυ­στυ­χῶς σ’ ἕ­να κό­σμο, ὁ ὁ­ποῖ­ος σή­με­ρα πα­ρά πο­τέ, δέν εἶ­ναι «ἐ­πί­γει­ος οὐ­ρα­νός, ἀ­φι­λό­νι­κος, ἀ­πο­λέ­μη­τος, ἀ­στα­σί­α­στος, ἄ­φθο­νος, εἰ­ρη­νι­κός,  ἀ­ζή­μι­ος καί ἀ­να­μάρ­τη­τος». Αὐ­τό ὅ­μως μᾶς βο­η­θᾶ νά κα­τα­νο­ή­σω­με συ­νει­δη­τά καί βα­θει­ά τήν πνευ­μα­τι­κή σπου­δαι­ό­τη­τα τῆς πε­ρι­ό­δου αὐ­τῆς.

Ἀ­πό τήν πρώ­τη Κυ­ρι­α­κή τοῦ Τρι­ω­δί­ου, με­τά τήν ἀ­νά­γνω­ση τῆς ἑ­ω­θι­νῆς εὐ­αγ­γε­λι­κῆς πε­ρι­κο­πῆς, ἡ Ἐκ­κ­λη­σί­α πα­ρα­κα­λεῖ:

«Τῆς με­τα­νοί­ας ἄ­νοι­ξόν μοι πύ­λας, Ζω­ο­δό­τα».  Νά ἀ­νοί­ξει ὁ Ζω­ο­δό­της Κύ­ρι­ος τίς πύ­λες τῆς με­τα­νοί­ας σέ ὅ­λα τά μέ­λη τοῦ Σώ­μα­τός Του. Ἡ με­τά­νοι­α θε­ω­ρεῖ­ται ἡ ἀρ­χή καί τό τέ­λος τῆς ἐν Χρι­στῷ ζω­ῆς καί ἡ ἀ­τμό­σφαι­ρα μέ­σα στήν ὁ­ποί­α βι­ώ­νε­ται μι­ά ἀ­λη­θι­νά χρι­στι­α­νι­κή ζω­ή.

«Με­τά­νοι­α ση­μαί­νει ἀ­να­νέ­ω­σις τοῦ βα­πτί­σμα­τος. Με­τά­νοι­α ση­μαί­νει συμ­φω­νί­α μέ τόν Θε­ό γι­ά νέ­α ζω­ή. Με­τα­νο­ῶν ση­μαί­νει ἀ­γο­ρα­στής τῆς τα­πει­νώ­σε­ως. Με­τά­νοι­α ση­μαί­νει μό­νι­μος ἀ­πο­κλει­σμός κά­θε σω­μα­τι­κῆς πα­ρη­γο­ρί­ας, σκέ­ψις αὐ­το­κα­τα­κρί­σε­ως, ἀ­με­ρι­μνη­σί­α γι­ά ὅ­λα τά ἄλ­λα καί μέ­ρι­μνα γι­ά τήν σω­τη­ρί­α τοῦ ἑ­αυ­τοῦ μας. Με­τά­νοι­α ση­μαί­νει θυ­γα­τέ­ρα τῆς ἐλ­πί­δος καί ἀ­πο­κή­ρυ­ξις τῆς ἀ­πελ­πι­σί­ας, κα­θα­ρι­σμός τῆς συ­νει­δή­σε­ως, θε­λη­μα­τι­κή ὑ­πο­μο­νή ὅ­λων τῶν θλι­βε­ρῶν πρα­γμά­των».

Ἡ με­τά­νοι­α εἶ­ναι μό­νι­μη κα­τά­στα­ση καί συ­νε­χῶς ἐ­πα­να­λαμ­βα­νό­με­νη στή ζω­ή κά­θε πι­στοῦ. Εἶ­ναι χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό πώς σέ κά­θε εὐ­χα­ρι­στη­ρι­α­κή λα­τρευ­τι­κή μας Σύ­να­ξη ζη­τοῦ­με ἀ­πό τόν Κύ­ρι­ο νά πο­ρευ­θοῦ­με τόν ὑ­πό­λοι­πο χρό­νο τῆς ζω­ῆς μας  «ἐν εἰ­ρή­νῃ καί με­τα­νοί­ᾳ».

Τό πρῶ­το κή­ρυ­γμα τοῦ Κυ­ρί­ου εἶ­ναι κή­ρυ­γμα με­τα­νοί­ας. Καί προϋ­πό­θε­ση με­το­χῆς τοῦ ἀν­θρώ­που στήν Βα­σι­λεί­α τοῦ Θε­οῦ, πού εἶ­ναι καί τό θε­αν­θρώ­πι­νο Σῶ­μα Του,  ἡ Ἐκ­κ­λη­σί­α, εἶ­ναι ἡ με­τά­νοι­α. Τήν πα­ρα­μο­νή ὅ­μως μέ­σα σ’αὐ­τήν δέν ἐ­ξα­σφα­λί­ζει ­ἡ ἀ­το­μι­κή ἀ­ξι­ο­μι­σθί­α, ἡ ἀ­ντι­κει­με­νι­κά ἀ­να­γνω­ρι­σμέ­νη ἀ­ρε­τή, ἀλ­λά ἡ με­τά­νοι­α, ἡ και­νούρ­γι­α στά­ση τῆς ἐ­μπι­στο­σύ­νης καί τῆς ἀ­νά­θε­σης ὁ­λό­κλη­ρης τῆς ζω­ῆς τοῦ πι­στοῦ -τῆς ἀ­πο­τυ­χη­μέ­νης καί ἄ­στο­χης χρή­σης τῆς ἐ­λευ­θε­ρί­ας του -στόν Χρι­στό μέ­σα στήν Ἐκ­κ­λη­σί­α.

Στήν ἁ­γί­α Γρα­φή καί τήν ­Πα­τε­ρι­κή πα­ρά­δο­ση ἡ με­τά­νοι­α ἀ­να­φέ­ρε­ται ὡς ἡ στα­θε­ρό­τε­ρη ἐγ­γύ­η­ση γι­ά ἀ­νόρ­θω­ση ἀ­πό τήν πτώ­ση καί  κά­θαρ­ση ἀ­πό τά πά­θη, ὅ­πως καί ὡς ἀ­φε­τη­ρί­α ἀ­σφα­λής στήν πο­ρεί­α τοῦ ἀν­θρώ­που πρός τήν θέ­ω­ση.

Ἡ πο­ρεί­α τῆς ἐ­πί­γει­ας ζω­ῆς τοῦ  ἀν­θρώ­που εἶ­ναι πε­ρί­ο­δος με­τα­νοί­ας « Ἡ πο­λυ­ε­τής ζω­ή τοῦ  Ἀ­δάμ,  λέ­γει ὁ Ἅ­γι­ος Γρη­γό­ρι­ος ὁ Πα­λα­μᾶς, με­τά τήν πτώ­ση, ἀλ­λά καί ὁ χρό­νος «ὅν ἕ­κα­στος δι­α­βι­οῦ­μεν»  ἀ­πο­τε­λεῖ στά­δι­ο με­τα­νοί­ας πα­ρα­χω­ρού­με­νο ἀ­πό τόν Θε­ό, πού ἔ­δω­σε αὐ­τήν πρό­σκαι­ρη ζω­ή «τό­πον με­τα­νοί­ας πα­ρε­χό­με­νος».

Γι­α­τί ἄν δέν ὑ­πῆρ­χε ὡς δυ­να­τό­τη­τα ἡ με­τά­νοι­α, ἀ­μέ­σως με­τά τήν πτώ­ση του ὁ ἄν­θρω­πος θά ἐ­στε­ρεῖ­το καί αὐ­τή τήν πα­ροῦ­σα ζω­ή, μι­ά πού δέν θά ὑ­πῆρ­χε πι­ά ἰ­δι­αί­τε­ρο ὄ­φε­λος ἀ­πό αὐ­τή.

Ἡ με­τά­νοι­α εἶ­ναι ἀρ­χή καί δι­αρ­κής τρό­πος ζω­ῆς τοῦ πι­στοῦ. Γι­’ αὐ­τό καί δί­δε­ται ὡς ὑ­πό­σχε­ση πρίν ἀ­πό τό Βά­πτι­σμα, βι­ώ­νε­ται τήν ὥ­ρα τοῦ Βα­πτί­σμα­τος καί ὑ­πάρ­χει ὡς ἀ­νά­γκη ἀλ­λά καί ὡς εὐ­λο­γί­α καί χα­ρά τοῦ Θε­οῦ γι­ά τήν με­τά τό Βά­πτι­σμα ζω­ή τοῦ πι­στοῦ.

Ἡ Ἐκ­κ­λη­σί­α δέν βλέ­πει τήν με­τάνοι­α ὡς τυ­πι­κή καί μη­χα­νι­κή ἀλ­λα­γή, ἀ­φοῦ τήν θε­ω­ρεῖ ὡς ὀ­ντο­λο­γι­κή ἀ­να­καί­νι­ση τῆς ἀν­θρώ­πι­νης φύ­σε­ως.

Γι­’ αὐ­τόν ἀ­κρι­βῶς τόν λό­γο τό γε­γο­νός τῆς με­τά­νοι­ας δέν εἶ­ναι δυ­να­τόν νά ἀ­ντι­κει­με­νο­ποι­εῖ­ται στίς δι­α­στά­σεις μι­ᾶς ἀ­πρό­σω­πης συ­ντα­γῆς ἤ τα­κτι­κῆς, ἀλ­λά πα­ρα­μέ­νει πά­ντο­τε ἐν­δε­χό­με­νο προ­σω­πι­κῆς ἀ­να­κα­λύ­ψε­ως.

Ἀλ­λά ἀ­φοῦ ἡ με­τά­νοι­α εἶ­ναι ἀρ­χή καί τέ­λος τῆς κα­τά Χρι­στόν πο­λι­τεί­ας, καί ἀ­φοῦ εἶ­ναι σκο­πός αὐ­τῆς τῆς ζω­ῆς, εἶ­ναι ἑ­πό­με­νο ὅ­λα νά θε­ω­ροῦ­νται ἀ­πό αὐ­τήν καί νά παίρ­νουν ἀ­ξί­α ἤ ἀ­πα­ξί­α σέ σχέ­ση μέ αὐ­τήν. Καί αὐ­τή ἀ­κό­μη «ἡ πί­στις ὠ­φε­λεῖ, ἐ­άν κα­τά συ­νεί­δη­σιν πο­λι­τεύ­ε­ται τις καί ἀ­να­κα­θαί­ρει ἑ­αυ­τόν δι­’ ἐ­ξο­μο­λο­γή­σε­ως καί με­τα­νοί­ας».

Ἕ­να βα­σι­κό στά­δι­ο πού προ­η­γεῖ­ται ἀ­πό τήν με­τά­νοι­α εἶ­ναι ἡ ἐ­πί­γνω­ση καί ἡ συ­ναί­σθη­ση τῶν ἁ­μαρ­τη­μά­των, «ἥ­τις με­γά­λη ἐ­στί πρός ἱ­λα­σμόν ἀ­φορ­μή». Ὁ ἄν­θρω­πος, γι­ά νά ἔλ­θει σέ με­τά­νοι­α, φθά­νει προ­η­γου­μέ­νως σέ ἐ­πί­γνω­ση τῶν «οἰ­κεί­ων πλημ­με­λη­μά­των» καί με­τα­με­λεῖ­ται μπρο­στά στόν Θε­ό, στόν Ὁ­ποῖ­ο κα­τα­φεύ­γει μέ συ­ντε­τριμ­μέ­νη καρ­δί­α. Καί  ὅ­ταν, μέ τήν ἐ­πί­γνω­ση καί τήν συ­ναί­σθη­ση τῆς ἁ­μαρ­τω­λό­τη­τας, ἑλ­κύ­σει ἐ­πά­νω του τό ἔ­λε­ος τοῦ  Θε­οῦ, λαμβάνει «τε­λεί­αν τήν ἄ­φε­σιν» μέ τήν αὐ­το­μεμ­ψί­α καί τήν ἱ­ε­ρά ἐ­ξο­μο­λό­γη­ση.

Ἡ με­τά­νοι­α, ὡς νέ­α κα­τά­στα­ση στήν ζω­ή τοῦ ἀν­θρώ­που, συ­νο­δεύ­ε­ται ἀ­πό ὁ­ρι­σμέ­νες συ­νέ­πει­ες, πού ἡ βι­βλι­κή καί πα­τε­ρι­κή γλώσ­σα τίς ὀ­νο­μά­ζει καρ­πούς με­τα­νοί­ας. Ὡς πρῶ­τος καρ­πός με­τα­νοί­ας προ­βάλ­λε­ται ἡ ἐ­ξο­μο­λό­γη­ση, ἀ­φοῦ μέ αὐ­τήν κερ­δί­ζε­ται ἡ θε­ρα­πεί­α καί ἡ κά­θαρ­ση τῆς ψυ­χῆς τοῦ πι­στοῦ καί ἐ­γκαι­νιά­ζε­ται ἡ και­νούρ­γι­α ζω­ή του.

Ἡ ἐ­ξο­μο­λό­γη­ση δέν εἶ­ναι, ὅ­μως, ὁ μό­νος καρ­πός τῆς με­τα­νοί­ας. Ὁ ἅ­γι­ος Ἰ­ωάν­νης ὁ Πρό­δρο­μος, κα­λώ­ντας μέ τό κή­ρυ­γμά του τούς ἀν­θρώ­πους σέ με­τά­νοι­α, τούς πα­ρα­κι­νοῦ­σε σέ ἐ­λε­η­μο­σύ­νη, δι­και­ο­σύ­νη, με­τριοφρο­σύ­νη, ἀ­γά­πη καί ἀ­λή­θει­α, πού εἶ­ναι γνω­ρί­σμα­τα τῆς ἀ­να­και­νι­στι­κῆς δυ­νά­με­ως τῆς με­τα­νοί­ας.

Ὁ ἄν­θρω­πος πού ζεῖ ἀ­λη­θι­νά τήν με­τά­νοι­α, δέν ξα­να­γυ­ρί­ζει στίς πρῶ­τες του ἁ­μαρ­τί­ες, λέ­γει ὁ Ἅ­γι­ος Γρη­γό­ρι­ος ὁ Πα­λα­μᾶς, οὔ­τε προ­σκολ­λᾶ­ται σέ πρό­σω­πα καί πρά­γμα­τα τῆς φθο­ρᾶς, ἀλ­λά κα­τα­φρο­νεῖ τά πα­ρό­ντα, προ­σβλέ­πει στά μέλ­λο­ντα, ἀ­γω­νί­ζε­ται κα­τά τῶν πα­θῶν, ἐ­πι­δι­ώ­κει τίς ἀ­ρε­τές, ἀ­γρυ­πνεῖ στήν προ­σευ­χή, ἀ­πέ­χει ἀ­πό τά ἄ­δι­κα κέρ­δη, εἶ­ναι ἐ­πι­ει­κής σέ ὅ­σους πταί­ουν καί ἕ­τοι­μος νά βο­η­θή­ση μέ λό­γους, μέ ἔρ­γα καί μέ θυ­σί­ες ἀ­κό­μη, αὐ­τούς πού ἔ­χουν τήν ἀ­νά­γκη του. Καί ὅ­ταν προ­τρέ­πει τούς Χρι­στι­α­νούς νά ἀ­πο­κτή­σουν τά ἔρ­γα τῆς με­τα­νοί­ας, ὑ­πο­γραμ­μί­ζει κυ­ρί­ως τό τα­πει­νό φρό­νη­μα, τήν κα­τά­νυ­ξη καί τό πνευ­μα­τι­κό πέν­θος.

Ἡ πο­ρεί­α τῆς ἀ­νορ­θώ­σε­ως ἀ­πό τήν πτώ­ση μέ τήν με­τά­νοι­α, τῆς ἀ­πο­μα­κρύν­σε­ως ἀ­πό τήν δου­λεί­α τῶν πα­θῶν καί τῆς ἀ­σκή­σε­ως γι­ά ἐρ­γα­σί­α τῶν θεί­ων ἐ­ντο­λῶν εἶ­ναι ἡ πο­ρεί­α τῶν ἀ­ξί­ων καί θε­ω­μέ­νων ὑ­πάρ­ξε­ων.

Ἐ­άν ὁ κά­θε ἕ­νας ἀ­πό ἐ­μᾶς δέν μπο­ρεῖ νά φθά­σει τούς ἁ­γί­ους στά με­γά­λα καί θαυ­μα­στά πού χα­ρα­κτη­ρί­ζουν τήν ζω­ή τους, μπο­ρεῖ ὅ­μως καί πρέ­πει νά τούς ὁμοι­ά­σει καί νά τούς ἀ­κο­λου­θή­σει στήν πο­ρεί­α τῆς  ζω­ῆς τους πρός τήν με­τά­νοι­α, πού ἔ­χει θέ­ση καί σκο­πό στήν δι­κή μας ζω­ή ὅ­σο του­λά­χι­στον καί στήν δι­κή τους.

Καί αὐ­τό, γι­α­τί κα­θη­με­ρι­νά «πολ­λά πταί­ο­μεν ἕ­κα­στος»  καί μο­να­δι­κή ἐλ­πί­δα σω­τη­ρί­ας γι­ά ὅ­λους μας πα­ρα­μέ­νει ἡ ἀ­νά­νη­ψη καί ἡ βί­ω­ση τῆς «δι­η­νε­κοῦς με­τα­νοί­ας».

Κατ’ αὐτήν τήν περίοδο, ἄς διατηροῦμε στήν μνήμη τῆς καρδί-ας μας ὅτι ἡ μετάνοιά μας δέν θά εἶναι εἰλικρινής, ἐάν δέν συγχωρή-σουμε τούς ἀδελφούς μας.

Ὁ Ἀ­πό­στο­λος Παῦ­λος προ­τεί­νει μι­ά ὑ­περ­βα­τι­κή λύ­ση: «Κα­τα­νο­ῶ­μεν ἀλ­λή­λους εἰς πα­ρο­ξυ­σμόν ἀ­γά­πης». Μό­νο μέ­σα ἀ­πό τήν ἀ­γά­πη μπο­ροῦ­με νά κα­τα­νο­ή­σου­με καί νά συγ­χω­ρή­σου­με τούς ἄλ­λους, ὥ­στε κι ἐ­κεῖ­νοι νά μᾶς κα­τα­νο­ή­σουν καί μᾶς συγ­χω­ρέ­σουν. Μό­νο ἔ­τσι μπο­ροῦ­με νά ἀ­ντέ­ξου­με τίς ἀ­δι­κί­ες καί τίς ἀ­ντι­ξο­ό­τη­τες, ὥ­στε ἡ πί­κρα πού τίς συ­νο­δεύ­ει νά μή μᾶς ἀ­πο­μο­νώ­σει ἀ­πελ­πι­στι­κά.

Ἄς προ­σπα­θή­σου­με νά δι­α­τη­ρή­σω­με κα­τά τήν δι­άρ­κει­α τοῦ πνευ­μα­τι­κοῦ μας ἀ­γῶ­νος «τό πρᾶ­ο καί ἥ­συ­χο, τό ἥ­με­ρο ἦ­θος, τό εἰ­ρη­νικ,ό τό ἄ­πλα­στο καί ἁ­πλο, τό ἀ­πα­θές καί ἀ­φι­λάρ­γυ­ρο, τό εὔ­σπλαγ­χνο καί ἐ­λε­η­μο­νι­κό,  τό εὐ­με­τά­δο­το καί συ­μπα­θές, τό φι­λά­δελ­φο καί φι­λό­ξε­νο, τό φι­λό­πτω­χο καί κα­λό­λο­γο, τό φι­λα­λη­θές καί ἑ­νο­ποι­ό, τό γλυ­κο­μί­λη­το καί χα­μη­λό­φω­νο», γι­ά νά μᾶς εὐ­λο­γή­ση ὁ Θε­ός.

Ἄς ἔ­χου­με λοι­πόν στήν σκέ­ψη μας ὅ­τι τίς πα­ρα­μο­νές τῆς Με­γά­λης Τεσ­σα­ρα­κο­στῆς μι­ά σο­φή προ­ει­δο­ποί­η­ση λέ­γει: «ὁ δι­ά­βο­λος δέν τρώ­ει, δέν πί­νει, καί αὐ­τός ὁ τυ­πι­κά πι­ό με­γά­λος ἀ­σκη­τής δέν εἶ­ναι γι­’ αὐ­τό λι­γό­τε­ρο δι­ά­βο­λος…».

Ἄς κα­τευ­θύ­νου­με πά­ντα τά δευ­τε­ρεύ­ο­ντα – νη­στεί­α, ἀ­γρυ­πνί­α, ἀ­να­χώ­ρη­ση -στόν κύ­ρι­ο στό­χο: τήν με­τά­νοι­α καί τήν κα­θα­ρό­τη­τα τῆς καρ­δί­ας μέ τήν ἀ­γά­πη, κα­τά τόν λό­γο καί τήν πρά­ξη τῶν Πα­τέ­ρων τῆς Ἐκ­κ­λη­σί­ας μας.