2α Ἐπιστολή πρός τούς Ἱερεῖς

Ἀδελφοί συμπρεσβύτεροι Ἱερεῖς τῆς Μητροπόλεώς Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως,

Εὐλογεῖτε!

Μετά τά γενικά πού σᾶς εἶπα γιά τήν θεία Λειτουργία στήν προηγούμενή μου πρώτη ἐπιστολή καί στά ὁποῖα ζητῶ ὑπακοή, ἀρχίζω νά σᾶς μιλῶ μέ τήν παρούσα μου ἐπιστολή πρακτικά σχετικά μέ τήν τέλεση τῆς θείας Λειτουργίας.

1. Γιά νά τελέσει τήν θεία Λειτουργία ὁ ἱερεύς λαμβάνει πρῶτα «καιρόν». Ἡ λέξη αὐτή εἶναι ἕνα παράγγελμα πρός τόν ἱερέα, γιά νά κάνει τήν σχετική Ἀκολουθία προετοιμαζόμενος γιά τήν θεία Λειτουργία. Δέν γνωρίζω, δέν ἔχω ἐρευνήσει τό γιατί ἡ Ἀκολουθία αὐτή ὀνομάστηκε «καιρός». Μέσα μου τό ἑρμηνεύω ὡς ἑξῆς: «Ἔφτασε ὁ καιρός! Ἡ μεγάλη ὥρα γιά τήν θεία Λειτουργία ἦρθε»! Πιστεύω δέ ὅτι αὐτό πραγματικά πρέπει περίπου νά εἶναι καί τό νόημα τῆς λέξεως αὐτῆς. Σ᾽ αὐτό φαίνεται νά συμφωνεῖ καί τό γραφόμενο στίς λειτουργικές δέλτους, ὅτι ὁ ἱερεύς λαμβάνει «καιρόν» «τοῦ καιροῦ ἐπιστάντος», ὅτι ἦλθε ἡ ἀναμενόμενη γλυκειά ὥρα γιά τήν θεία Λειτουργία.

Αὐτό ὅμως πού θέλω νά σᾶς πῶ τώρα, ἅγιοι Πατέρες, εἶναι ὅτι ἡ Ἀκολουθία τοῦ «καιροῦ» λαμβάνεται ἔξω ἀπό τό ἱερό Βῆμα καί ὄχι ἐντός αὐτοῦ, ὅπως συνηθίζεται νά τό κάνουμε. Οἱ λειτουργικές δέλτοι τό λέγουν καθαρά αὐτό. Κατά τήν ὥρα πού λέγονται τά Καθίσματα «ὅτε ἱερεύς καί ὁ διάκονος ἐξέρχονται τοῦ Βήματος ἵνα λάβωσι καιρόν». Κατ᾽ οἰκονομίαν βέβαια μπορεῖ ὁ ἱερεύς νά «πάρει» καιρόν καί ἐντός τοῦ ἱεροῦ Βήματος. Ἀλλά ὄχι αὐτό, πού γίνεται κατ᾽ οἰκονομίαν, νά γίνει μόνιμο ἔθος καί νά συμβαίνει ἔτσι πάντοτε. Ὑπάρχουν δέ καί ἄλλοι βαθύτεροι λόγοι πού ὁ «καιρός» πρέπει νά λαμβάνεται ἔξω ἀπό τό Ἱερό Βῆμα. Κατά πρῶτον θά πῶ, εἶναι τό ὅτι ὁ μέλλων νά λειτουργήσει Ἱερεύς πρέπει νά λάβει προηγουμένως συγγνώμην ἀπό τόν λαό. Γι᾽ αὐτό στό τέλος τοῦ «καιροῦ» στρεφόμενος πρός τόν λαό ὑποκλίνεται σ᾽ αὐτόν λέγοντας σιωπηλά, «συγχωρήσατέ με, ἀδελφοί μου χριστιανοί». Ἔπειτα χαίρεται, πολύ χαίρεται καί ὠφελεῖται ὁ λαός, ὅταν βλέπει τόν παπᾶ του ὅτι, γιά νά μπεῖ στό Ἱερό καί νά λειτουργήσει, κάνει πρῶτα μία εἰδική προσευχή καί προετοιμασία ἀσπαζόμενος τά ἱερά εἰκονίσματα. Πολύ πραγματικά ὠφελεῖ πνευματικά τόν λαό μας αὐτό. Ἀλλά, ὅταν ὁ Ἱερεύς λαμβάνει «καιρόν» ἔξω ἀπό τό Ἱερό Βῆμα, αὐτό βοηθεῖ πνευματικά καί τόν ἴδιο τόν Ἱερέα. Τοῦ διδάσκει μυστικά νά μήν ἐξοικειώνεται μέ τό Ἱερό Βῆμα. Γι᾽ αὐτό, γιά νά μπεῖ σ᾽ αὐτό καί νά λειτουργήσει, πρέπει πρῶτα νά κάνει προσευχή μετανοίας ἔξω ἀπ᾽ αὐτό (ἀπό τό Ἱερό) ζητώντας ἀπό τόν Θεό τήν συγχώρηση καί τήν ἄδεια νά τόν καταδεχτεῖ νά εἰσέλθει στό Ἱερό, γιά νά τελέσει τό ἱερώτατο Μυστήριο, τήν θεία Λειτουργία. Ἀλλά θά πεῖ κανείς ἐδῶ ὅτι καί προηγουμένως ὁ Ἱερεύς, ὅταν τελοῦσε τόν Ὄρθρο, ἦταν στό Ἱερό. Αὐτό, πατέρες, οἱ παλαιοί εὐλαβέστατοι Ἱερεῖς τό θεράπευαν μέ δυό τρόπους: (1) Ἤ λάμβαναν «καιρόν» στήν ἀρχή-ἀρχή, προτοῦ ἀκόμη νά «βάλουν» τό «Εὐλογητός…» γιά τόν Ὄρθρο, ἤ (2) εἶχαν κρεμασμένο ἕνα πετραχῆλι στό τέμπλο, στήν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ, καί τελοῦσαν τίς Ἀκολουθίες ἐκτός τοῦ Ἱεροῦ Βήματος, στό ὁποῖο τελοῦσαν μόνο τήν Θεία Λειτουργία. Στό Ἱερό Βῆμα εἶναι αὐτά τά κύρια καί βασικά: Ἡ ἁγία Τράπεζα καί ἡ Προσκομιδή. Καί αὐτά εἶναι μόνο γιά τήν θεία Λειτουργία. Μήν σᾶς μπερδεύω ὅμως ἅγιοι Πατέρες. Τό πᾶν ἀπό αὐτά πού σᾶς εἶπα εἶναι ἡ εὐλάβειά μας στόν ἅγιο Ναό τοῦ Κυρίου καί ἰδιαίτερα στό ἅγιο Βῆμα. Προσοχή, μήν πάθουμε ἐξοικείωση μέ τά Ἅγια, πού δυστυχῶς τήν πάθαμε. Ἕνα καθαρός στήν ψυχή Ἱερεύς εἶδε μέσα στό Ἱερό ἱστάμενον ἕναν ἄγγελο. Ἔνοιωσε δέος ὅταν τόν εἶδε καί ὁ ἄγγελος τοῦ εἶπε: «Ἐγώ ἀπό τότε πού ἐγκαινιάστηκε ὁ ἱερός αὐτός Ναός εἶμαι πάντα ἐδῶ καί φυλάττω τόν ἱερό χῶρο». Γι᾽ αὐτό καί ἐμεῖς, ὁποιαδήποτε ὥρα εἰσερχόμαστε στό Ἱερό, πρέπει νά κάνουμε τόν σταυρό μας καί νά ἀσπαζόμαστε τήν εἰκόνα τοῦ ἀγγέλου τῆς πλευρικῆς θύρας, σάν νά ζητᾶμε τήν ἄδειά του καί τήν πρεσβεία του γιά νά μποῦμε στό Ἅγιο Βῆμα. Προσοχή: Ὁ ἄγγελος κρατάει σπαθί! Παρατηρῶ ὅμως, πατέρες, κάποιες ἀνευλάβειες καί γι᾽ αὐτές ὄχι ἁπλῶς στενοχωροῦμαι, ἀλλά πονῶ πολύ. Γιά παράδειγμα: Πόσες φορές, μά πόσες φορές, σᾶς τό ἔχω πεῖ ὅτι, ὅταν θέλετε ἀπό τό ἕνα κλίτος τοῦ Ἱεροῦ νά πᾶτε στό ἄλλο, δέν θά περνᾶτε μπροστά ἀπό τήν Ἁγία Τράπεζα. Εἶναι ἀσέβεια αὐτό. Δέν εἶναι πέρασα ὁ τόπος αὐτός. «Ὡς φοβερός ὁ τόπος οὗτος· οὐκ ἔστι τοῦτο, ἀλλ᾽ ἤ οἶκος Θεοῦ καί αὕτη ἡ πύλη τοῦ οὐρανοῦ» (Γεν. 28,17). Ὅταν, πατέρες, θέλετε ἀπό τό ἕνα κλίτος τοῦ Ἱεροῦ νά πᾶτε στό ἄλλο, θά περνᾶτε ἀπό τό ὄπισθεν μέρος τῆς Ἁγίας Τράπεζας. Θυμᾶμαι μάλιστα ὅτι ὅταν ἤμουν παιδάκι στό ἱερό, ἕνας εὐλαβέστατος ἱερεύς μοῦ εἶπε, ὅταν περνάω πίσω ἀπό τήν Ἁγία Τράπεζα, νά κάνω τόν σταυρό μου περνώντας. Γι᾽ αὐτό, ἀπό ἱερή συνήθεια, μέ βλέπετε καί τώρα, καί σέ ὥρα πού δέν γίνεται Ἀκολουθία, ὅταν περνῶ πίσω ἀπό τήν Ἁγία Τράπεζα, κάνω τόν σταυρό μου. Ἁγία συνήθεια! Μήν περνᾶτε μπροστά ἀπό τήν Ἁγία Τράπεζα, ἀδελφοί καί πατέρες, γιά τήν μετάβασή σας ἀπό τήν μία πλευρά τοῦ Ἱεροῦ στήν ἄλλη. Ξαναλέγω ὅτι εἶναι ἀνευλάβεια καί ἀσέβεια αὐτό. Θυμηθεῖτε τό θαῦμα πού ἔκανε ἡ Παναγία ἡ Γοργοϋπήκοος τοῦ ἁγίου Ὄρους στόν ἀνευλαβῆ μοναχό, πού περνοῦσε ἀδιάφορα μπροστά ἀπό τήν θαυματουργό της Εἰκόνα ἔχοντας καί τά εἴδη τῆς ἐργασίας του. Τόν τύφλωσε!… Ἡ δέ Ἁγία Τράπεζα, τό πανάγιο Θυσιαστήριο, εἶναι ἀνώτερο ἀπό τήν Εἰκόνα.

Μετά τόν καιρό ὁ Ἱερεύς πρέπει νά ἔλθει νά προσκυνήσει τό Ἱερό Βῆμα. Εἰσερχόμενος, λοιπόν, στό Ἱερό (ἀπό τήν βορεία πύλη) λέγει καθ᾽ ἑαυτόν: «Εἰσελεύσομαι εἰς τόν ἅγιόν Σου οἶκον. Προσκυνήσω μίαν θεότητα, προσκυνουμένην τρισυποστάτως ἐν Πατρί (καί κάνει μία μετάνοια στήν Ἁγία Τράπεζα) καί Υἱῷ (δεύτερη μετάνοια) καί Ἁγίῳ Πνεύματι (τρίτη μετάνοια στήν Ἁγία Τράπεζα), νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων».

2. Στήν συνέχεια ὁ ἱερεύς ἐνδύεται τά ἄμφιά του, γιά νά ἱερουργήσει. Εἶναι μία σπουδαία πάλι λειτουργική πράξη αὐτή καί πρέπει ὁ Ἱερεύς νά τήν κάνει ἐνσυνείδητα καί μέ ἱεροπρέπεια. Μέ ἱεροπρέπεια καί ὄχι κουβεντιάζοντας μέ τούς ἄλλους συλλειτουργούς του. Γιά τήν ἱεροπρέπεια τοῦ Ἱερέα τήν ὥρα αὐτή βοηθᾶ ἡ σκέψη νά γνωρίζει καί νά ἐννοεῖ συνειδητά τό τί κάνει ἐνδυόμενος τά ἄμφιά του. Ἀκοῦστε, πατέρες: Ὁ Ἀδάμ καί ἡ Εὔα μέ τήν ἁμαρτία τους πού ἔπραξαν στό παράδεισο, πού τήν λέμε «προπατορικό» ἁμάρτημα, «γυμνώθηκαν», λέει ἡ Ἁγία Γραφή καί ντράπηκαν ὁ ἕνας τόν ἄλλο. Γυμνώθηκαν ἀπό τό «ἄμφιο» (= τό ἔνδυμα) τῆς ἀθωότητος. Γι᾽ αὐτό καί ντράπηκαν. Γυμνοί ἦταν καί πρῶτα, πρίν ἀπό τήν ἁμαρτία τους, ἀλλά δέν ντρέπονταν (βλ. Γεν. 2,25. 3,7), γιατί ἦταν ντυμένοι μέ τήν ἀθωότητα. Τώρα, λοιπόν, πού ὁ ἱερεύς θά παρασταθεῖ ἐνώπιον τοῦ Κυρίου, γιά νά Τόν λειτουργήσει, πρέπει νά εἶναι ντυμένος στήν ψυχή μέ τό ἔνδυμα τῆς ἀρετῆς. Γι᾽ αὐτό καί ὅταν ἐνδύεται τό τελευταῖον του ἄμφιο λέγει: «Οἱ ἱερεῖς σου, Κύριε, ἐνδύσονται δικαιοσύνην» (= ὅλη τήν ἀρετή). Ἐνδυόμενος κάθε ἄμφιό του ὁ ἱερεύς λέγει μιά εἰδική εὐχή ἤ ἕνα ἰδιαίτερο ψαλμικό στίχο. Καί κάθε ἄμφιο ἔχει ἕνα ἰδιαίτερο νόημα καί σημασία καί ὑπενθυμίζει ἕνα ἰδιαίτερο διακόνημα τοῦ ἱερέως.

Θά πρέπει νά ἔχετε παρατηρήσει, ἅγιοι Ἱερεῖς, ὅτι τά Ἄμφια τοῦ Ἀρχιερέα δέν διαφέρουν ἀπό τά ἄμφια τοῦ Ἱερέα. Ὁ σάκκος τοῦ Ἀρχιερέα εἶναι τό φελόνιο τοῦ Ἱερέα. Γι᾽ αὐτό καί ἕνα ποίημά του ὁ Κωστῆς Παλαμᾶς λέγει: «Μές στά φελόνιά τους χρυσοῖ ἐπίσκοποι καί παπάδες»! Ἕνα μόνο ἄμφιο ἔχει περισσότερο ὁ Ἀρχιερεύς, τό Ὠμοφόριο. Καί αὐτό τό ἀποκλειστικά ἀρχιερατικό ἄμφιο δηλώνει τό μεγάλο ποιμαντικό ἔργο τοῦ Ἀρχιερέα, τό νά βρίσκει τά ἀπολωλότα πρόβατα, ψυχές, δηλαδή, πεσμένες στήν ἁμαρτία, καί νά τίς παίρνει στόν «ὦμο» του, στήν καρδιά του, γιά νά τίς φέρει στόν Θεό. Γιατί αὐτόν τόν συμβολισμό ἔχει τό Ὠμοφόριο τοῦ Ἀρχιερέα. Συμβολίζει τόν Μέγα Ἀρχιερέα καί Ἀρχιποίμενα Χριστόν, πού ἄφησε τά 99 πρόβατα (τά 9 δηλαδή τάγματα τῶν Ἀγγέλων) καί σαρκώθηκε γιά τό ἕνα ἀπολωλός πρόβατο, τήν ἁμαρτήσασα ἀνθρωπίνη φύση, τήν ὁποία ἔσωσε καί τήν προσήγαγε μέ τήν Ἀνάληψή Του στόν οὐράνιο Πατέρα Του. Ἀφοῦ δέ τοιαύτη ὑψηλή ἔννοια ἔχουν τά Ἄμφια τοῦ Ἱερέα, πρέπει νά εἶναι καθαρά καί εὐπρεπισμένα, ἀφοῦ μέ αὐτά θά παρασταθεῖ στόν Βασιλέα Ἰησοῦ Χριστό. Νά εἶναι ὅμως τά Ἄμφια ἁπλᾶ καί ὄχι πολυδάπανα καί προκλητικά στόν πτωχό λαό μας.

Εὐλογεῖτε, ἀγαπητοί μου πατέρες Ἱερεῖς. Σᾶς εὔχομαι πλούσια τήν εὐλογία τοῦ Θεοῦ σέ σᾶς, τήν οἰκογένειά σας καί τό ποίμνιό σας. Εὔχεσθε καί ὑπέρ ἐμοῦ.

Μέ πολλές εὐχές καί πολλή ἀγάπη,

† Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας