«Η ιχνηλάτηση της βίας και το αντίδοτό της»

Του Επισκόπου Κερνίτσης Χρυσάνθου, Βοηθού Επισκόπου της Ι.Μ. Πατρών

Τα σημαντικότερα βιβλία στον κόσμο, βιβλία που άλλαξαν τον ρου της ιστορίας όπως η Αγία γραφή και τα ιερά βιβλία των άλλων θρησκειών, τα έπη του Ομήρου, οι αρχαίες τραγωδίες όπως και πολλές φιλοσοφικές πραγματείες έχουν καταγράψει, παρουσιάσει και αναλύσει το φαινόμενο της βίας. Η βία είναι ένα διαχρονικό , πολυπαραγοντικό φαινόμενο που λειτουργεί ως καταλύτης εξελίξεων, ως κριτήριο χαρακτηρισμού του πολιτισμικού επιπέδου των λαών, ως ο ριζικότερος αναδιαμορφωτής του παγκόσμιου χάρτη και των κοινωνικών δεδομένων. Είναι ένα φαινόμενο που κυριαρχεί στην εποχή μας και το τελευταίο διάστημα τα δελτία ειδήσεων θυμίζουν αρχαίες τραγωδίες.

Τα πρωτοφανή φαινόμενα βίας των τελευταίων ετών καταμαρτυρούν την οπισθοδρόμηση, την βαρβαρότητα, την απόλυτη εξαγρίωση και εξαχρείωση  της εποχής μας. Ο σύγχρονος άνθρωπος έχοντας επιτύχει την υλική πρόοδο και έχοντας αποτύχει πνευματικά αποδεικνύει πως παραμένει το αγριότερο απ’ όλα τα θηρία επιβεβαιώνοντας τα λόγια του Αριστοτέλη «… Ὥσπερ γὰρ καὶ τελεωθεὶς βέλτιστον τῶν ζῴων ἄνθρωπός ἐστιν, οὕτω καὶ χωρισθεὶς νόμου καὶ δίκης χείριστον πάντων. Χαλεπωτάτη γὰρ ἀδικία ἔχουσα ὅπλα· ὁ δὲ ἄνθρωπος ὅπλα ἔχων φύεται φρονήσει καὶ ἀρετῇ, οἷς ἐπὶ τἀναντία ἔστι χρῆσθαι μάλιστα. Διὸ ἀνοσιώτατον καὶ ἀγριώτατον ἄνευ ἀρετῆς, καὶ πρὸς ἀφροδίσια καὶ ἐδωδὴν χείριστον …» (ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Πολιτικά, A 1.12, 1253a29-39)1.

Ο σύγχρονος άνθρωπος υποτάχθηκε στα κατώτερα ένστικτά του. Η φιλαυτία, η φιλοδοξία, η φιλαργυρία και η φιληδονία αποτελούν γνώμονα των πράξεων του και ό,τι εμποδίζει την ικανοποίησή τους ανατρέπεται μέσω της βίας. Βία όλων των ειδών, λεκτική, σωματική ψυχολογική, βία σε όλους τους τομείς, πολιτική, κοινωνική, εργασιακή, ιδεολογική, βία στην οικογένεια, στο σχολείο, στη τέχνη , στα γήπεδα στο δρόμο ακόμα και στη φύση και στον ίδιο μας τον εαυτό. Η βία της ανάγκης, η βία της σιωπής. Βιασμοί , δολοφονίες, κακοποίηση παιδιών. Κρόνος, Ηρώδης, Μήδεια, Κάιν Τα Σόδομα και τα Γόμορρα αναβιώνουν. Με τη διαφορά ότι έχουν εκλείψει οι Ερινύες και οποιοδήποτε ίχνος ηθικής συνείδησης ή μεταμέλειας. Ηθική πώρωση.  Όμως  ακόμα και αυτή η ηθική πώρωση είναι αποτέλεσμα της βίας καθώς παραβιάσαμε την ίδια μας τη φύση. Ο άνθρωπος πλασμένος κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση του Θεού  αποστρέφεται κάθε μορφή βίας.  Όταν όμως απομακρυνθεί από την αγκαλιά του Θεού ,όταν οι επιθυμίες, τα πάθη και ο εγωισμός κυριαρχήσουν επάνω του, όταν η γνώση και τα επιστημονικά και τεχνολογικά μέσα του δημιουργήσουν την ψευδαίσθηση της παντοδυναμίας τότε ο άνθρωπος εκπίπτει κι από άνθρωπος γίνεται απάνθρωπος.

Και ο κόσμος διαχωρίζεται σε θύτες και θύματα. Τα αποτελέσματα είναι γνωστά και διαχρονικά. Πόνος , θάνατος, αυτοκτονίες, ψυχολογικά προβλήματα, καταπάτηση δικαιωμάτων , πόλεμοι, κρίση και κατάλυση της δημοκρατίας, τέχνη που αναπαριστά εξωραϊσμένα τη σήψη, διαστροφή της γλώσσας σε κώδικα επίθεσης και ύβρεων, καταπάτηση της ελευθερίας και κυριαρχία της ασυδοσίας, ηρωοποίηση των εγκληματιών ,η βία γεννά τη βία και επέρχεται το χάος. Σ’ αυτό το τοξικό περιβάλλον, γεμάτο βία και μίσος και με αυτά τα πρότυπα καλούμαστε να αναθρέψουμε τα παιδιά μας. Πώς να ανθίσουν σε τόσο μολυσμένο χώμα; Αμαρτίες γονέων …

Σε αυτό το ασφυκτικό περιβάλλον ποιος θα δώσει τη λύση; Και γιατί ο Θεός δεν παρεμβαίνει; Διαχρονικό ερώτημα. Το ίδιο που εκφράστηκε χιλιάδες χρόνια πριν από το στόμα και του ίδιου του Ιωβ. « Διατι δὲ Κύριον ἔλαθον ὧραι,  ἀσεβεῖς δὲ ὅριον ὑπερέβησαν ποίμνιον σὺν ποιμένι ἁρπάσαντες;  ὑποζύγιον ὀρφανῶν ἀπήγαγον καὶ βοῦν χήρας ἠνεχύρασαν.  ἐξέκλιναν ἀδυνάτους ἐξ ὁδοῦ δικαίας, ὁμοθυμαδὸν δὲ ἐκρύβησαν πρᾳεῖς γῆς.  ἀπέβησαν δὲ ὥσπερ ὄνοι ἐν ἀγρῷ ὑπὲρ ἐμοῦ ἐξελθόντες τὴν ἑαυτῶν τάξιν· ἡδύνθη αὐτῷ ἄρτος εἰς νεωτέρους.  ἀγρὸν πρὸ ὥρας οὐκ αὐτῶν ὄντα ἐθέρισαν· ἀδύνατοι ἀμπελῶνας ἀσεβῶν ἀμισθὶ καὶ ἀσιτὶ εἰργάσαντο.  γυμνοὺς πολλοὺς ἐκοίμησαν ἄνευ ἱματίων, ἀμφίασιν δὲ ψυχῆς αὐτῶν ἀφείλαντο.  ἀπὸ ψεκάδων ὀρέων ὑγραίνονται, παρὰ τὰ μὴ ἔχειν ἑαυτοὺς σκέπην, πέτραν περιεβάλοντο. ἥρπασαν ὀρφανὸν ἀπὸ μαστοῦ, ἐκπεπτωκότα δὲ ἐταπείνωσαν. γυμνοὺς δὲ ἐκοίμησαν ἀδίκως, πεινώντων δὲ τὸν ψωμὸν ἀφείλαντο.  ἐν στενοῖς ἀδίκως ἐνήδρευσαν, ὁδὸν δὲ δικαίαν οὐκ ᾔδεισαν.  οἳ ἐκ πόλεως καὶ οἴκων ἰδίων ἐξεβάλοντο, ψυχὴ δὲ νηπίων ἐστέναξε μέγα.  αὐτὸς δὲ διατί τούτων ἐπισκοπὴν οὐ πεποίηται;» (Ιώβ. 24,1 – 24,13)2

Ιώβ . Ο άνθρωπος του Θεού . το υπόδειγμα της υπομονής , της αληθινής αγάπης και της πίστης στο Θεό. Έχοντας χάσει τα πάντα, στιγμιαία λυγίζει και αναρωτιέται γιατί ο Θεός σωπαίνει και επιτρέπει να βασιλεύσουν μέσω της βίας το κακό και η αδικία. Όμως η στάση αυτή του Ιώβ ήταν στιγμιαία αφού ο ίδιος δεν έχασε ποτέ την πίστη του στην πρόνοια και τη σοφία του Θεού και γι’ αυτό και δικαιώθηκε. Εμείς όμως έχουμε πραγματική εμπιστοσύνη στο Θεό ή μήπως η πίστη μας είναι επιφανειακή; « ᾿Εγγίζει μοι ὁ λαὸς οὗτος τῷ στόματι αὐτῶν καὶ τοῖς χείλεσί με τιμᾷ, ἡ δὲ καρδία αὐτῶν πόρρω ἀπέχει ἀπ᾿ ἐμοῦ·»(ΚΑΤΑ ΜΑΤΘΑΙΟΝ κεφ. ιε΄ 8)3. Μήπως θεωρούμε πως ο Θεός είναι υποχρεωμένος σε αντίδοση της καλής μας συμπεριφοράς να μας προσφέρει απλόχερα υγεία , πλούτη, δόξα , αξιώματα, όπως ακριβώς διαπαιδαγωγούμε τα παιδιά μας να είναι καλά για να τους ανταμείψει ο άγιος Βασίλης με δώρα; Η ιδιοτέλειά μας , οι επιθυμίες, τα πάθη ο στείρος ορθολογισμός μας ζητούν ένα Θεό προσαρμοσμένο στα δικά μας μέτρα και δεν προσαρμοζόμαστε εμείς στο λόγο και το θέλημα Του. Δεν εκτιμούμε την ελευθερία που μας παρέχει και ζητούμε την ασυδοσία, και την παραβίαση της ελευθερίας των άλλων για την ικανοποίηση των δικών μας αιτημάτων. Θηρευτές της κοσμικής ευτυχίας , χάσαμε την κοινωνία μας με τον Θεό και με τους αδελφούς μας και ζητούμε ένα βίαιο Θεό εκδικητή που θα συντρίψει τους κακούς και θα παραβλέψει τα δικά μας ανομήματα. Προτάξαμε το «εγώ» έναντι της πίστης, την ύλη αντί της ψυχής , την προσωρινή χαρά αντί του Παραδείσου. Όμως δεν φρονούμε τα του Θεού αλλά τα των ανθρώπων και η ματαίωση και ο εγωισμός μας οδηγούν στην βία ή στην αδυναμία σωστής διαχείρισής της.

Η απάντηση του Χριστού στην βία είναι η αγάπη. Ο Ίδιος , το Α και το Ω , η απόλυτη έκφραση του «ΑγαπΩ» υπέστη την απόλυτη βία από τους ανθρώπους και ως αντίδωρο μας χάρισε την σωτηρία μας και μας έδειξε την καλή οδό , τον δρόμο της εκκλησίας. Έναν δρόμο στον οποίο ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να τελειωθεί και να τελειοποιήσει τη  σχέση του με τον πλησίον ο οποίος δεν αντιμετωπίζεται ούτε ως εχθρός ούτε ως μέσο αλλά ως εικόνα του Θεού γεγονός που επισημαίνεται και στο Ευαγγέλιο της Κρίσεως. Γιατί ο ορθόδοξος ανθρωπισμός έχει ως αφετηρία και τέλος τον ίδιο τον Ιησού Χριστό και γι’ αυτό εμπνέεται από την θυσιαστική αγάπη και όχι από το αίσθημα του φόβου ή την επιδίωξη οποιουδήποτε είδους αμοιβής.

Η μόνη βία που ζητεί ο Κύριός μας είναι η βία κατά του εαυτού μας , διότι αυτή η βία βοηθεί τον άνθρωπο να υποτάξει τη σάρκα στο πνεύμα, να εντάξει το «εγώ» στο «εμείς» και να επιτύχει το «καθ’ ομοίωσιν».

1 Διότι ο άνθρωπος, ως ακριβώς είναι το υπεροχότερον των ζώων εάν τελειοποιηθεί, ούτω και εάν αποχωρισθεί «νόμου» και «δίκης» αποβαίνει το χείριστον όλων. Τούτο δε διότι κατ’ εξοχήν φοβερά είναι η έχουσα όπλα αδικία, ο δε άνθρωπος γεννάται έχων εκ φύσεως όπλα, όπως μεταχειρισθεί ταύτα επί φρονήσει και αρετή, τα οποία όμως δύναται και διά τα άκρως αντίθετα να χρησιμοποιήσει. Διό και ο άνευ αρετής άνθρωπος είναι το ανοσιότατον και αγριότατον των όντων και ως προς τα αφροδίσια και την λαιμαργίαν το χείριστον. (μετάφραση Π. Λεκατσάς)

2 Διατί φαίνεται σαν να εξέφυγαν από την προσοχήν του Κυρίου αι ημέραι δικαιοσύνης και ανταποδόσεως; Δια τούτο και οι ασεβείς κατεπάτησαν τα όρια της ποίμνης και απεθρασύνθησαν, ώστε να αρπάσουν ποίμνιον ολόκληρον μαζή με τον ποιμένα; Ελήστευσαν και επήραν τα υποζύγια των ορφανών τέκνων. Και άλλοι επήραν το βόϊδι της χήρας ως ενέχυρον δια το χρέος της. Εξηνάγκασαν με τας πιέσεις και τας απειλάς των πολλούς αδυνάτους να απομακρυνθούν από τον δρόμον του καθήκοντος και της δικαιοσύνης. Αλλοι δε φιλήσυχοι και πράοι ένεκα του τρόμου, που αυτοί τους ενεπνεαν, εκρύβησαν όλοι μαζή.  Ωσάν άγριοι ατίθασοι όνοι εισώρμησαν στους αγρούς μου αντί εμού, δια να επιδοθούν στο ληστρικόν και καταστρεπτικόν έργον των. Δοκιμάζουν ηδονήν και ικανοποίησιν από τον άρτον και τα αγαθά, που αποκτούν και τα οποία δίδουν και εις τα τέκνα των. Αγρόν, που δεν ήτο ιδικός των εθέρισαν προ της ώρας, δια να αρπάσουν τον σίτον. Αδύνατοι και απροστάτευτοι άνθρωποι, κάτω από την απειλήν και την βίαν, ειργάσθησαν χωρίς μισθόν και χωρίς φαγητόν στους αμπελώνας των ασεβών. Απληστοι και άρπαγες ηνάγκασαν πολλούς να κοιμηθούν γυμνοί, χωρίς ενδύματα, διότι αφήρεσαν από αυτούς και το μοναδικόν των ένδυμα, με το οποίον επροστάτευαν την ζωήν των.  Από τα παγωμένα σταλάγματα των βουνών και από την συνεχή βροχήν μουσκεύουν αυτοί, διότι δεν έχουν πλέον ρούχο να σκεπασθούν. Και αντί ενδυμάτων χρησιμοποιούν τα σπήλαια των βράχων. Παιδί ορφανόν από πατέρα το ήρπασαν από τον μητρικόν μαστόν, ξεπεσμένον δε και πτωχόν τον εξηυτέλισαν ακόμη περισσότερον.   Αδίστακτοι εις τας αδικίας των, ηνάγκασαν πολλούς να κοιμηθούν γυμνοί. Ηρπασαν το ψωμί από τους πεινασμένους. Εστησαν ενέδρας εις στενάς διαβάσεις, δια να επιτεθούν αδίκως εναντίον των άλλων. Δεν εγνώρισαν και δεν ηθέλησαν να γνωρίσουν τον δίκαιον δρόμον. Οι πτωχοί και αδύνατοι εξεδιώκοντο από τας πόλεις και τα σπίτια των. Ενεκα δε τούτου και αυτά ακόμη τα νήπια, τέκνα των θυμάτων, ανελύοντο εις θρήνους και εξέβαλλαν μεγάλους στεναγμούς.    Αυτός δε ο Κυριος, διατί δεν επρόσεξε τα εγκλήματα αυτά των ασεβών και δεν ανταπέδωσε κατά τα έργα των εις αυτούς; (Ερμηνευτική απόδοση Ιωάννη Θ. Κολιτσάρα)

3 Ὁ λαὸς αὐτὸς μὲ πλησιάζει μὲ τὸ στόμα του καὶ μὲ τιμᾷ μὲ τὰ χείλη του μόνον· ἡ καρδία τους ὅμως ἀπέχει μακρὰν ἀπὸ ἑμέ. (Ερμηνευτική απόδοση Παναγιώτη Ν. Τρεμπέλα)