Λόγος στους Τρεις Ιεράρχες

Του Κ. Λεωνίδα Τέλιου – Διευθυντού του 8ου Γυμνασίου Λάρισας

(εκφωνήθηκε στις 30-1-2019 στον Μητροπολιτικό Ιερό Ναό του Αγίου Αχιλλίου Λαρίσης, κατά τον εορτασμό των Τριών Ιεραρχών, παρουσία του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Λαρίσης και Τυρνάβου κ. Ιερωνύμου)

Λόγος εις του Τρεις Ιεράρχες

Σεβασμιώτατε, σεβαστοί πατέρες, ευλαβές εκκλησίασμα,

αγαπητοί συνάδελφοι εκπαιδευτικοί, μαθητές και μαθήτριες,

σήμερα η Εκκλησία μας, τηρώντας παράδοση 9 αιώνων, τιμά τους Τρεις μεγάλους Ιεράρχες της και η Ελληνική Παιδεία τους Τρεις Αγίους – προστάτες της, τον Μέγα Βασίλειο, τον Γρηγόριο τον Θεολόγο και τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο. Πρόκειται για μία γιορτή, που συνδέει την πνευματική πρόταση ζωής του Χριστιανισμού με τις αξίες του πολιτισμού των Ελλήνων, ένα πανηγύρι, που έχει άμεση σύνδεση με την ταυτότητα και την ιστορική συνείδησή μας ως Ελλήνων και Χριστιανών. Η φετινή εορτή, για μια ακόμη χρονιά, βρίσκει ολόκληρη την Κοινωνία σε κρίση, μια ατέλειωτη συζήτηση για χαμένα όνειρα, χαμένους στόχους, χαμένα χρόνια… Παντού φωνές απόγνωσης μιλάνε για Ηθική κρίση, Πνευματική κρίση, Πολιτισμική κρίση, Πολιτική κρίση, Οικονομική κρίση, Εθνική κρίση, Εκπαιδευτική κρίση… Άραγε υπήρξε ποτέ, στην Ελλάδα, χρόνος χωρίς να υπάρχει και κάποια κρίση;

 «Τη Ελλάδι πενίη μεν αείποτε σύντροφος εστί», δηλαδή «σύντροφος της Ελλάδος, από πάντοτε, ήταν η φτώχεια» διακήρυξε ο Ηρόδοτος, όμως αυτό δεν απέτρεψε τους Έλληνες,  «από το να γράφουν ποίηση στη γλώσσα τους, και να δημιουργούν πολιτισμό για 25 ολόκληρους αιώνες» συμπλήρωσε 2 ½ χιλιάδες χρόνια μετά ο Οδυσσέας Ελύτης.

Και κάπου ανάμεσα στον πατέρα της Ιστορίας και τον ραψωδό του Αιγαίου, περίπου στο μέσον της σκληρής πραγματικότητας του σήμερα και του ενδόξου παρελθόντος της αρχαίας Ελλάδος, στέκονται οι Τρεις Μεγάλοι Ιεράρχες μας, οι οποίοι κατανόησαν ότι Παιδεία είναι αυτό που μένει στην ψυχή μας, όταν πια ξεχάσουμε όλες τις ξερές γνώσεις που αποκτήσαμε στο σχολείο.

Τότε λοιπόν τι απομένει; Ήθος και φρόνημα ψυχής!

Για έναν σύγχρονο, δυτικού τύπου πολίτη, οπαδό μιας εκπαίδευσης που υπηρετεί πιστά το σύστημα, οι Τρεις Ιεράρχες ανήκουν σε μιαν άλλη εποχή και, ενδεχομένως, δεν έχουν να προσφέρουν τίποτα στους ανθρώπους του σήμερα, αφού αυτού του τύπου η εκπαίδευση θα έπρεπε να προβάλλει ως πρότυπό της όχι κάποιον Άγιο, αλλά τον λόγιο -μα και συνάμα- κερδώο Ερμή!

Αν όμως μπορούσαμε να κάνουμε έναν διάλογο με τα συγγράμματά των Αγίων μας και να εμβαθύνουμε στις πράξεις τους, θα διαπιστώναμε ότι σήμερα είναι πιο επίκαιροι, ακόμη και από την εποχή τους!

Πες μας Άγιε Γρηγόριε, τι σκοπό πρέπει να έχει η εκπαίδευση των νέων μας;

«Η Εκπαίδευση είναι το πρώτο και μεγαλύτερο αγαθό» μας απαντά ο Άγιος, «αλλά, πρέπει να είναι το όπλο της δικαιοσύνης και όχι ο δρόμος του πνευματικού θανάτου. Η αληθινή Εκπαίδευση οδηγεί στη σοφία μέσω, όμως, του αγαθού παραδείγματος και όχι της εγωιστικής φλυαρίας».

Πού οδηγεί η πραγματική παιδεία τον άνθρωπο, Άγιε Ιωάννη Χρυσόστομε;

«Η πραγματική παιδεία εκπαιδεύει την ψυχή και το μυαλό, κάνει τον άνθρωπο Άγιο, τον οδηγεί στην πραγματική κοινωνία με το Θεό και τις εικόνες του Θεού, τους συνανθρώπους του», μια επικοινωνία προσωπική, συγκεκριμένη, πραγματική, απτή και όχι εικονική και απατηλή, όπως η επικοινωνία του πολιτισμού μας με τα κινητά και τα τάμπλετ!

Τι προσφέρει η Παιδεία στον άνθρωπο Άγιε Βασίλειε;

«Η Παιδεία ξεριζώνει από τον άνθρωπο την τεμπελιά, τις κακές επιθυμίες, το πάθος για τα υλικά αγαθά, αναμορφώνει την ψυχή του, την κάνει αγία, όμως, απαιτεί επίπονη προσπάθεια, και, πρώτα απ’ όλα, πρέπει να ξεριζωθούν από τις ψυχές του παιδαγωγού και των γονέων οι αδυναμίες και τα πάθη και τότε θα οδηγηθούν στη σεμνότητα και την καλοσύνη της ψυχής και οι ίδιοι και τα παιδιά τους».

Γίνεται φανερό ότι και οι τρεις Πατέρες μας είναι οι συνεχιστές των ιδεών του Πλάτωνος, που διακήρυξε ότι η Παιδεία είναι η φλόγα στην ψυχή του μαθητή και όχι το γέμισμα, με γνώσεις, ενός άδειου δοχείου. Τι συμβαίνει, όμως, σήμερα; Τα κεφάλια των παιδιών μας γεμίζουν με λόγια και η ψυχή τους παραμένει σβηστή. Όλα στοχεύουν μόνο στο μυαλό του μαθητή και όχι στην προσωπικότητά του και αυτή ακριβώς είναι η τραγωδία της παιδείας μας. Δεν αγκαλιάζει συνολικά τον άνθρωπο, αλλά του βασανίζει το μυαλό και αδιαφορεί για την καρδιά του.

Σε όλο τον κόσμο και -ίσως- ακόμη περισσότερο στη χώρα μας, συναντάς πληθώρα μορφωμένων ανθρώπων, αλλά -ταυτόχρονα- και τεράστια πνευματική ένδεια. Έχουμε μια παιδεία που επιζητεί πρωτίστως να εξυπηρετήσει τις ανάγκες του κράτους, της βιομηχανίας, της επιχείρησης, όχι, όμως, τον ίδιο τον άνθρωπο.

Ζούμε σε έναν κόσμο που προσφέρει αμέτρητες πληροφορίες μα ελάχιστες γνώσεις πραγματικής ζωής. Τα παιδιά μας θα έπρεπε να είναι αετοί, να κατακτούν τους ουρανούς, εμείς, όμως, τα θέλουμε παπαγάλους, φυλακισμένους σε χρυσά κλουβιά.

Πες μου Άγιε Γρηγόριε, τι πρέπει να κάνω ως γονιός;

«Καθάρισε πρώτα τον εαυτό σου και έπειτα απαίτησε να γίνει και το παιδί σου καθαρό, γίνε εσύ σοφός κι έπειτα κάνε και το παιδί σου σοφό, γίνε εσύ φως και μετά φώτισε και τον άλλον, πλησίασε το Θεό και θα σε ακολουθήσει και η οικογένειά σου, γίνε εσύ άγιος και θα αγιάσεις και τους άλλους.  Η αιτία για τα προβλήματα των νέων σας δεν είναι άλλη, παρά η μανία σας να καλύψετε μόνον τις υλικές ανάγκες τους, επειδή στηρίζετε τις ελπίδες σας μόνο στα πλούτη σας, δεν ασχολείστε με τίποτε πνευματικό κι έτσι αμελείτε και τα ίδια σας τα παιδιά και την καλλιέργεια της ψυχής τους. Τελικώς, τα αφήνετε μονίμως πεινασμένα, αφού δεν προσφέρετε στις ψυχές τους πνευματική τροφή, ξεχνώντας ότι οι αιτίες όλων των κακών είναι η πλεονεξία και η έλλειψη του μέτρου».

Φανέρωσέ μου Άγιε Βασίλειε το μυστικό για να γλιτώσω από την πλεονεξία και για να ξεφύγει η πατρίδα μας από την κρίση που τη μαστίζει.

«Έχεις πολλά υλικά αγαθά άνθρωπέ μου; Πολύ ωραία! Φιλοσόφησε τώρα με ποιο τρόπο μπορείς να απελευθερωθείς από αυτά και κράτησε τα απολύτως απαραίτητα για τη ζωή σου, διαφορετικά, θα πρέπει να ντρέπεσαι, αφού κατακρατάς όσα ανήκουν στους άλλους. Αφού εσύ δε δίνεις ελεημοσύνη, κανένας δεν θα δείξει έλεος και για σένα. Ο Θεός μοίρασε έτσι τα αγαθά στον κόσμο, ώστε να μη μένει κανείς φτωχός. Μιμήσου λοιπόν την ισότητά του Θεού».

«Άπλωσε τα χέρια σου, όχι στον ουρανό, κάνοντας δήθεν τον καλό Χριστιανό, αλλά στα χέρια των πτωχών, που είναι, καθημερινά, δίπλα σου!» συμπληρώνει ο Γρηγόριος.

Και, βέβαια, σε αντίθεση με αυτό που βιώνουμε στις ημέρες μας, οι Άγιοι δεν έμειναν στα λόγια. Και οι τρεις δώρισαν τις μεγάλες περιουσίες, που κληρονόμησαν από τους γονείς τους, για να ανακουφίσουν τους συνανθρώπους τους, και, ενώ θα μπορούσαν να ζήσουν ως πάμπλουτοι, έφυγαν από αυτόν τον κόσμο πάμπτωχοι!

Ο Μέγας Βασίλειος ίδρυσε τη Βασιλειάδα, μία πολιτεία Αγάπης, όπου ανακούφιζε τις ανάγκες 30.000 ανθρώπων μέσα σε διάφορα φιλανθρωπικά ιδρύματα. Για να το σκεφτούμε! Ένας άνθρωπος, ο οποίος εφάρμοσε στη ζωή του το Ευαγγέλιο, εξυπηρετούσε καθημερινώς 30.000 συνανθρώπους του!

Ο Χρυσόστομος έθρεφε, σε καθημερινή βάση, 3.000 άτομα στην Αντιόχεια και 7.000 ανθρώπους, όταν -αργότερα- έγινε Επίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως. Μας αποκαλύπτει πώς τα κατάφερε:

«Δεν είναι η Εκκλησία χρυσοχοείο, αλλά είναι σύναξη αγγέλων… Ποιό το όφελος να είναι γεμάτη η Αγία Τράπεζα του Ναού από χρυσά δισκοπότηρα και ο ίδιος ο Χριστός να πεθαίνει της πείνας; Χόρτασε πρώτα την πείνα του Χριστού, στα πρόσωπα των πτωχών αδελφών Του και των δικών σου αδελφών, και τότε, από το περίσσευμα, στόλισε και την τράπεζα του Χριστού. Μη στολίζεις, λοιπόν, το Ναό, τη στιγμή που αδιαφορείς για τη θλίψη του αδελφού σου. Ο αδελφός σου είναι ένας ανώτερος ναός».

Το «κλειδί», λοιπόν, είναι η αγάπη. Χωρίς αγάπη δεν υπάρχει ζωή, δεν υφίσταται Παιδεία. Καμιά καρδιά δεν θα αγγίξεις, αν ο λόγος σου δε βγαίνει από την καρδιά σου! Γι αυτό και βλέπουμε σήμερα τους νέους μας, δικαιολογημένα, απογοητευμένους, απελπισμένους, αγανακτισμένους, καθώς αντικρίζουν έναν κόσμο χωρίς αγάπη, ο οποίος στραγγαλίζει τα όνειρά τους. Κι εμείς, οι μεγαλύτερες γενιές, υποταγμένες στα «ιδανικά» ενός υλιστικού συστήματος,  αντί για τα λαμπρά παραδείγματα των Αγίων μας και της παράδοσής μας, τους προσφέρουμε παραδείγματα «επιτυχημένων» οικονομικά ανθρώπων, άπληστους κυνηγούς του κέρδους, που δείχνουν περιφρόνηση προς τον απλό λαό!

Τον ασκητικό Μέγα Βασίλειο, τον ιδρυτή της λαμπρής «Βασιλειάδος», με το ταπεινό ήθος και το γενναίο φρόνημα, τον υποκαταστήσαμε με τον υπέρβαρο, καταναλωτή γεράκο των πολυεθνικών, μία γελοία και τραγική φιγούρα των χριστουγεννιάτικων γιορτών μας.

Κατά τον Χρυσόστομο, είναι πολύ δύσκολο να χειριστείς τους νέους γι’ αυτό ο γονιός και ο εκπαιδευτικός πρέπει να ξέρει να χειρίζεται τα χαλινάρια! Εμείς, όμως, τι κάνουμε; Καλομάθαμε τις νεότερες γενιές στις ανέσεις και τα υλικά αγαθά, τους διδάσκουμε, με το παράδειγμά μας, να είναι ερωτευμένοι με την ύλη, παρά με το πνεύμα και τους οδηγήσαμε, τώρα που ενέσκηψε η κρίση, στη δυστυχία και την κατάθλιψη. Έτσι, η παιδεία που τους προσφέρουμε, μπορεί να προβάλλει στομφώδη συνθήματα, όπως το «πρώτα ο μαθητής», όμως δεν λαμβάνει υπ΄ όψιν της, αυτό πού θα έπρεπε να είναι πραγματικά πρώτο, την προσωπικότητα του μαθητή! Μοιραία, από παιδεία κατάντησε παιδεμός φορτωμένος με ανία, έγινε εξαναγκασμός γεμάτος πλήξη, η συλλογικότητα μετατράπηκε σε μοναξιά, η αξία της αλληλεγγύης ξέπεσε στην ιδιοτέλεια, η χρήση των υλικών αγαθών κατάντησε κατάχρηση.

Η Παιδεία που προτείνουν οι Τρεις Ιεράρχες μας απελευθερώνει τον άνθρωπο επειδή προσφέρει αξίες, προσφέρει αγάπη, προσφέρει σεβασμό στο πρόσωπο του ανθρώπου και μία τέτοια Παιδεία μπορεί, πραγματικά, να αλλάξει τον κόσμο! Κάτι που δεν κάνει καμία πολιτική ή οικονομική θεωρία, καμία ιδεολογία.

Το 1979, όταν η Ελλάδα προσχώρησε στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η γαλλική εφημερίδα “Le monde” έγραψε: «καλωσορίζουμε στην ενωμένη Ευρώπη τη χώρα της Φιλοκαλίας, τη χώρα του Βασιλείου, του Γρηγορίου και του Χρυσοστόμου».

Να, λοιπόν, τι μπορεί να προσφέρει η Ελλάδα στον κόσμο: Να στηρίξει τον σημερινό, κουρασμένο άνθρωπο με το ήθος και το φρόνημα των Πατέρων της, με τη σκέψη και τον πολιτισμό των κλασικών δημιουργών της. Αυτό περιμένει και ο κόσμος από εμάς τους Έλληνες! Να του γνωρίσουμε τον φιλόκαλο άνθρωπο, τον φίλο του αγαθού, τον Άγιο, τον Άνθρωπο που, όπως έλεγε ο Χρυσόστομος, «είναι ευτυχισμένος και πλούσιος, όχι γιατί έχει πολλά υλικά αγαθά, αλλά επειδή νιώθει ότι δεν του λείπει τίποτε». Τι μας χρειάζεται για να φθάσουμε εκεί; Μας το είπε το πνευματικό παιδί των Τριών Ιεραρχών, 1400 χρόνια μετά από αυτούς, ο διδάσκαλος του Γένους μας, Κοσμάς ο Αιτωλός: «Ψυχή και Χριστός σας χρειάζονται. Αυτά τα δύο, όλος ο κόσμος να πέσει, δεν ημπορεί να σας τα πάρει κανείς, εκτός και αν τα δώσετε με το θέλημα σας». Και με τη λέξη «ψυχή» δε μπορούμε να εννοήσουμε κάτι άλλο εμείς οι Έλληνες, παρά τη γλώσσα μας, την παράδοση μας, τα ήθη και έθιμά μας, την Ελληνική και Χριστιανική Παιδεία μας.

Όταν βλέπει κανείς, σήμερα, μαθητές, εκπαιδευτικούς και πολιτεία να σκιαμαχούν για ευκολότερες εξετάσεις, για να γίνει υψηλότερη η βαθμολογία με λιγότερη προσπάθεια, όταν θριαμβεύει η λογική του επιφανειακά μορφωμένου και όχι του εκπαιδευμένου ανθρώπου, τότε νιώθει πολύ περισσότερο την ανάγκη για ένα πιο ουσιαστικό σχολείο, πέρα από φαντασμαγορικά σλόγκαν και πτυχία – χαρτιά, ένα σχολείο για ανθρώπους με κρίση και φαντασία, σχολείο ελευθερίας, αλλά και ευθύνης και κόπου, ένα σχολείο που αγαπά τον διάλογο, την ποίηση και την ουσία, σχολείο που προσφέρει προβληματισμούς, αλλά και πρότυπα αγιότητος, σχολείο, που θα δημιουργήσει έναν άνθρωπο, «όχι μόνο λογικό όν με χέρια και πόδια, αλλά άνθρωπο με ευσέβεια, αρετή και παρρησία», όπως μας λέγει ο Χρυσόστομος. Ένα τέτοιο σχολείο οραματίστηκαν οι τρεις Πατέρες που εορτάζουμε σήμερα.

Κι εμείς -ως πνευματικά τους παιδιά – καλούμαστε να κάνουμε πράξη κάποια από τα οράματά τους!

Ευχηθείτε, λοιπόν, Σεβασμιώτατε να απλώσουμε το χέρι μας στους Τρεις Αγίους μας, για να μάς τραβήξουν έξω από το τέλμα της σημερινής, ανταγωνιστικής, καταναλωτικής και υλιστικής εποχής, και η λάμψη τους να διώξει τα σκοτάδια από την ψυχή και τη ζωή μας και, με την ευχή τους και τη χάρη τους, να ανεβάσουμε την Εκκλησία μας, την Εκπαίδευσή μας και την κοινωνία μας εκεί που αξίζουν, εκεί όπου όλοι οι άνθρωποι καταξιώνονται ως  «Εικόνες του αληθινού Θεού»!

Αμήν!