Το Χαρμόσυνο Πεντηκοστάριο

Του Μητροπολίτου Καισαριανής, Βύρωνος και Υμηττού κ. Δανιήλ

Βρισκόμαστε τώρα στην εορταστική περίοδο του Πεντηκοσταρίου, που άρχισε από την αγία νύκτα του Μεγάλου Σαββάτου, για να τελειώσει την Κυριακή των Αγίων Πάντων. Είναι η περίοδος αυτή του Πεντηκοσταρίου η λαμπρότατη περίοδος της λατρευτικής ζωής της Ορθοδοξίας.

Το «χαρμόσυνον» -όπως πολύ δίκαια ονομάζεται- Πεντηκοστάριο είναι η αναγκαία συνέχεια του «κατανυκτικού» Τριωδίου. Διότι χωρίς τη συνέχεια αυτή, θα δίδεται η ψευδής εντύπωση ότι, τάχα, ο Χριστιανισμός είναι η θρησκεία της θλίψεως και των δακρύων.

Το Τριώδιο, που άρχισε με την παραβολή του Τελώνου και του Φαρισαίου και τελείωσε με την Ταφή του Κυρίου, ήταν η περίοδος έντονου πνευματικού αγώνα, μιάς συστηματικής και κοπιαστικής προσπάθειας για την επιδιόρθωση των ατελειών της πνευματικής μας ζωής. Το Πεντηκοστάριο αποτελεί τη βράβευση του αγώνα εκείνου και μας δίνει την καρποφορία του πνευματικού μας μόχθου, είναι η απάντηση της θεϊκής Αγάπης στην αγωνία της ανθρώπινης αδυναμίας και η εγγύηση της αισίας λύσεως του δράματος της ψυχής.

Οι θλιβερές σκέψεις περί της ανθρώπινης αμαρτωλότητος και περί της ανικανότητος που συχνά μαρτυρεί η εσωτερική μας πείρα, παρέρχονται, όπως ο άνθρωπος επιτύχει την ποθητή τελειότητα, τότε οι στεναγμοί για τις πτώσεις εκείνου που παλεύει εναντίον του κακού και για τα δυσκολοθεράπευτα ηθικά τραύματα, που συχνά αφήνει αυτή η πάλη, όλα εξαφανίζονται, διασκορπίζονται κάτω από την αναδημιουργική πνοή του Αναστάντος Λυτρωτού. Διότι με αυτή την πνοή ο έως τώρα ανίσχυρος άνθρωπος, γίνεται, κατά κάποιο τρόπο, παντοδύναμος και ο ηττημένος της χθες μεταβάλλεται τώρα σε θριαμβευτή.

Αρχίζει το Πεντηκοστάριο τη νύκτα του Πάσχα, με τον νικητήριο παιάνα της  Αναστάσεως του Εσταυρωμένου Θεανθρώπου και τελειώνει στην εορτή των Αγίων Πάντων, με τα επινίκια άσματα του θριάμβου των πιστών του Αναστάντος, εκείνων που δέχθηκαν την αγία Του πρόσκληση, που έμειναν πιστοί «εν τη αγάπη Του» και που ακολούθησαν πιστά και πρόθυμα τα ίχνη του Αγαπήσαντος εμάς.

Οι εννέα Κυριακές που περιλαμβάνει αυτή η περίοδος, διακρίνονται σε τρεις συμμετρικές ομάδες, κάθε μία από τις οποίες περιλαμβάνει τρεις Κυριακές.

Η πρώτη τριάδα των Κυριακών (Πάσχα, Θωμά, Μυροφόρων) αναφέρεται αποκλειστικώς στην εξύμνηση της Αναστάσεως και στη μελέτη των περιστατικών της και των προσώπων τα οποία έδρασαν σ’ αυτά.

Η δεύτερη τριάδα των Κυριακών (Παραλύτου, Σαμαρείτιδος, Τυφλού), εκτός από τη συνήθη σ’ όλες τις Κυριακές του έτους αναστάσιμη υμνολογία και τα μεθεόρτια άσματα του Πάσχα, είναι αφιερωμένη ειδικώτερα στην υπογράμμιση τριών γεγονότων από τον βίο του Κυρίου, τα οποία αναφέρονται από τον Ευαγγελιστή  Ιωάννη, που διαβάζονται στις λειτουργίες μας αυτή την εποχή. Πρόκειται περί της θεραπείας του Παραλυτικού της  κολυμβήθρας της Βηθεσδά, περί της συναντήσεως του Ιησού Χριστού με την Σαμαρείτιδα έξω από τη Σιχάρ της Σαμαρείας κοντά στο φρέαρ του Ιακωβ και περί της θεραπείας του εκ γενετής τυφλού των Ιεροσολύμων, τον οποίον ο Κύριος θεράπευσε δημιουργώντας και εμφυτεύοντας οφθαλμούς στις κενές κόγχες του προσώπου του και τον  διέταξε να νιφθεί στην κολυμβήθρα του Σιλωάμ.

Οι τρεις αυτές εορτές αφορούν γεγονότα της ζωής του Κυρίου, που συνέβησαν πολύ πριν από το Πάθος και την Ανάστασή Του και έχουν σχέση με το ύδωρ. Θεωρήθηκαν δε κατάλληλες για την εποχή αυτή, ένεκα προφανώς της σπουδαιότατης διδακτικής σημασίας την οποία έχουν για τους Χριστιανούς, που ανεγεννήθηκαν στο ύδωρ της ιεράς  Κολυμβήθρας του Βαπτίσματος, αφού, ως γνωστόν, ομαδικώς βαπτίζονταν άλλοτε κατά την νύκτα του Μεγάλου Σαββάτου.

Οι τρεις τελευταίες Κυριακές (Αγίων Πατέρων, Πεντηκοστής, Αγιων Πάντων) αναφέρονται στις συνέπειες, τα αποτελέσματα της Αναστάσεωςκαι στην ολοκλήρωση του μυστηρίου της σωτηρίας του ανθρώπου, αφού στην Τεσσαρακοστή από του Πάσχα μέρα εορτάζεται η θριαμβευτική στους ουρανούς  Ανάληψη του Θεανθρώπου Σωτήρος, στη βάση της ιστορικής αφηγήσεως του Ευαγγελιοτού Λουκά.

Κατά την τελευταία αυτή τριάδα των Κυριακών του Πεντηκοσταρίου:

α) Πανηγυρίζεται η καθιέρωση του δόγματος περί της θεότητος του εκ νεκρών Αναστάντος και στους ουρανούς αναληφθέντος Σωτήρος και διακηρύσσεται περί αυτής ακλόνητη πίστη της Εκκλησίας, την Κυριακή των Αγίων Πατέρων.

β) Εορτάζεται η επέτειος της ιεράς ημέρας κατά την οποία η επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος έκαμε την Εκκλησία ικανή για την πραγματοποίηση του θείου προορισμού της στην γη, την Κυριακή της Πεντηκοστής.

γ) Αναπέμπονται, την Κυριακή των Αγίων Πάντων, οι δοξολογίες της επί της γης Εκκλησίας προς τον Θείο  Ιδρυτή και Αρχηγό της για τα κατορθώματα των Αγίων Του και για τη συγκρότηση της υπερκοσμίου Εκκλησίας των εκλεκτών, που θ’ αποτελέσει την «καινήν γην» την οποία «προσδοκώμεν», κατά το γραφικόν και στην οποία θα επανεύρει η ανθρωπότητα τη μακαριότητα του «Παραδείσου της τρυφής» που έχασε ένεκα της αμαρτίας.

Αλλά το έργο αυτό της λυτρώσεως και της αποκαταστάσεως του ανθρώπου, το έργο-όπως λέγεται- της Θείας Οικονομίας, είναι αποκύημα μόνης της θείας Σοφίας, της οποίας έργον είναι και όλη η ορατή και η αόρατος δημιουργία. Η Θεία Σοφία του Δημιουργού, η οποία μάλιστα ενσαρκώθηκε και ενανθρώπησε εν τω Ιησού Χριστώ, εξυμνείται σε μία ιδιαίτερη εορτή με τα μάλλον υπέροχα σε πνευματικό περιεχόμενο εκκλησιαστικά άσματα του Πεντηκοσταρίου.

Η εορτή αυτή έχει τεθεί στο μέσον ακριβώς των δύο μεγίστων εορτών αυτής της περιόδου, μεταξύ του Πάσχα και της Πεντηκοστής, την εικοστή πέμπτη ημέρα από του Πάσχα. Η εορτή είναι γνωστή, γι’ αυτό, με το όνομα της Μεσοπεντηκοστής και χαρακτηρίζεται από την ιερά μας υμνολογία ως «η μεσότης των ημερών των εκ της σωτηρίου αρχομένων Εγέρσεως, Πεντηκοστή δε τη Θεία σφραγιζόμενων» και «τας λαμπρότητας αμφοτέρωθεν έχουσα και ενούσα τας δύο».

Η λατρεία κατά την περίοδο του Πεντηκοσταρίου είναι γεμάτη από χαρά και από ελπίδα και γι’ αυτό άριστα συνδυάζεται με την ωραιότερη εποχή του έτους, την εποχή της αφθονίας του φωτός, του πλούτου των χρωμάτων και της ποικιλίας των μύρων της ανοίξεως. Και με τα χαρούμενα τραγούδια των πουλιών του ανοιξιάτικου ουρανού, θαυμάσια εναρμονίζονται οι πανηγυρικοί τόνοι των εμπνευσμένων ύμνων, με τους οποίους οι μελωδοί του Πεντηκοσταρίου, Ελληνες όλοι την καταγωγήν και τη μόρφωση, εξυμνούν το θαύμα της αναγεννήσεως της ανθρωπότητος, το οποίον επετέλεσεν η θεϊκή Αγάπη.

Είναι λοιπόν η ψυχολογία, η φιλοσοφία και η ποίηση του Πεντηκοσταρίου εκείνη, που άριστα ανταποκρίνεται στις διαθέσεις και στον χαρακτήρα της ελληνικής ψυχής. Και γι’ αυτό ο ευσεβής ελληνικός λαός περισσότερο από κάθε άλλη λατρευτική περίοδο αισθάνεται τη γοητεία, που έχει το «χαρμόσυνον» Πεντηκοστάριον.

Επισφράγισμα της περιόδου αποτελεί ο ύμνος που επαναλαμβάνεται σε κάθε θεία Λειτουργία:

«Είδομεν το φως το αληθινόν, ελάβομεν Πνεύμα επουράνιον, εύρομεν πίστην αληθή, αδιαίρετον Τριάδα προσκυνούντες· αύτη γαρ ημάς έσωσεν».

Εύχομαι πατρικά, επαναλαμβάνοντας το του αποστόλου Παύλου «Ως τέκνα φωτός περιπατείτε» (Προς Εφεσίους ε’, 8).

Εφημερίδα «Κιβωτό της Ορθοδοξίας»