Kάθε Σάββατο «Ἄκου ἕνα βιβλίο» μέ τόν ἀρχιμανδρίτη Ἰάκωβο Κανάκη.΄
Προφήτης Ναούμ
Προκαλεῖ ἐντύπωση ὅτι γιά τούς προφῆτες ἀπαντοῦν κοινά στοιχεῖα, ἀλλά καί ἄλλα, πού εἶναι μοναδικά γιά τόν καθένα. Κοινή εἶναι ἡ πίστη τους στό Θεό καί τό ἔργο τῆς προετοιμασίας τῆς ἀνθρωπότητας γιά τήν ἔλευση τοῦ Χριστοῦ. Διαφορετικός καί μοναδικός εἶναι ὁ τρόπος προετοιμασίας, κλήσης, δράσης τοῦ καθενός καί αὐτό συμβαίνει γιατί ὁ Θεός σέβεται τά ἰδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε προσωπικότητας. Ὅταν κάποιος ἔχει χαρακτήρα δραστήριο δέν τόν μεταλάσσει σέ κάποιον ἤσυχο καί ἄβουλο ἄνθρωπο, ἀλλά ἀκριβῶς τόν κατευθύνει νά προσφέρει τήν δυναμικότητά του στό ἔργο Του. Εἶναι δέ ἀσύλληπτος ὁ τρόπος πού ἐνεργεῖ πρός τήν κατεύθυνση αὐτή.
Ἔχουμε φθάσει στόν προφήτη Ναούμ, ἕναν προφήτη τόν ὁποῖο δέν γνωρίζουν πολλοί, ἀλλά πού καί αὐτός μᾶς διδάσκει σημαντικά πράγματα γιά τήν Πίστη.
Ἄς ἀναφέρουμε ὅμως ἀρχικά μερικά στοιχεῖα γιά τήν ἐποχή πού ἔζησε. Κυρίαρχη δύναμη ἦταν οἱ Ἀσσύριοι μέ ἀρχηγό τόν Ἀσσουρμπανιμπάλ (669-633 π.Χ.). Αὐτός εἶχε ὑποτάξει τούς Αἰγυπτίους καί εἶχε περιορίσει τούς Βαβυλωνίους. Ὅμως ὅ,τι χτίζεται μέ βία, μέ βία διαλύεται κάποια στιγμή. Ἔτσι ἡ πρωτεύσουσα Νινευή θά καταστραφεῖ ὁριστικά. Παράλληλα στό βασίλειο τοῦ Ἰούδα βασιλεύει ὁ Ἰωσίας (640-609 π.Χ.) ὁ ὁποῖος ἐφαρμόζει μιά θρησκευτική μεταρρύθμιση πού δημιουργεῖ ἕνα ἐνθουσιαστικό πνεῦμα στούς Ἰουδαίους. Σέ αὐτό τό περιβάλλον ζεῖ ὁ προφήτης Ναούμ.
Ἄν κάποιος ἤθελε νά πληροφορηθεῖ τό βασικό, κεντρικό θέμα τοῦ βιβλίου μπορεῖ νά διαβάσει αὐτό πού ὁ καθηγητής κ.Καλαντζάκης ἀναφέρει: « …(πρόκειται) γιά μιά προφητεία μέ ἀποδέκτη τήν πρωτεύουσα τῶν ἀσσυρίων καί τήν ἐπικείμενη δραματική ἄλωσή της, ἐξαιτίας τῆς ἀλαζονικῆς πρός τό Γιαχβέ καί τό λαό του συμπεριφορᾶς της».
Συγγραφέας τοῦ βιβλίου θεωρεῖται ὁ Ναούμ, ὁ ὁποῖος κατέγραψε τούς προφητικούς λόγους του μεταξύ τῶν ἐτῶν 662-612 π.Χ. Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας καί οἱ Ἐκκλησιαστικοί συγγραφεῖς ἀσχολήθηκαν μέ τό προφητικό κείμενο καί ὅσοι ἐνδιαφέρονται, γιά περαιτέρω μελέτη, μποροῦν νά ἀναζητήσουν σχόλια στούς : Θεόδωρο Μοψουεστίας (PG 66,397-424), Κύριλλο Ἀλεξανδρείας (PG 71,775-844), Θεοδώρητο Κύρου (PG 81,1783-1808) καί Θεοφύλακτο Βουλγαρίας (PG 126, 969-1048).
Ἄν θέλουμε νά ἐντοπίσουμε μοναδικά θέματα γιά τόν προφήτη δέν μποροῦμε παρά νά ἀναφέρουμε τόν ἄδικο χαρακτηρισμό του ὡς «αὐστηροῦ ἐθνικιστή ἰουδαίου». Ὄντως, στό κείμενο παρουσιάζεται ὁ Θεός νά τιμωρεῖ αὐστηρά τούς Ἀσσυρίους γιά τήν συμπεριφορά τους ἔναντι τῶν Ἰουδαίων. Δέν πρόκειται ὅμως γιά ἕνα εἶδος ἐθνικοῦ φανατισμοῦ ἀλλά, ἄν κρίνουμε ἀπό τά ἐνθουσιώδη συναισθήματα τῆς ἐποχῆς πού ζεῖ, γιά τήν ἐκφορᾶ τῆς πίστης ὅτι ὁ Θεός εἶναι αὐτός πού ὑπερασπίζεται τό δίκαιο καί δέν εὐλογεῖ τήν παράβαση τῶν νόμων Του. Ἡ χαρά ὅτι πράγματι ὁ Θεός εἶναι δίκαιος καί ὄχι «ἀπαθής» γιά τά τεκταινόμενα τῆς καθημερινῆς ζωῆς τῶν ἀνθρώπων τόν κάνει νά καταγράφει μέ τρόπο ἔντονο τά γεγονότα. Εἶναι λανθασμένη ἡ τακτική μέ εὐκολία νά χαρακτηρίζεις τίς πράξεις ἑνός προφήτη. Χρειάζεται ἰδιαίτερη μελέτη καί φωτισμός γιά νά προβεῖς σέ μιά τέτοια ἐνέργεια. Ὁ φωτισμένος κατανοεῖ τόν φωτισμένο, ὁ ἅγιος κατανοεῖ τόν ἅγιο.
Πέραν αὐτοῦ μποροῦμε νά καταγράψουμε τά δύο βασικά θεολογικά θέματα στά ὁποῖα ἀναφέρεται ὁ προφήτης.
Τό σημαντικό θέμα πού ἀναπτύσσεται μέσα στό βιβλίο εἶναι ἡ ἰδέα τῆς παγκοσμιότητας τοῦ Θεοῦ, θεολογική ἰδέα πού ὑπάρχει καί σέ ἄλλα προφητικά βιβλία. Ἐδῶ ὅμως ἔχουμε καί κάτι ἄλλο σημαντικό. Ὁ Θεός εἶναι παγκόσμιος πρός ὅλους τούς ἀνθρώπους, ἀφοῦ εὐεργετεῖ ὅσους εἶναι πιστοί καί εὐλαβεῖς, ὅπου καί ἄν κατοικοῦν. Παρουσιάζεται δέ νά τιμωρεῖ τούς ἀσεβεῖς. Ἡ καταστροφή τῆς Νινευή τοποθετεῖται σέ αὐτήν τήν βάση.
Παρόμοια μέ τήν παραπάνω ἰδέα εἶναι καί αὐτή πού ἀναφέρει ὁ καθηγητής κ.Καλαντζάκης προσδιορίζοντας τήν ἁμαρτία: «Ἡ ἁμαρτία ὡς διασάλευση τῆς ἠθικῆς τάξης τοῦ κόσμου». Ἡ ἁμαρτία λοιπόν ἔχει νά κάνει μέ τό γνωστό σχῆμα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης: «ἁμαρτία-τιμωρία, μετάνοια-σωτηρία». Ἔτσι, ἡ ἁμαρτία εἶναι ἕνα «φάλτσο» μέσα στήν ἁρμονία τῆς δημιουργίας! Αὐτό ἔχει ὡς συνέπεια νά ἐνεργοποιοῦνται οἱ πνευματικοί νόμοι καί ἐπέρχεται ἡ τιμωρία.
