Ιεραποστολή: Πρόσκληση επανευρέσεως της ταυτότητας του ανθρώπου

Αλέξανδρου Καρυώτογλου, Πάντα τα Έθνη 23 (1987), σελ. 26-27

«Δεν θα πάει στη βασιλεία των ουρανών όποιος μου λέει· Κύριε, Κύριε, αλλά όποιος κάνει το θέλημα του πατέρα μου που είναι στους ουρανούς. Πολλοί θα μου πούνε εκείνη την ημέρα· Κύριε, Κύριε, δεν κηρύξαμε στο όνομά σου και δεν διώξαμε δαιμόνια στο όνομά σου και δεν κάναμε μεγάλα έργα στο όνομά σου; Και τότε θα τους αποκριθώ· ποτέ δεν σας γνώρισα, φύγετε από κοντά μου, σεις που απεργάζεσθε την ανομία». (Ματθ. 7, 21-23)

1. Τα «μεγάλα έργα», η «ανομία»

Φανερά, απορημένους τους φαντάζεται ο Χριστός όλους εκείνους, που, μεθυσμένοι από φιλοδοξία, κενοδοξία και ατέλειωτο ανταγωνιστικό πνεύμα πέτυχαν νά κάμουν «θαύματα» πάνω στη γη ετούτη. Και δεν χωράει αμφιβολία ότι για τα μάτια κόσμου όλοι έκαμαν και συνεχίζουν να κάνουν μεγάλα έργα. Η απορία τους συνίσταται στο ότι το τελικό αποτέλεσμα της δραστηριότητάς τους δεν εκτιμιέται από τον Θεό, γι᾿ αυτό και η τελική Του απάντηση κατά την ώρα της Κρίσεως είναι αρνητική για το πρόσωπό τους. «Και τότε θα τους αποκριθώ· ποτέ δε σας γνώρισα, φύγετε από κοντά μου, σεις που απεργάζεστε την ανομία». Και ο λόγος αυτός είναι βαρύς. Να νοιώθεις πως κάνεις θαύματα στη ζωή σου, όλοι να σε χειροκροτούν για το λόγο ότι στο όνομα του Θεού μιλάς, διώχνεις δαιμόνια, πραγματοποιείς «μεγάλα ἔργα» και ο Θεός να σε διαγράφει, χαρακτηρίζοντας τα ἔργα σου· «ανομία».

Στο σημείο αυτό δεν μπορούμε παρά να θυμηθούμε τα χαρισματικά λόγια κάποιου Πολυνήσιου ιθαγενή, που θέλοντας να δώσει μιά εικόνα της ζωής των Ευρωπαίων στους συμπατριώτες τους έλεγε· «… Όλα τα θαύματά του (του λευκού) έχουν ένα κρυφό ψεγάδι και δεν υπάρχει μηχανή που να μη χρειάζεται τον φύλακά της και τον χειριστή της. Και κάθε μια κρύβει μέσα της μια κρυφή κατάρα. Γιατί παρ᾿ όλο που το δυνατό χέρι της μηχανής κάνει τα πάντα, καταστρέφει με τη λειτουργία της την αγάπη που έχει μέσα του κάθε πράγμα που έφτιαξαν τα ίδια μας τα χέρια… Όλες οι μηχανές κι όλες οι άλλες τέχνες και οι μαγείες δεν έχουν μακρύνει τη ζωή κανενός ανθρώπου, κι ούτε τον έκαναν πιο ευτυχισμένο και πιο χαρούμενο. Γι᾿ αυτό ας παραμείνουμε στις θαυμαστές μηχανές και τις υψηλές τέχνες του Θεού κι ας περιφρονούμε τον λευκό όταν περιστάνει τό Θεό» (Ο Παπαλάνγκι, Αθήνα 1981, Ύψιλον/βιβλία, σσ. 85-87).

2. Η εποχή των «μεγάλων έργων»

Κάθε εποχή έχει να παρουσιάσει τα «μεγάλα της έργα». Όσο πιο νεώτερη τόσο και τα «έργα» των ανθρώπων φαίνονται πιο «μεγάλα». Οι νεώτεροι στην ηλικία είναι πάντα «υποχρεωμένοι» ν᾿ ακούνε για τα μεγάλα αυτά έργα, καμωμένα απ᾿ τους μεγαλύτερους. Οι βόμβες νετρονίου, οι ύποπτες επαναστάσεις για την «απελευθέρωση λαών», οι μυστικές διαπραγματεύσεις, τα μεγάλα συνέδρια πρέπει να τα δεχτούμε σαν «μεγάλα έργα» του σημερινού ανθρώπου. Υπάρχουν κι άλλα πιο ειρηνικά έργα που «αναμφισβήτητα» δεν μπορούμε παρά να τα χαρακτηρίσουμε «μεγάλα». Τις τσιμεντένιες πολιτείες, τα ατέλειωτα σε έκταση και ένταση εργοστάσια, την ευκολία των επικοινωνιών των ανθρώπων (το ονομάζουμε και τουρισμό), την απελευθέρωση στις κοινωνικές σχέσεις, τις δυνατότητες «παιδείας» κι ό,τι άλλο φανταστεί κανείς, είναι δύσκολο να το παραβλέψει ο πολιτισμένος άνθρωπος και να μη το ονομάσει «μεγάλο έργο». Πως θα τολμούσε ο καθένας να τα περιφρονήσει αφού όλα ετούτα, πολλές φορές όταν γίνονται στο όνομα του Θεού, κάνουν θαύματα; Μήπως το ίδιο φαινόμενο δεν παρουσιάζεται και ανάμεσα στους ανθρώπους που πιστεύουν; Αρκετοί απ᾿ αυτούς κάνουν τα θαύματά τους. Στο όνομα του Θεού μιλούν, διώχνουν δαιμόνια, δημιουργούν κύκλους θαυμαστών, αγιοποιούνται, προσηλυτίζουν πολλούς. Θόρυβος στον τύπο υπέρ ή εναντίον κάποιου που απόχτησε φήμη, που έχασε τη φήμη του… «Έργα μεγάλα».

3. Και η ταυτότητα του ανθρώπου;

Αν επανέλθουμε στο αρχικό γραφικό κείμενο, θα δούμε ότι ο Χριστός αποκλείει από τη Βασιλεία του Θεού, δηλαδή τη θέωση, όσους έχουν μιά επιφανειακή σχέση μ᾿ Αυτόν. «Όποιος μου λέει· Κύριε, Κύριε». Σημαίνει μια σχέση συναισθηματικής εξαρτήσεως. Είναι μια παιδιάστικη σχέση, ανώριμη στην εντέλεια. Αυτή η παιδιάστικη εξάρτηση είναι καθαρά γήινη καί αφελής. Τα «μεγάλα έργα» στην περίπτωση αυτή είναι καρπός διπλωματίας, πολιτικής και δεν έχουν σχέση μ’ αυτό που η ύπαρξή του μπορεί ν᾿ αγγίξει στο βάθος. «Ο εξαρτημένος άνθρωπος, λένε δυό ψυχολόγοι, όπως και το παιδί, υποχρεώνεται να αναπτύξει και να χρησιμοποιεί την τέχνη να χειρίζεται διπλωματικά και επιδέξια τους άλλους, επειδή δεν έχει άλλη εκλογή» (Γ.Μ. Μπήτσερ, Πέρα από την επιτυχία και την αποτυχία, Αθήνα 1979, σ. 124). Κι έτσι η νηπιακή αυτή αντίληψη τούς οδηγεί στο να εκφράζουν την άποψη ότι τα έργα τους συμβάλλουν στην ευημερία και την πρόοδο. Όλοι παρουσιάζονται σωτήρες του κόσμου, ιεραπόστολοι του πολιτισμού, της αναπτύξεως, της διαφωτίσεως των ανθρώπων, στο όνομα κάποιας ιδεολογίας ή ακόμη και του Θεού.

Έρχεται όμως στιγμή που τα «σωσίβια» που πετούν στους ανθρώπους δεν φτάνουν ούτε στους ίδιους να σώσουν κι όλοι μαζί «σωτήρες» και «σωζόμενοι» καταποντίζονται, διαλύονται και το έργο τους πέφτει σε αδράνεια ή αποβαίνει στην αύξηση των προβλημάτων του κόσμου και την καταστροφή του ήθους, της ωριμότητας, της ομορφιάς της δημιουργίας.

Τι φταίει σ᾿ όλα αυτά; Επαναλαμβάνουμε απλά, ό,τι είπε ο Χριστός· δεν ταύτισαν το θέλημά τους με το θέλημα του Δημιουργού κι έτσι αλλοίωσαν τη δημιουργία. Το ιεραποστολικό έργο τους περιορίστηκε σε μια ιδιοτελή δραστηριότητα με αρνητικά αποτελέσματα. Έχασαν την ταυτότητά τους ενεργώντας «στο όνομα» κάποιου κι όχι εμβαθύνοντας σ᾿ αυτό που οι ίδιοι κι ο κόσμος είναι, ώστε να βοηθηθούν και να βοηθήσουν ουσιαστικά. Κάτι τέτοιο προϋποθέτει όμως άρνηση μιας αντιλήψεως για τη ζωή που δίνεται για εσωτερική κατανάλωση κι όχι με βάση το τι θέλει ο Δημιουργός για τη δημιουργία. Κι αυτό που θέλει ο Δημιουργός για το δημιούργημά του είναι η ανεύρεση της ταυτότητάς του. Αυτό είναι σωτηρία σε τελευταία ανάλυση και εκφρασμένο σε μια σύγχρονη γλώσσα.

Η επανεύρεση της ταυτότητας του ανθρώπου, αυτό είναι ένα από τα ουσιαστικότερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ιεραποστολικής δουλειάς όπως την αντιλαμβάνεται η Ορθόδοξη Εκκλησία.

4. Ιεραποστολή και ανθρώπινη ταυτότητα

Ίσως λίγες φορές σκεφτήκαμε αυτή την άποψη, απόλυτα σύμφωνη με το ζωντανό πνεύμα του Χριστιανισμού και σύμφωνη ακόμη μ᾿ αυτό, για το οποίο διψούν οι άνθρωποι της εποχής μας.

Εκείνο που οι ιθαγενείς της Πολυνησίας σκέφτονται για το λευκό και που τελικά συμφωνεί αθέλητα(!) με το γνήσιο πνεύμα του Χριστιανισμού, που εκπροσωπεί η Εκκλησία, είναι ταυτόχρονα ο «κρυφός καϋμός» των ανθρώπων της εποχής μας.

Ποτέ ίσως δεν μας πέρασε απ᾿ το νου ότι η ιεραποστολή της Εκκλησίας είναι πρώτα-πρώτα το τιμόνευμα του ίδιου του εαυτού μας. Αυτό σημαίνει ψάξιμο κι ανεύρεση της ταυτότητάς μας.

Τι είναι βασικά η ιεραποστολή; Θάλεγε κανείς πως στην ουσία είναι η προσπάθεια να φανερωθεί η πραγματική εικόνα του ανθρώπου πάνω στη γη. Κι απ᾿ τη στιγμή που φανερωθεί η αληθινή εικόνα του ανθρώπου δεν μπορεί παρά να συνταχθεί κανείς με την προσπάθεια παραπέρα φανερώσεως της οργανωμένα ή ανοργάνωτα, ομαδικά ή ατομικά – προσωπικά. Αυτή η εργασία, αυτό το έργο που είναι θεανθρώπινο, κάνει η ιεραποστολή, όπως την νοιώθει και προσπαθεί να την εκφράσει η Ορθόδοξη Εκκλησία.

Να βρει ο άνθρωπος την ταυτότητά του μέσα απ᾿ ιεραποστολική εργασία σημαίνει·

α) Η Εκκλησία να κάνει τον άνθρωπο που τη γνωρίζει ή την αγνοεί να νοιώσει ότι είναι πρώτα και κύρια εικόνα του Θεού. Στην περίπτωση αυτή παύει νάχει νόημα κάθε μορφή ειδωλολατρείας, όποια μορφή κι αν έχει, είτε είναι· η φυσική θρησκεία του αφρικανού ή η τυπολατρεία και ο διαλογισμός ενός ασιάτη, ή η λατρεία του τεχνικού πολιτισμού του ευρωπαϊκού. Μεταβάλλεται σε αγώνα να «μορφωθεί», νά σχηματισθεί μέσα μας αυτή η εικόνα του Χριστού. Αυτή την έννοια έχει η τελική πράξη της ιεραποστολικής δουλειάς που είναι το Βάπτισμα. Όχι η καταναγκαστική πράξη εντάξεως στην Εκκλησία, για να αυξηθούν οι οπαδοί της, αλλά η βεβαίωση ότι άρχισε στο βαπτιζόμενο να σχηματίζεται και να οριστικοποιείται η εικόνα του Θεού μέσα του, κάτι που είναι υπόθεση της χάρης του Θεού μέσα του, κάτι που είναι υπόθεση της χάρης του Θεού καί της γνώσεως του εαυτού του απ᾿ τον ίδιο.

β) Αυτή τη στιγμή του Βαπτίσματος αρχίζει μια καινούργια φάση στην ιεραποστολική εργασία, φάση δεύτερη για να βρει ο άνθρωπος την ταυτότητά του. Είναι η «μόρφωση» του προσώπου. Να μην είναι άτομο ο άνθρωπος, αλλά πρόσωπο, δηλαδή ύπαρξη ολοκληρωμένη όπου πάνω του θα καθρεφτίζεται και θα υπάρχει ταυτόχρονα ο κόσμος όλος. Αυτή η ευαισθητοποίηση, να νοιώθει ο άνθρωπος έτσι ολοκληρωμένα μόνο μέσα στο χώρο της Εκκλησίας είναι δυνατό να γίνει, μιας και ως μέλος της Εκκλησίας μπορεί να νοιώσει ότι ο άλλος δίπλα του είναι η καλύτερη εικόνα του Θεού κι ότι μέσα απ᾿ αυτή τη σχέση μπορεί να βρεί τον εαυτό του, την ταυτότητά του και το Θεό.

Σκοπός της ιεραποστολής δεν είναι λοιπόν να κάνει τυπικά ο ιεραπόστολος τους άλλους χριστιανούς, αλλά μέλη της Εκκλησίας. Όχι μέλη μιας επί πλέον κάστας σ᾿ αυτό τον κόσμο, αλλά μέλη μιας κοινωνίας αγάπης που ζει και πορεύεται πάνω στην αλήθεια, τη δικαιοσύνη, την απλότητα, την ομορφιά του κόσμου που είναι του Θεού.

γ) Τελικά η ιεραποστολή βοηθάει στο να βρει ο άνθρωπος την ταυτότητά του, αφού πέρα απ᾿ τη συνάντηση με το Θεό μέσω της Εκκλησίας Του τον μαθαίνει ν᾿ ανακαλύψει την αγάπη και την ελευθερία. Την αγάπη όχι σαν ένα ανθρωπισμό, αλλά σαν το «μεθύσι της ψυχής» και την ελευθερία όχι σαν «ευσεβή ιδεολογικό πόθο», αλλά σαν ολοκληρωμένο τρόπο ζωής, που περνάει μόνο απ᾿ το μονοπάτι της μετάνοιας.