Για να γνωρίσουμε τον εαυτό μας, και να καταλάβουμε ποιοι είμαστε, αποτελεί την επιστήμη των επιστήμων και την πιο μεγάλη σοφία. Πιο χρήσιμη και ωφέλιμη είναι η γνώση του εαυτού μας, παρά οι γνώσεις της αστρονομίας, των μαθηματικών, της Ιατρικής. Γιατί αυτές εξαντλούνται στην παρούσα ζωή. Ενώ η αυτογνωσία έχει προεκτάσεις και στη μέλλουσα.
Για τον υψηλό αυτό σκοπό χρειάζεται σκληρός αγώνας, οξυτάτη παρατηρητικότητα, πολλή προσευχή και ενίσχυση Θεού. Πρέπει να εισχωρήσουμε με το νου μέσα στην καρδιά μας και να εξετάσουμε προσεκτικά το είναι μας. Όσο καλύτερα γνωρίζουμε την ψυχή μας, τον έσω άνθρωπο, τόσο καλύτερα θα γνωρίσουμε τον Κύριο, γιατί διαπιστώνοντας το μεγαλείο και την ανωτερότητα της ψυχής, απαιτούμε καθαρότερα την επίγνωση της άπειρης και ασύλληπτης μεγαλοσύνης του Θεού.
Αν θέλουμε να μάθουμε ποιοι είμαστε, ας πάρουμε πρώτα – πρώτα ένα καθρέφτη και να κοιτάξουμε μέσα τον εαυτό μας. Αυτό που βλέπουμε, ο «άλλος» άνθρωπος του καθρέφτη, από τι αποτελείται; Από χώμα και νερό! Όσο επίσημοι και πλούσιοι η άρχοντες η σοφοί κι αν είμαστε δεν αξίζουμε περισσότερο από ένα πήλινο αγγείο. Ένα πτώμα είμαστε ουσιαστικά, μια εικόνα με λίγο χρώμα και κίνηση, που μας δάνεισε η ζωή για λίγα χρόνια. Κι έπειτα; Ξαναγινόμεθα πτώμα και χώμα. Αυτοί είμαστε ως προς το σώμα. Αλλά και ως προς το πνεύμα, αν βγάλουμε το Θεό και τη Χάρη Του, δεν είμεθα παρά φίλοι της ματαιότητας, εχθροί της δικαιοσύνης, καταφρονητές της αλήθειας, κληρονόμοι της κολάσεως. Από κάθε άποψη, δηλαδή, είμαστε πλάσματα ταλαίπωρα και αξιοθρήνητα.
Ο πιο μεγάλος ηρωισμός και η πιο θαυμαστή γενναιοφροσύνη βρίσκονται στην ταπεινή αναγνώριση της μηδαμινότητας μας. Αυτή, άλλωστε είναι η αρχή της λυτρώσεως από πολλά πάθη και ελαττώματα.
Τον μεγαλύτερο κίνδυνο διατρέχει ο ασθενής που δεν γνωρίζει την αρρώστια του. Όσοι έχουν χάσει τα λογικά τους, πάσχουν από την πιο σοβαρή ασθένεια. Μα δεν το καταλαβαίνουν ούτε θλίβονται γι αυτό, αλλά τους βλέπεις να γελούν και να χαίρονται, με τρόπο που σε κάνει να κλαις. Μήπως όμως δεν μοιάζουν σ” αυτούς και όσοι, τάχα λογικοί, άνθρωποι δεν γνωρίζουν τον εαυτό τους και τη φύση τους και τον προορισμό τους;
Το κακό, αγαπητοί αδελφοί, δεν είναι έξω από μας. Μέσα μας είναι. Γι αυτό δύσκολα θεραπευόμαστε, επειδή δεν βλέπουμε την αρρώστια μας. Πληγές που δεν φαίνονται και Αμαρτίες που δεν αναγνωρίζονται, δεν διορθώνονται.
Κάποτε ο αείμνηστος βασιλιάς Θεοδόσιος ο Μέγας πρόσταξε κι έβαλαν το θρόνο του στην ακροθαλασσιά. Ύστερα κάθισε εκεί όπως και στο παλάτι, μπροστά στους άρχοντες και τους αξιωματούχους, και είπε δυνατά για να ακούσουν όλοι:
– Θάλασσα, με τη δύναμη και την εξουσία που έχω, σε διατάζω να μην προχωρήσεις παρ” από τα όρια σου και να μην βρέξεις το θρόνο μου!
Οι άρχοντες απορούσαν με όσα έβλεπαν και άκουγαν, γιατί δεν καταλάβαιναν τι σκοπό είχε ο βασιλιάς. Δεν πέρασε όμως πολλή ώρα, κι ένα δυνατό κύμα, που ήρθε ξαφνικά, όχι μόνο το θρόνο έβρεξε, μα και το βασιλιά έκανε μούσκεμα από το κεφάλι ως τα ποδιά. Τότε ο σοφός Θεοδόσιος νουθέτησε τους ακροατές του:
– Ας μάθουν όλοι, πως η δύναμη των κοσμικών βασιλέων είναι πρόσκαιρη και μάταιη. Αιώνιος και αληθινός Βασιλιάς όλης της κτήσεως είναι μόνο ο Βασιλιάς των βασιλέων, Αυτός που δημιούργησε από το μηδέν τον ουρανό και τη γη και τη θάλασσα και όλα όσα υπάρχουν σ” αυτά, ορατά και αόρατα.
Και μπροστά στα μάτια των κατάπληκτων αρχόντων, κατέβηκε από το θρόνο και τράβηξε για την εκκλησία, όπου έβγαλε το στέμμα του και το απόθεσε μ” ευλάβεια στην ιερή κεφαλή του Εσταυρωμένου. Από την ημέρα εκείνη και ως το θάνατό του δεν ξαναφόρεσε το διακριτικό της Βασιλικής εξουσίας.
Ας στοχαστούμε, λοιπόν κι εμείς τη μηδαμινότητα και τη ματαιότητα της εξουσίας που τυχόν έχουμε. Ας μην κυνηγάμε τα ψεύτικα, για να κερδίσουμε τ” αληθινά, που μας υπόσχεται ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός.