Ιερά Mονή Γόλας: Άγιοι και φιλόσοφοι

Κοντά στο χωριό Γοράνοι, στη Λακωνία, βρίσκεται η Μονή Παναγίας Ζωοδόχου Πηγής, επικαλούμενη της Γόλας. Το ενυπωσιακό της Μονής είναι οι δύο ζώνες εικονογράφησης. Την πρώτη από το έδαφος ζώνη καταλαμβάνουν ολόσωμοι άγιοι σε φυσικό μέγεθος.

Μεταξύ αυτών στη ΒΒΔ πλευρά εκπροσωπείται ο ασκητισμός: Εφραίμ ο Σύρος, Θεοδόσιος ο κοινοβιάρχης, Αρσένιος, Μάξιμος, Ιωάννης ο της Κλίμακος. Αντίστοιχα στη ΝΔ πλευρά: Παχώμιος, Σάββας, Αντώνιος, Ευθύμιος. Αλλες μορφές τοποθετήθηκαν στους δυο χορούς: Ιωάννης ο Καλυβίτης, Μερκούριος, Κωνσταντίνος-Ελένη, Προφήτης Ηλίας, Ιωάννης ο Θεολόγος, Ανδρέας, Πέτρος-Παύλος και Μηνάς, Αρτέμιος, Νικήτας, Ευστάθιος, Ιάκωβος ο Πέρσης, Προκόπιος, Θεόδωροι, Δημήτριος-Γεώργιος. Ολοι κατενώπιον, σταυροφόροι, σε ποικίλες στάσεις και με ελαφρές χειρονομίες.

Στη δεύτερη σειρά εικονίζονται μαρτύρια αγίων. Στην τρίτη ο Ακάθιστος Υμνος σε σειρά εικόνων. Στους θόλους καμαρών και χορών, πίνακες από τον Βίο, τα θαύματα και το Πάθος του Ιησού. Σε διάφορα σημεία σκηνές από την Παλαιά Διαθήκη και τον Βίο της Θεοτόκου και Προδρόμου. Στο Ιερό, στην αψίδα, σειρά ιεραρχών με πολυτελείς στολές. Στην επόμενη σειρά η Μετάληψη των Αποστόλων σε δύο κλιμάκια. Στην τρίτη σειρά η Θεία Λειτουργία. Στο τεταρτοσφαίριο αντί της Πλατυτέρας το Επί Σοι Χαίρει. Στον Τρούλο ο Παντοκράτωρ-Δυνάμεις-Προφήτες-μετάλλια αγίων (μονή ζώνη στηθαριών) με τους γνωστούς ανθοφόρους κλάδους του Κακαβά. Το έργο έχει όλα τα γνωρίσματα του καλλιτέχνη ως προς τον σεβασμό του στην παράδοση, ως προς τη μεταφορά πάνω στον τοίχο της τεχνικής των φορητών εικόνων, ως προς το διακοσμητικό φόρτο, ως προς τη φιλοτέχνηση των αυστηρών μορφών, την αποτύπωση λαϊκών μοτίβων στα δευτερεύοντα στοιχεία των συνθέσεων.

Οι αγιογραφίες του νάρθηκα, εκτός από την πτώση των κονιαμάτων σε ευρεία έκταση, έχουν καταστεί και εξίτηλες και παρακολουθούνται δύσκολα. Το χαρακτηριστικό στον νάρθηκα είναι, ότι στον δυτικό τοίχο απεικονίζονται αρχαίοι φιλόσοφοι και ποιητές, αλλά είναι πιο πολύ φθαρμένο αυτό το τμήμα του ναού.

Στον δυτικό τοίχο, στην πιο ψηλή από τις τρεις ζώνες, πάνω από την κεντρική είσοδο στον νάρθηκα, που διακόπτει τις δύο χαμηλότερες ζώνες, εικονίζονται ολόσωμοι αρχαίοι Ελληνες σοφοί.

Η σειρά της εικονογράφησης από αριστερά είναι η εξής: πρώτος ο Σόλων. Η εικόνα του είναι μισοκατεστραμμένη και το κείμενο του ειληταρίου, που κρατεί στο αριστερό χέρι, έχει εξαλειφθεί. Ακολουθεί ο Θουκυδίδης, ο ιστορικός, του οποίου το πρόσωπο σώζεται.

Τρίτος ιστορείται ο Πλούταρχος σε στάση διδασκαλίας. Το πρόσωπό του έχει φθαρεί και στο ειλητάριο διαβάστηκε η φράση «…ότι Θεού σοφία…».

Πάνω από την αψίδα της θύρας της εισόδου εικονίζεται σε στηθάριο η «Σιβήλα η σοφή» (Σίβυλλα) με «ανατολίζουσα» περιβολή, που θυμίζει μοναχικό γυναικείο ένδυμα. Εχει τα χέρια σε στάση δέησης, όπως τουλάχιστον δείχνει το δεξί χέρι που σώζεται, το άλλο έχει φθαρεί. Μετά τη θύρα διακρίνεται ο Αριστοτέλης, που φέρει μανδύα σε σχήμα φελονίου, διακοσμημένο με μαύρες και λευκές γραμμές. Στο αριστερό του χέρι κρατεί ειλητάριο, όπου διαβάζεται η φράση «Ακάματος φύσει Θεού γέννησις…».

Ακολουθεί ο Πλάτων με επίσημο ένδυμα άρχοντα, όπως φαίνεται από διακοσμήματα του φορέματος. Το μέτωπό του εκφράζει βαθιά σκέψη και η στάση του δηλώνει ενορατικότητα. Στο ειλητάριο, που κρατεί με το δεξί χέρι, αναγνώστηκε η φράση «Ο παλαιός νέος και ο νέος αρχαίος…». Η παράσταση διατηρείται σε σχετικά καλή κατάσταση.

Εβδομος στη σειρά ο Χίλων, ο Λακεδαιμόνιος σοφός (ένας λόγος για να περιληφθεί στις παραστάσεις σοφών σε ένα μοναστήρι της Λακεδαίμονος), εικονίζεται με πλούσια ενδυμασία, που διακοσμείται με ζωηρόχρωμα σχέδια. Το ειλητάριο, που κρατεί με το δεξί χέρι, είναι αδύνατο να αναγνωστεί. Στη γωνία ΒΔ ιστορείται ο Ομηρος, η παράσταση είναι σχεδόν κατεστραμμένη.

Οι απεικονίσεις των φιλοσόφων στη Γόλα προκαλούν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη μοναδικότητα του φαινομένου σε περιοχή της νότιας Ελλάδας, καθότι οι έξι από τους επτά ναούς, που έχουν εικόνες των αρχαίων σοφών, βρίσκονται κυρίως στη βόρειο Ελλάδα. Αξιο προσοχής είναι και το γεγονός ότι πουθενά αλλού δεν έχει ιστορηθεί ο Χίλων ο Λακεδαιμόνιος, απ’ ό,τι γνωρίζουμε. Ο τρόπος που παριστάνονται οι σοφοί, δίνει την αίσθηση ελληνικής έκφρασης, γι’ αυτό και τα πρόσωπα είναι όλα ασκεπή και τα ειλητάριά τους είναι πλατιά και θυμίζουν αρχαίες στήλες αναγραφής ψηφισμάτων.