Ὁ πάσχων δοῦλος τοῦ Θεοῦ

«ὁ πάσχων δοῦλος τοῦ Θεοῦ».  Σύντομη ερμηνεία στο Ἡσ. 44-53

Βασιλική-Μαρία Βασιλείου, φοιτήτρια Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών

Ξεκινώντας την ερμηνεία ενός βιβλικού χωρίου, και ιδιαίτερα ενός χωρίου της Παλαιάς Διαθήκης, οφείλουμε να παραθέσουμε λίγα στοιχεία για τον συγγραφέα και την εποχή συγγραφής του βιβλίου του προφήτη Ησαΐα εν προκειμένω, ούτως ώστε να έχουμε μια εικόνα των ιστορικών συνθηκών μέσα στις οποίες έζησε και έδρασε ο συγγραφέας.

Το βιβλίο του προφήτη Ησαΐα (ישעיהו Γεσαγιάχου/Γεσαγιά = σωτηρία ο Γιαχβέ, ο Γιαχβέ σώζει) αποτελείται από 66 κεφάλαια και ανήκει στα βιβλία των μεγάλων προφητών της Παλαιάς Διαθήκης (κατά τον Αλεξανδρινό ή Ευρύτερο Κανόνα των 49 βιβλίων- Μετάφραση των Ο’) και χαρακτηρίζονται μεγάλοι λόγω της έκτασης των βιβλίων τους. Αντίθετα στον Ιουδαϊκό ή Στενότερο Κανόνα των 39 βιβλίων (ΜΚ)* ανήκει στα βιβλία των Μεταγενέστερων/Ύστερων προφητών (אחרןנים נביאים Νεβιίμ Αχαρωνίμ).

Ο προφήτης Ησαΐας, ο οποίος μαζί με τον προφήτη Αββακούμ χαρακτηρίζεται ως «προφήτης της πίστεως» , ήταν γόνος οικογένειας ευγενών, γεγονός που τον καθιστούσε οικείο στους ανώτερους κοινωνικούς κύκλους και του επέτρεπε να έχει πρόσβαση στην βασιλική αυλή. Γεννήθηκε γύρω στο 770 π.Χ. ή μεταξύ των ετών 765-760 π.Χ. σύμφωνα με άλλους ερευνητές. Η καταγωγή του ήταν από την φυλή του Ιούδα. Ήταν έγγαμος και είχε αποκτήσει δύο τέκνα στα οποία είχε δώσει συμβολικά ονόματα (She’ar Yashubh= το υπόλοιπον θα επιστρέψει και Macher shalal chas baz = ταχέως σκύλευσον). Η κλήση του στο προφητικό αξίωμα έγινε μετά από όραμα, ενώ η προφητική του δράση έλαβε χώρα κατά τα έτη 742-701 π.Χ. επί βασιλείας των Οζία ή Αζαρία (τελευταία έτη βασιλείας του), Ιωάθαμ, Άχαζ, Εζεκία πιθανότατα και Μανασσή. Η εποχή κατά την οποία δρα ο προφήτης είναι ταραγμένη καθώς το βασίλειο του Ισραήλ είναι πλέον διαιρεμένο σε βόρειο και νότιο, ενώ ο λαός επηρεάζεται από τις εξωτερικές εξελίξεις λόγω του ανταγωνισμού μεταξύ Ασσυρίων και Αιγυπτίων για την επικράτηση. Παράλληλα όμως επικρατεί και θρησκευτικός συγκρητισμός, λόγω των επιρροών που δέχεται ο Ισραήλ από τους γείτονες ειδωλολατρικούς λαούς. Σε εσωτερικό επίπεδο όμως, επίσης τα πράγματα δεν είναι ευνοϊκά εξαιτίας της ηθικής κατάπτωσης και του κοινωνικού αναβρασμού που επέρχονται ως αποτέλεσμα της αρνητικής πολιτικής κατάστασης στο εξωτερικό. Δύο γεγονότα κυριαρχούν στις προφητείες του Ησαΐα. Το πρώτο είναι ο Συροεφραϊμιτικός πόλεμος (734/733 π.Χ.) και το δεύτερο είναι η εισβολή του ηγεμόνα Σενναχηρίμ στην Ιουδαία (705-685 π.Χ.).

Πριν όμως προχωρήσουμε στην ερμηνεία των βιβλικών χωρίων, θα ήταν σκόπιμο να γίνει μια μικρή αναφορά στο θέμα που πραγματεύεται το βιβλίο του προφήτη Ησαΐα. Θέμα του βιβλίου είναι η διδασκαλία της αλήθειας ότι η σωτηρία αποτελεί δωρεά της χάριτος του Θεού κι όχι ανθρώπινη παροχή, ενώ παράλληλα απαρασάλευτο δόγμα για τον προφήτη παραμένει η διδασκαλία περί της ύπαρξης ενός και μόνου Θεού, του Θεού των πατέρων του , κάτι το οποίο γίνεται φανερό από πολλές αναφορές σε χωρία. Επομένως η διδασκαλία του προφήτη χαρακτηρίζεται «θεοκεντρική».

Ερμηνεύοντας τα κεφάλαια 40-53, παρατηρούμε ότι το δεύτερο αυτό μέρος του βιβλίου περιέχει «Προφητείες παραμυθίας και σωτηρίας του νέου λαού του Θεού». Το ιστορικό πλαίσιο, δηλαδή του δευτέρου μέρους είναι διαφορετικό από το πρώτο γιατί προϋποθέτει την Βαβυλώνιο Αιχμαλωσία, ενώ το πρώτο προϋποθέτει υπάρχον το ιουδαϊκό κράτος. Στο δεύτερο αυτό μέρος του βιβλίου ο προφήτης δίνει μια πολύ παραστατική εικόνα του «πάσχοντος δούλου του Θεού», για το πρόσωπο του οποίου έχουν διαμορφωθεί πολλές ερμηνείες και θεωρίες εξαιτίας του πολλές φορές αινιγματικού τρόπου παρουσίασης του. Ο «Δοῦλος» αυτός, δεν έρχεται ως εθνικός ήρωας του Ιούδα, ούτε επιδιώκει πολιτικούς σκοπούς εγκαθίδρυσης πολιτικής κυριαρχίας σε αυτόν, αλλά το έργο του έχει παγκόσμιο προορισμό και χαρακτήρα μόνο θρησκευτικό. Το πρόσωπο αυτό ταυτίζεται με τον Μεσσία Ιησού Χριστό, ο οποίος ήρθε στην γη, σταυρώθηκε και αναστήθηκε για την σωτηρία των ανθρώπων.

Οι προφητείες για τον «Δοῦλο του Γιαχβέ» (ebed Yahwe, «παῖς Κυρίου» κατά τους Ο’), βρίσκονται στα εξής κεφάλαια: 42:1-9, 49:1-6, 50:4-9, 52:13-53:12. Είναι προορισμένος «ἐκ κοιλίας μητρός» (49:1) να κατέλθει στην γη και να σώσει τους ανθρώπους σύμφωνα με το θέλημα του Θεού. Άνθρωπος ταπεινής καταγωγής χωρίς ιδιαίτερο εξωτερικό κάλλος (53:2-3), γι’ αυτό τον λόγο εξάλλου αναπτύσσεται κάτω από δυσμενείς συνθήκες , και με γλώσσα σοφίας, ενώ γνωρίζει και έχει συναίσθηση της θείας αποστολής του στον κόσμο (50:4). Ο «Δοῦλος» αυτός θα είναι ο εκλεκτός του Γιαχβέ (42:1), ενώ όλα τα έθνη της γης θα εναποθέσουν σε αυτόν τις ελπίδες για την σωτηρία τους (42:4). Προορίζεται να δώσει «φως», να κηρύξει την γνήσια πίστη και την αληθινή γνώση σε όλη την οικουμένη (42:6, 49:6, 51:4), ενώ στο πρόσωπο του θα εκπληρωθεί η νέα διαθήκη, με τον νέο πλέον Ισραήλ και η δικαιοσύνη μαζί με την ειρήνη θα οδηγήσουν όλα τα έθνη στην σωτηρία (49:6, 53:5, 54:13-14 κ.α.). Στα χωρία 42:2-4 και 50:7-9 παρουσιάζεται να έρχεται ως πνευματικός κι όχι ως πολιτικός ηγέτης, με καταγωγή από την δαυιδική γενιά, με σκοπό να συνενώσει και να συμφιλιώσει όλα τα έθνη της γης. Ενώ στα χωρία 42:7, 16 έρχεται για να βοηθήσει τους «τυφλούς» να δουν ξανά και να επιστρέψουν στον ορθό και ασφαλή δρόμο από το οποίο έχουν παρεκκλίνει.

Όμως η υποδοχή που του ετοιμάζουν οι Ισραηλίτες είναι αποκαρδιωτική (50:1-11) και όχι μόνο αυτό, αλλά τον υποβάλλουν σε διωγμούς και εξευτελισμούς («Τὸν νῶτόν μου ἔδωκα εἰς μαστίγωσιν, τὸ δὲ πρόσωπόν μου οὐκ ἀπεστράφη ἀπὸ ἐμπτυσμάτω»), 50:6 και 53:3). Στην συνέχεια οδηγείται στο μαρτύριο, το οποίο υπομένει αδιαμαρτύρητα («ὡς πρόβατον ἐπὶ σφαγὴν ἤχθη καὶ ὡς ἀμνὸς ἐναντίον τοῦ κείροντος αὐτὸν ἄφωνος, οὕτως οὐκ ἀνοίγει τὸ στόμα»). Ο θάνατος του, που επέρχεται, γίνεται η εξιλαστήρια θυσία, (όπως ο προσφερόμενος στον Ναό αμνός καίγεται ως θυσία προσφοράς προς τον Κύριο), καθότι άμωμος και αναμάρτητος κι αυτός, παίρνοντας πάνω του όλες τις αμαρτίες του εκλεκτού λαού του Θεού, πεθαίνοντας όχι υπέρ των αμαρτιών του, αλλά υπέρ των αμαρτιών των πλανηθέντων ανθρώπων που αυτός σήκωσε (Ἡσ. 53:4 εξ. 11-12) («καὶ αὐτὸς ἁμαρτίας πολλῶν ἀνήνεγκε καὶ διὰ τὰς ἁμαρτίας αὐτῶν παρεδόθη», 53:12 και 53:6,8,11). Ο θάνατος του όμως δεν σημαίνει και το τέλος, αλλά αντίθετα την αρχή για την ανάσταση του (53:11) και την ένδοξη αποκατάσταση του (52:13-53:12). Παράλληλα στο χωρίο 53:10υπάρχει έμμεσος υπαινιγμός για την μετέπειτα δημιουργία της Εκκλησίας, που θα αποτελείται από αυτούς που συσπειρώθηκαν γύρω από τον Χριστό στην καινοδιαθηκική πλέον εποχή και σήμερα αποτελούν το χριστεπώνυμο πλήρωμα, τον νέο Ισραήλ.

Τέλος, τα χωρία 52:13-53:12, αποτελούν την εναργέστερη προφητεία περί Μεσσία και θεμέλιο για την Καινή Διαθήκη και την Εκκλησία. Ακόμη, η Ανάσταση του Μεσσία και η ίδρυση μίας νέας κοινότητας, παρουσιάζονται ως αναπόσπαστα μέρη της όλης διδασκαλίας του προφήτη, διότι χωρίς αυτά και το έργο του Μεσσία μένει ημιτελές και το θείο σχέδιο της παγκόσμιας λύτρωσης φαίνεται να βρίσκει πρόσκομμα στην εχθρότητα του κόσμου. Επομένως, ο Θεός με την αποστολή και την εξιλαστήρια θυσία του Δούλου Του (Μεσσίας) επιχειρεί να συμφιλιωθεί με τους ανθρώπους και να τους επαναφέρει στην ζωή, από την μεταπτωτική κατάσταση στην οποία βρίσκονται, καθώς είναι δέσμιοι των παθών τους εξαιτίας της κακής χρήσης της ελεύθερης επιλογής, δηλαδή του αυτεξουσίου.

*(ΜΚ) Μασωριτικό Κείμενο

1. Τα βιβλία των προφητών Ιωνά και Αββακούμ. Κείμενο-Μετάφραση-Σχόλια, Βελουδία Σιδέρη-Παπαδοπούλου. Εκδόσεις Έννοια. Πρώτη έκδοση: Ιούνιος 2014. σελ. 271
2. Εισαγωγή στην Παλαιά Διαθήκη, Σ.Καλαντζάκης, εκδόσεις Πουρναρά 2010, σελ. 827
3. Εισαγωγή στην Παλαιά Διαθήκη, Σ.Καλαντζάκης, εκδόσεις Πουρναρά 2010, σελ. 827
4. Εισαγωγή εις την Παλαιάν Διαθήκην, Νικόλαος Μ. Παπαδόπουλος. Εκδόσεις Έννοια. Πρώτη έκδοση: Ιούνιος 2008. Σελ. 126
5. Εισαγωγή στην Παλαιά Διαθήκη, Σ.Καλαντζάκης, εκδόσεις Πουρναρά 2010, σελ. 830
6. Θρησκευτικαί προσωπικότητες της Παλαιάς Διαθήκης, Βασιλείου Μ. Βέλλα, εκδόσεις Έννοια, 2008, σελ. 275
7. Ἡσ. 41:4, 43:10 εξ., 45:3 εξ., 46:9, 48:12, 49:23
8. Θρησκευτικαί προσωπικότητες της Παλαιάς Διαθήκης, Βασιλείου Μ. Βέλλα, εκδόσεις Έννοια, 2008, σελ. 202
9. Θρησκευτικαί προσωπικότητες της Παλαιάς Διαθήκης, Βασιλείου Μ. Βέλλα, εκδόσεις Έννοια, 2008, σελ. 295
10. Θρησκευτικαί προσωπικότητες της Παλαιάς Διαθήκης, Βασιλείου Μ. Βέλλα, εκδόσεις Έννοια, 2008, σελ. 285
11. Θρησκευτικαί προσωπικότητες της Παλαιάς Διαθήκης, Βασιλείου Μ. Βέλλα, εκδόσεις Έννοια, 2008, σελ. 284
12. Θρησκευτικαί προσωπικότητες της Παλαιάς Διαθήκης, Βασιλείου Μ. Βέλλα, εκδόσεις Έννοια, 2008, σελ. 285
13. Θρησκευτικαί προσωπικότητες της Παλαιάς Διαθήκης, Βασιλείου Μ. Βέλλα, εκδόσεις Έννοια, 2008, σελ. 289