Η αναβίωση του αρχαιοελληνικού παγανισμού

Του Μ. Γ. Βαρβούνη, Καθηγητή Λαογραφίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης

Για τα σχετικά με την αναβίωση αρχαίων εθιμικών μορφών στα πλαίσια ενός νεοπαγανισμού, έχουμε γράψει και κατά το παρελθόν. Εκείνο που δεν έχουμε όμως εξηγήσει επαρκώς, είναι το ιδεολογικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αναβιώνουν οι παγανιστικές θρησκευτικές δοξασίες, γεγονός που αποτελεί εκ πρώτης όψεως παράδοξο για μια τεχνοκρατούμενη και λογικοκρατούμενη κοινωνία, όπως υποτίθεται ότι είναι η δική μας. Και μάλιστα είναι απολύτως χαρακτηριστικό ότι ανάλογες κινήσεις παρατηρούνται και σε ορισμένους άλλους λαούς, με μακραίωνη ιστορική και πολιτισμική παρουσία, όπως ο λαός μας.

Οι προσπάθειες αυτές καταρχήν εδράζονται στα ιδεολογήματα για την αναβίωση του «αρχαίου κλέους», ιδεολογήματα στη βάση τους αϊστορικά, γι’ αυτό και ουτοπικά και ανεδαφικά, όπως είναι κάθε θεώρηση του κόσμου που δεν λαμβάνει υπόψη της την ιστορική εξέλιξη, τους όρους και τους κανόνες της. Ιδεολογήματα σύμφωνα με τα οποία η επάνοδος σε πολιτισμικές,θρησκευτικές, ηθικές, κοινωνικές κ.λπ. αρχές του ιστορικού παρελθόντος κάθε λαού μπορεί να οδηγήσει στην ανύψωσή τους, και στον προσπορισμό του κύρους και της ισχύος που τυχόν απέλαυσαν κατά το παρελθόν τους. Γι’ αυτό άλλωστε και οι ιδέες αυτές κατεξοχήν αναφύονται, καλλιεργούνται και διαδίδονται σε περιόδους διαφόρων κρίσεων, και σε εποχές κατά τις οποίες οι λαοί αυτοί διέρχονται έντονες διαταραχές της αυτοσυνειδησίας τους.

Από την άλλη πλευρά, οι προσπάθειες τέτοιων αναβιώσεων σχετίζονται με τις ποικίλες αναζωπυρώσεις των κάθε είδους εθνικισμών, ένα φαινόμενο που λαμβάνει εκρηκτικές διαστάσεις στα Βαλκάνια των τελευταίων δεκαετιών. Στα πλαίσια αυτά, η επάνοδος σε θρησκευτικές μορφές και τελετές του απώτατου παρελθόντος καταδεικνύει την προτεραιότητα και την ανωτερότητα του συγκεκριμένου λαού, άρα μπορεί να αποτελέσει εφαλτήριο για τη διεκδίκηση μιας εξέχουσας γεωπολιτικής και γεωστρατηγικής θέσης στην ευρύτερη περιοχή του. Στην περίπτωση αυτή οι παγανιστικές τελετουργίες αναβιώνονται ως μέσο και εργαλείο προβολής του λαού αυτού και των κάθε είδους δικαίων του, κι αυτό από μόνο του συνδέεται με την πλέον επικίνδυνη μορφή εθνικισμού.

Αλλά και ρατσιστικές αντιλήψεις συχνότατα σχετίζονται με τις αναβιώσεις αυτές: είναι συνήθης η εναντίον του χριστιανισμού ρητορική των διοργανωτών και εμπνευστών τους, σύμφωνα με την οποία η εξάπλωση και επικράτηση του λόγου του Ευαγγελίου αποτελεί αποτέλεσμα δήθεν συνομωσίας των Εβραίων, από τους οποίους προέρχεται ο χριστιανισμός. Γι’ αυτό και συχνή είναι η διατύπωση επιχειρημάτων εναντίων της Βίβλου, και μάλιστα της Παλαιάς Διαθήκης, την οποία ταυτίζουν με την «εβραϊκή μυθολογία», και προς αντικατάσταση της οποίας ζητούν τη διδασκαλία και στα σχολεία της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας. Φυσικά εύκολα κανείς αντιλαμβάνεται ότι πρόκειται περί αστήρικτων και εντελώς ανερμάτιστων απόψεων, που συχνά σχετίζονται με μια εντελώς θολή και ανεδαφική ερμηνεία του ιστορικού και πολιτισμικού παρελθόντος τόσο του δικού μας, όσο και άλλων λαών, αλλά και σε πλήρη παρερμηνεία και άγνοια όσων σχετίζονται με την εβραϊκή και την χριστιανική θρησκεία.

Δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι συνήθως όσοι υποστηρίζουν και προπαγανδίζουν παρόμοιες απόψεις δεν έχουν ειδική θεολογική, φιλοσοφική, ιστορική και θρησκειολογική παιδεία, γι’ αυτό και δεν μπορούν να δουν τα πράγματα στην αλληλουχία τους, ψύχραιμα και αντικειμενικά, ακριβώς επειδή τους λείπει τόσο η γνώση, όσο και τα ανάλογα επιστημονικά και νοητικά εργαλεία για να κατανοήσουν και να ερμηνεύσουν όσα τυχόν σποραδικά και ασυστηματικά διαβάζουν. Κι αυτό φυσικά τους οδηγεί σε παρερμηνείες, σε ιδεολογικές ερμηνείες και κατασκευές και σε υπερερμηνείες, με έντονο το στοιχείο της συνωμοσιολογίας, που τόσο εύκολα ανθεί στις μέρες μας, ιδίως σε αμφίβολου κύρους ιστοσελίδες του διαδικτύου.

Ολα τα προηγούμενα πρέπει να τα έχουμε υπόψη μας πριν αποφασίσουμε να παρακολουθήσουμε τέτοιες τελετές, κυρίως κατά τις καλοκαιρινές διακοπές μας, και βεβαίως πριν στείλουμε τα παιδιά μας να πάρουν μέρος σε αυτές. Και τούτο επειδή συχνά υπό το πρόσχημα μιας αθώας δήθεν αναβίωσης ή μιας φεστιβαλικού τύπου αναγωγής στο «ένδοξο αρχαίο παρελθόν» με τουριστικές σκοπιμότητες, κρύβεται η εξυπηρέτηση όσων προαναφέρθηκαν και η προπαγάνδα για σκοπούς που κάθε άλλο παρά στα πλαίσια του ιδεολογικού και πνευματικού κόσμου μας εντάσσονται ή θέλουμε να ενταχθούν.