Ψαλμοί «Ἄκου ἕνα βιβλίο» μέ τόν ἀρχιμανδρίτη Ἰάκωβο Κανάκη

Kάθε Σάββατο «Ἄκου ἕνα βιβλίο» μέ τόν ἀρχιμανδρίτη Ἰάκωβο Κανάκη

Φθάσαμε στήν παρουσίαση ἑνός ἀπό τά πλέον γνωστά καί ἀγαπητά βιβλία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, τούς Ψαλμούς. Στήν καθημερινή ἐκκλησιαστική γλῶσσα οἱ πιστοί τό ὀνομάζουν Ψαλτήρι. Ἐάν θέλαμε νά ποῦμε τί περιλαμβάνει θά χρησιμοποιούσαμε αὐτό πού ἀναφέρει ὁ καθηγητής Σ. Καλαντζάκης: «Τό Ψαλτήριο εἶναι μιά ἀπαράμιλλου λογοτεχνικοῦ κάλλους ποιητική συλλογή (ἀνθολογία) θρησκευτικῶν λυρικῶν ἀσμάτων, τά ὁποῖα ἐκφράζουν τά ἐσωτερικά συναισθήματα καί τίς ἐμπειρίες τοῦ ἀρχαίου Ἰσραήλ σέ ἀτομικό καί ἐθνικό ἐπίπεδο».

Εἶναι ἕνα βιβλίο πού περιλαμβάνει 150 ψαλμούς, πού κατανέμονται σέ πέντε ἑνότητες, πού κατά τήν γνώμη τῶν εἰδικῶν, οἱ ἑνότητες αὐτές παραλληλίζονται μέ τά πέντε βιβλία τῆς Πεντατεύχου. Θά παρατηρήσει ὁ ἀναγνώστης τοῦ βιβλίου ὅτι ὑπάρχει μιά διαφορά στήν ἀρίθμηση μεταξύ τοῦ πρωτοτύπου κειμένου καί τῆς μετάφρασης τῶν Ο´. Αὐτό συμβαίνει γιατί ἐνῶ καί τά δύο κείμενα ἀκολουθοῦν τήν ἴδια ἀρίθμηση στούς ὀκτώ πρώτους ψαλμούς (1-8) καί στούς τρεῖς τελευταίους (148-150), στούς ὑπόλοιπους, οἱ Ο´ ὑπολείπονται κατά μιά μονάδα.

Ἀπό τήν Βιβλική ἔρευνα γνωρίζουμε ὅτι δέν εἶναι ὁ βασιλιάς Δαβίδ ὁ ποιητής ὅλων τῶν ψαλμῶν, ἀλλά σίγουρα μεγάλου μέρους αὐτῶν. Ὑπάρχουν λοιπόν ψαλμοί τοῦ Δαβίδ, ἄλλοι πού ἀποδίδονται στόν ἴδιο καί ἄλλοι πού πιθανόν συνέθεσαν οἱ: Μωυσῆς, προφῆτες Ζαχαρίας, Ἀγγαῖος ἤ Ἰερεμίας, ὁ Σολομώντας, οἱ υἱοί Κορέ, πρόσωπα δηλαδή πού μέ κάποιον τρόπο συνδέονταν μέ τίς ὑπηρεσίες στό ναό ἤ στήν λατρεία γενικότερα. Κάποιες ἐπιγραφές πού ὑπάρχουν πρίν τόν ψαλμό δηλώνουν εἴτε τόν συγγραφέα εἴτε τό εἴδος εἴτε τήν αἰτία εἴτε τό ὄργανο εἴτε τήν μελωδία. Ὡς πρός τόν χρόνο συγγραφῆς τοῦ Ψαλτηρίου ἔχουμε ἕνα μεγάλο χρονικό εὖρος ἀφοῦ κάποιοι προηγοῦνται καί κάποιοι ἕπονται. Τό πιθανότερο εἶναι ὅτι οἱ περισσότεροι συνετέθησαν μεταξύ τοῦ 10ου ἔως τοῦ 7ου αἰώνα π.Χ.

Τό σημαντικό εἶναι νά καταγράψουμε τά εἴδη τῶν ψαλμῶν καί νά δοῦμε στήν συνέχεια τίς βασικές θεολογικές ἰδέες πού περιλαμβάνονται στό βιβλίο.

Α) Θά ξεκινήσουμε ἀπό τούς ψαλμούς-ὕμνους, οἱ ὁποῖοι ἐκφράζουν τά βιώματα τοῦ ποιητή περί τῆς ἀγαθότητος καί τῆς παντοδυναμίας τοῦ Θεοῦ (Ψλ.8.18.102.103).

Β) Εὐχαριστήριοι ψαλμοί (Ψλ.102. 104) μέσω τῶν ὁποίων ἐκφράζεται ἡ εὐχαριστία καί ἡ εὐγνωμοσύνη τῶν ἀνθρώπων γιά τήν βοήθεια τοῦ Θεοῦ στήν δέησή τους.

Γ) Οἱ Θρηνώδεις (Ψλ. 3.6.24.87) πού περιέχουν προσωπικούς ἤ ὀμαδικούς θρήνους γιά κάποια καταστροφή καί τήν παράκληση γιά βοήθεια.

Δ) Οἱ ψαλμοί μετανοίας (Ψλ.50.131.140) ἐκφράζουν τήν συναίσθηση τῆς ἁμαρτίας καί τήν ἀνάγκη συνδιαλλαγῆς μέ τόν Θεό.

Ε) Ἱεραποδημητικοί λέγονται αὐτοί πού τραγουδοῦσαν ὅταν βρίσκονταν σέ πορεία γιά τήν προσκύνηση σέ ἕναν ἱερό τόπο (Ψλ.83.121.).

ΣΤ) Οἱ διδακτικοί περιέχουν θρησκευτικές καί ἠθικές συμβουλές (Ψλ.1.48.118)

Ζ) Οἱ ἱστορικοί ψαλμοί ἀναφέρονται σέ ἱστορικά γεγονότα κυρίως τῆς ζωῆς τῶν Ἰσραηλιτῶν (Ψλ.78.104.105).

Η) Οἱ Βασιλικοί ψαλμοί (Ψλ.19.62.71) ἀναφέρονται σέ περιστατικά τῆς ζωῆς τῶν βασιλέων.

Θ) Μεσσιακοί ἤ Χριστολογικοί ὀνομάζονται διότι ἀφοροῦν στόν Μεσσία (Ψλ.2.44)

Ι) Ἐσχατολογικοί (Ψλ.45) λέγονται ἀπό τήν ἐξύμνηση τῆς δύναμης τοῦ Θεοῦ κατά τήν ἐσχάτη ἡμέρα, ὅπως ἐπίσης ἐκφράζουν τήν πίστη καί τήν ἐμπιστοσύνη τους σέ Αὐτόν.

Ἐκτός ἀπό τήν κατηγοριοποίηση τῶν Ψαλμῶν εἶναι σημαντικό νά ποῦμε ὅτι πολλά εἶναι τά θέματα στά ὁποῖα γίνεται ἀναφορά στά κείμενα αὐτά. Ὁ Θεός, ὁ ἄνθρωπος καί ἡ σχέση μεταξύ τους συχνά ἐκφράζεται ἀπό τούς ποιητές τῶν Ψαλμῶν. Ἐπίσης, ὁ κόσμος ὡς δημιούργημα τοῦ Θεοῦ καί πιό συγκεκριμένα ὁ Ἰσραήλ καί ὁ ρόλος του μέσα στήν κόσμο ἀναφέρεται καί αὐτό ἀπό τούς ποιητές. Ἀκόμα τά ἔθνη καί ἡ μέριμνα περί αὐτῶν τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀπό τά θέματα πού θά συναντήσει ὁ ἀναγνώστης τῶν Ψαλμῶν. Τέλος, ὁ Μεσσίας, ὅπως καί τά Ἔσχατα, διαζωγραφίζονται γλαφυρά στίς εἰκόνες τῶν Ψαλμῶν.

Χαρακτηριστικό εἶναι ὅτι ἡ Ἐκκλησία στήν λατρεία της κάνει χρήση τοῦ βιβλίου τῶν Ψαλμῶν. Ἔχει διαποτίσει ὅλες σχεδόν τίς ἱερές ἀκολουθίες μέ ὁλόκληρους ψαλμούς ἤ τμήματά τους. Χωρίς τό «Ψαλτήρι» θά εἴχαμε μιά ἀπογύμνωση ὅλων τῶν ἀκολουθιῶν.

Ἡ ἀξία καί τό λαοφιλές τῶν Ψαλμῶν φαίνεται καί ἀπό τήν προθυμία τῶν Πατέρων καί ἐκκλησιαστικῶν συγγραφέων νά τούς ὑπομνηματίσουν. Ἔτσι ὁ Ὠριγένης (PG 12, 1053-1686. 17, 105-150), ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης (PG 44,431-608), ὁ ἅγιος Κύριλλος Ἀλεξανδρείας (PG 69,717-1276) , ὁ ἱερός Χρυσόστομος (PG 55,35-528) καί ἀρκετοί ἀκόμα ἔχουν ἀσχοληθεῖ ἐπισταμένως μέ τούς Ψαλμούς.