Ο Άγιος Αθανάσιος ο Μέγας

1. Σήμερα, ἀδελφοί μου χριστιανοί, θά σᾶς πῶ λίγα λόγια γιά τόν ἅγιο Ἀθανάσιο, Πατριάρχη Ἀλεξανδρείας, τοῦ ὁποίου τήν μνήμη ἑορτάζει ἡ Ἐκκλησία μας. Ὁ ἅγιος Ἀθανάσιος, ἀγαπητοί μου, εἶναι ὁ μεγαλύτερος πατέρας τῆς ἀρχαίας Ἐκκλησίας. Φωτίστηκε πολύ ἀπό τόν Θεό, ὥστε αὐτός, περισσότερο ἀπ᾽ ὅλους τούς ἄλλους κατανόησε τό μυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος καί τό ἐξέφρασε. Γιά τήν ὑπεράσπιση δέ τῆς ἀλήθειας ὑπέστη διωγμούς καί ἐξορίες, πέντε τόν ἀριθμό. Εἶναι ὁμολογητής καί μάρτυρας. Στό ἀνάστημά του ἦταν κοντός. Ἀλλά ἡ Ἐκκλησία τόν εἶπε «Μέγα» καί τόν παρομοίασε μέ Ἄτλαντα. Τόν εἶπε «ἄτλαντα» Ὀρθοδοξίας! Πραγματικά! Στούς ὤμους του, μόνος αὐτός, κράτησε στήν ἐποχή του ὅλη τήν πίστη!

2. Ἀπό μικρός διάβαζε πολύ τήν Ἁγία Γραφή, τήν Παλαιά καί τήν Καινή Διαθήκη, τόσο ὥστε, ὅπως μᾶς λέγουν οἱ βιογράφοι του, τήν ἔμαθε ἀπέξω. Σπούδασε καί τήν κοσμική σοφία· δέν ἔδωσε ὅμως τήν καρδιά του στά μαθήματα αὐτῆς, ἀλλά τήν ἔδωσε στά θεϊκά νοήματα τῆς Ἁγίας Γραφῆς, ἀπό τά ὁποῖα εἶχε συναρπασθεῖ. Μεγαλώνοντας γνωρίστηκε μέ ἔξοχο ἐκκλησιαστικό ἄνδρα, μέ τόν ἀρχιεπίσκοπο τῆς Ἀλεξάνδρειας τόν Ἀλέξανδρο, ὁ ὁποῖος ἐθαύμασε τήν ἀρετή τοῦ νεαροῦ Ἀθανασίου καί τόν ἀνέλαβε ὑπό τήν πνευματική του προστασία. Μεγάλη σημασία ὅμως γιά τήν πνευματική πρόοδο τοῦ Ἀθανασίου εἶχε ἡ γνωριμία του μέ τόν ἅγιο Ἀντώνιο, τόν καθηγητή τῆς ἐρήμου. Ὁ μεγάλος αὐτός ἀσκητής βοήθησε καί στήριζε πολύ τόν Ἀθανάσιο, ὄχι μόνο ὅταν ἦταν νεαρός καί πήγαινε κοντά του στήν ἔρημο, ἀλλά καί ἀργότερα, ὅταν ἔγινε ποιμένας καί ἔδινε μάχες ἐναντίον τῶν αἱρετικῶν.

3. Ὁ ἀρχιεπίσκοπος Ἀλεξανδρείας Ἀλέξανδρος, πού παρακολουθοῦσε τήν πρόοδο τοῦ Ἀθανασίου καί ἤθελε τήν ἀνάδειξή του γιά τήν ὠφέλεια τῆς Ἐκκλησίας, τόν χειροτόνησε διάκονο καί τόν προσέλαβε ἄμεσο βοηθό του. Τήν περίοδο αὐτή ὁ νεαρός διάκονος ὁλοκλήρωσε δύο του βιβλία, τό «Κατά Ἑλλήνων» καί τό «Περί ἐνανθρωπήσεως τοῦ Λόγου». Στό πρῶτο του βιβλίο μιλάει γιά τήν πλάνη τῆς εἰδωλολατρίας τῶν Ἑλλήνων, πού τούς ἔκανε νά καταπέσουν τόσο, ὥστε, παρά τήν φιλοσοφία τους, νά μεταχερίζονται τά ὄργανα τοῦ σώματός τους καί τίς δυνάμεις τῆς ψυχῆς τους γιά τήν διάπραξη τοῦ κακοῦ (βλ. Λόγος κατά Ἑλλήνων 5, ΒΕΠ 30,34-35). Στό δεύτερό του βιβλίο ὁ ἅγιος, στό «Περί ἐνανθρωπήσεως τοῦ Λόγου», μιλάει γι᾽ αὐτό πού γιορτάσαμε τά Χριστούγεννα, γιά τό ὅτι ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ ἔγινε ἄνθρωπος. Καί λέγει γιά τόν σκοπό τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ αὐτόν τόν σύντομο λόγο: «Αὐτός ἐνηνθρώπησεν, ἵνα ἡμεῖς θεοποιηθῶμεν»! Ὁ Θεός δηλαδή ἔγινε ἄνθρωπος, γιά νά κάνει τόν ἄνθρωπο θεό! Γιά νά θεώσει τόν ἄνθρωπο! Καί ἀφοῦ στήν Κοιλία τῆς Θεοτόκου ἑνώθηκε στό Πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἡ θεία φύση μέ τήν δική μας τήν ἀνθρώπινη φύση, ἄρα καί ἐμεῖς, στήν Κοιλία τῆς Θεοτόκου Ἐκκλησίας, μποροῦμε, διά τῶν θείων Μυστηρίων, νά ἑνωθοῦμε μέ τήν θεία φύση καί νά πετύχουμε τήν θέωση. «Ὁ Θεός ἔγινε ἄνθρωπος, γιά νά κάνει τόν ἄνθρωπο θεό», εἶπε ὁ ἅγιος Ἀθανάσιος.

4. Τόν Μέγα Ἀθανάσιο τόν περίμεναν μεγάλοι ἀγῶνες, οἱ ὁποῖοι ἔφεραν δόξα σ᾽ αὐτόν καί στήν Ἐκκλησία. Ἐκεῖνον τόν καιρόν, ἀγαπητοί μου, ἐμφανίστηκε ὁ Ἄρειος. Αὐτός καταγόταν ἀπό τήν Λιβύη, ἀλλά κατοικοῦσε στήν Ἀλεξάνδρεια καί σπούδαζε φιλοσοφία. Φαινόταν ὅτι ζοῦσε ἀσκητικό βίο, ἀλλά ἐπειδή τήν θεολογία τήν ἔκρινε μέ τήν φιλοσοφία, ἀλλά καί κυρίως γιατί ἦταν ὑπερήφανος καί δέν εἶχε λοιπόν τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ, γι᾽ αὐτό καί ἔπεσε σέ μεγάλη βλασφημία. Βλασφήμησε τό Πρόσωπο τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ. Δέν δεχόταν ὅτι ὁ Χριστός ἦταν πραγματικός Θεός, ὅμοιος μέ τόν Πατέρα. Δέν Τόν δεχόταν ὅτι ἦταν προαιώνιος Θεός, συναΐδιος μέ τόν Πατέρα, ἀλλά Τόν κήρυττε ὡς κτίσμα τοῦ Θεοῦ. Τά ἔλεγε δέ αὐτά τά βλάσφημά του ὁ Ἄρειος μέ δύναμη φιλοσοφικοῦ λόγου, γι᾽ αὐτό καί ἔπειθε πολλούς στήν πλάνη του. Ἀκόμη ἔπειθε καί ἱερεῖς καί μάλιστα καί ἀρχιερεῖς. Δημιούργησε κόμμα στήν Ἐκκλησία, ἔκανε «ἀρειανιστές». Τό πράγμα δημιούργησε ταραχή καί στήν Ἐκκλησία καί στήν κοινωνία. Γι᾽ αὐτό ὁ αὐτοκράτορας Μέγας Κωνσταντῖνος, γιά νά φανεῖ ἡ ἀλήθεια καί γιά τήν εἰρήνευση τῶν ἀνθρώπων, συνεκάλεσε τό 325 στήν Νίκαια τῆς Βιθυνίας τήν Α´ Οἰκουμενική Σύνοδο. Στήν Σύνοδο αὐτή μετεῖχε καί ὁ ἅγιος Ἀθανάσιος, διάκονος ὤν. Ἄν καί διάκονος ὁ Ἀθανάσιος, ὅμως, ἐκπροσωπώντας τόν Γέροντα Ἐπίσκοπό του Ἀλεξανδρείας Ἀλέξανδρο, μίλησε, ἐνώπιον τῶν 318 Πατέρων τῆς Συνόδου, μέ δύναμη πολύ καί ἀπέδειξε ἀπό τήν Ἁγία Γραφή καί τήν Ἱερή Παράδοση ὅτι ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ, ὁ Ἰησοῦς Χριστός, εἶναι ὅμοιος μέ τόν Θεό Πατέρα. Ὅτι εἶναι συνάναρχος καί συναΐδιος αὐτοῦ. Ὅτι δηλαδή δέν ὑπῆρχε χρονική στιγμή κατά τήν ὁποία δέν ὑπῆρχε ὁ Υἱός, ὅπως ἔλεγε ὁ Ἄρειος. Ὁ ἅγιος Ἀθανάσιος ἀπέδειξε ἀπό τίς Γραφές καί διακήρυξε αὐτό τό δόγμα τῆς πίστης μας: «Ἅμα Πατήρ, ἅμα Υἱός»!  Ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ δηλαδή δέν γεννήθηκε «ἐν χρόνῳ», ὅπως ὅλα τά δημιουργήματα, ἀλλά γεννήθηκε «ἀΐδια» (= ἄχρονα) ἀπό τόν Θεό Πατέρα. Ὁ Χριστός δέν εἶναι κτίσμα, ἀλλά εἶναι Θεός ἀληθινός. Εἶναι «ὁμοούσιος» μέ τόν Θεό Πατέρα.

5. Ὁ διάκονος ἅγιος Ἀθανάσιος ἀπέβηκε τό κύριο πρόσωπο τῆς Α´ Οἰκουμενικῆς Συνόδου. Ἡ Σύνοδος κατεδίκασε τήν διδασκαλία τοῦ Ἀρείου, ἀλλά αὐτός ὁ Ἄρειος φρόντιζε καί μετά τήν καταδίκη του νά τήν διαδίδει καί νά ἀποκτᾶ περισσότερους ὀπαδούς. Ἔτσι καί ὅταν ὁ ἅγιος Ἀθανάσιος, μετά τόν θάνατο τοῦ Ἀλεξάνδρου, ἔγινε πατριάρχης Ἀλεξανδρείας, οἱ ἀρειανοί τοῦ δημιουργοῦσαν πολλές ἐνοχλήσεις. Πετύχαιναν μάλιστα, ἐπηρεάζοντες καί αὐτόν τόν αὐτοκράτορα Κωνσταντῖνο, νά τόν ἐκτοπίζουν ἀπό τόν θρόνο του καί νά τόν στέλλουν ἐξορία. Γιά τά ὀρθόδοξα δόγματα τῆς Νικαίας πέντε φορές, ἀγαπητοί μου, πέντε φορές ὁ ἅγιος Ἀθανάσιος πῆγε ἐξορία. Ἀλλά ὅλες τίς σωματικές ταλαιπωρίες καί τά ψυχικά του βάσανα τά ὑπέφερε καρτερικώτατα καί δέν ὑπεχώρησε καθόλου στόν ἀγῶνα του γιά τήν πίστη. Δίδαγμα αὐτό καί παράδειγμα αὐτό καί γιά σᾶς τούς λαϊκούς, ἀλλά πρό παντός γιά μᾶς τούς κληρικούς καί μάλιστα γιά μένα τόν ἐπίσκοπο. Παράδειγμα ὅτι πρέπει νά ἀγωνιζόμαστε γιά τήν ὀρθόδοξη πίστη μας. Γιά τήν ὑπεράσπιση τῆς πίστης μας, χριστιανοί μου, νά εἴμαστε πρόθυμοι καί ἕτοιμοι καί ἐξορίες καί φυλακές καί μαρτύρια, μέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ, νά ὑποστοῦμε. Ἔτσι εἶναι! Ὄχι μόνο νά φέρουμε τά ὀνόματα τῶν ἁγίων καί νά ἑορτάζουμε πανηγυρικά τήν μνήμη τους, ἀλλά νά μιμούμαστε καί τό ἅγιό τους παράδειγμα καί τούς ἀγῶνες τους γιά τήν πίστη. Σᾶς λέγω δέ, ἀδελφοί μου χριστιανοί, ὅτι καί σήμερα ὑπάρχουν ἀρειανοί, πού δέν πιστεύουν τήν θεότητα τοῦ Χριστοῦ μας. Οἱ λέγόμενοι Χιλιαστές καί ψευδομάρτυρες τοῦ Ἰεχωβᾶ, γιά παράδειγμα, εἶναι ἐγγόνια τοῦ Ἀρείου, πού ἐπολέμησε ὁ ἅγιος Ἀθανάσιος.

6. Τέλος, στά πνευματικά του τέκνα ὁ ἅγιος Ἀθανάσιος, πού λυποῦνταν γιά τούς διωγμούς του, τούς ἔλεγε σέ κάθε ταλαιπωρία πού τοῦ συνέβαινε αὐτό τό ὡραῖο: «Νεφύδριόν ἐστιν καί θᾶττον παρελεύσεται»! «Σύννεφο» δηλαδή θά εἶναι αὐτό τό κακό πού τοῦ ἔγινε καί σύντομα θά φύγει. Ἐνθυμοῦμαι τώρα, ὅταν ἤμουν φοιτητής, στά κηρύγματα τοῦ πατρός Αὐγουστίνου, τοῦ συγχρόνου αὐτοῦ ὁμολογητοῦ καί ἀγωνιστοῦ τῆς πίστης μας, ἐρχόταν μία πολύ νεαρά χήρα γυναίκα μέ τό μικρό της τό παιδάκι, 5 ἐτῶν στήν ἡλικία. Γιάννης ἦταν τό ὄνομα τοῦ μικροῦ. Ἡ μητέρα του, ἀπ᾽ αὐτή τήν ἡλικία, τοῦ μάθαινε λογάκια ἀπό τούς ἁγίους πατέρες. Καί ρωτάγαμε ἐμεῖς οἱ φοιτητές τόν μικρό: «Γιαννάκη, τί εἶπε ὁ ἅγιος Ἀθανάσιος;». Καί ὁ μικρούλης μέ τήν χαριτωμένη του φωνοῦλα ἔλεγε: «Συννεφάκι εἶναι καί γρήγορα θά περάσει»!

Ἄς μᾶς εἶναι, ἀγαπητοί μου, παρηγοριά αὐτός ὁ λόγος τοῦ ἁγίου στά δύσκολα τῆς ζωῆς μας. Καί ἡ κρίση στήν ἀγαπημένη μας πατρίδα «συννεφάκι εἶναι καί γρήγορα θά περάσει»! ΑΜΗΝ.

Μέ πολλές εὐχές,

† Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας