Στὴν ἀρχή τοῦ Τριωδίου

Ομιλία υπό του Αιδεσιμωτάτου Πρωτοπρεσβυτέρου Δημήτριου Φώτη

Κατά τον Εσπερινό της 20^ης Φεβρουαρίου ε.ε.  στον Ι. Ενοριακό Ναό Αγίου Νικολάου (νησί) Βροντάδου.

Ἡ αὐριανή Κυριακὴ τοῦ Τελώνου καὶ τοῦ Φαρισαίου ἀποτελεῖ σημαδιακὴ μέρα γιὰ τὸ ἐκκλησιαστικὸ ἔτος, καθὼς προσδιορίζει ἀκριβῶς τὴν ἔναρξη μιᾶς μεγάλης καὶ κατ᾿ ἐξοχὴν πλούσιας σὲ εὐκαιρίες καὶ ἀφορμὲς περιόδου μετανοίας τῆς Ἐκκλησίας μας, τοῦ Τριωδίου. Δέκα ἑβδομάδες. Οἱ πρῶτες τρεῖς, τὸ προκαταρκτικὸ Τριώδιο, καὶ οἱἑπόμενες ἑπτὰ ἡ Μεγάλη Τεσσαρακοστή.

Στὴν κορυφὴ αὐτῆς τῆς ἀναβάσεως βρίσκεται ἡ μεγάλη γιορτὴ ποὺ ὅλοι μας ἤδη ἀπὸ τώρα κάπως ὀσφραινόμεθα καὶ ποὺ στὸ βάθος τῆς ψυχῆς μας ἀνὰ πᾶσα στιγμὴ αὐτὴν προσδοκοῦμε, ἡ γιορτὴ τοῦ Πάσχα, τῆς Ἀναστάσεως τοῦΚυρίου.

Ἡ περίοδος τοῦ Τριωδίου ὀνομάζεται «πύλη τῆς μετανοίας», πόρτα ἀπὸ τὴν ὁποία κανεὶς περνάει καὶ εἰσέρχεται στὸμυστήριο τῆς μετανοίας, τὸ ὁποῖο εἶναι τὸ μυστήριο τοῦ Θεοῦ, τῆς ἀγάπης Του καὶ τοῦ ἐλέους Του, καὶ τὸ μυστήριο τοῦ ἀνθρώπου, τῆς πτώσεως καὶ τῆς ἀναστάσεώς του.

Ἡ μητέρα μας Ἐκκλησία μέ τήν πνευματοκίνητη σοφία της καί τήν ἄμετρη ἀγάπη της, μᾶς χαρίζει τήν πνευματική αὐτή περίοδο γιά νά ἔλθουμε ὅλοι μας σέ πνευματική περισυλλογή, αὐτοσυγκέντρωση καί ἀνασυγκρότηση.

Ἡ Ἐκκλησία ἔρχεται στὴν περίοδο αὐτὴ τῆς μετανοίας νὰ μᾶς ἀποκαλύψει τὶς κρυφὲς γωνιές τοῦ ἑαυτοῦ μας, νὰμᾶς φανερώσει τὰ μυστικὰ τῆς ἀνθρώπινης φύσεως, ἀλλὰ καὶ τὰ μυστικά, ὅσα μποροῦμε νὰ κατανοήσουμε, τοῦμυστηρίου τοῦ Θεοῦ.

Κατά τήν διάρκεια τοῦ Τριωδίου προσφέρονται πλοῦτος, θησαυρός μηνυμάτων μετανοίας. Ἐκλεκτά ἁγιογραφικάἀναγνώσματα ἀπό τήν Παλαιά καί τήν Καινή Διαθήκη, γλυκύτατοι, κατανυκτικοί ὕμνοι, κατανυκτικές ἀκολουθίες,ὅπως εἶναι οἱ κατανυκτικοί Ἑσπερινοί, τό Μεγάλο Ἀπόδειπνο, ἡ Θεία Λειτουργία τῶν Προηγιασμένων Τιμίων Δώρων, ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, ἀλλά καί ὁ Ἀκάθιστος Ὕμνος ὁδηγοῦν τίς καρδιές τῶν πιστῶν τέκνων τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μας στήν κατάνυξη, στήν ἀφύπνιση, στήν καλή ἀρχή τῆς μετανοίας.

Αὐτὸ ἐπιτυγχάνεται μὲ ποικίλους τρόπους ἀλλὰ καὶ μ᾿ αὐτὲς τὶς Κυριακές, οἱ ὁποῖες σὰν ἄλλοι κρίκοι συναπαρτίζουν τὴν ἁλυσίδα τῶν ἀφορμῶν τῆς μετανοίας. Οἱ δύο Κυριακὲς ποὺ προηγήθηκαν τῆς Κυριακῆς τοῦΤελώνου καὶ Φαρισαίου, εἶναι οἱ Κυριακὲς τοῦ Ζακχαίου καὶ τῆς Χαναναίας, περικοπὲς μετανοίας, οἱ ὁποῖες μᾶς παρουσιάζουν ἁπτὰ παραδείγματα, εἴτε ὑπὸ μορφὴ γεγονότων, εἴτε ὑπὸ μορφὴ διδακτικῶν παραβολῶν.

Τὸ πρῶτο στοιχεῖο τὸ ὁποῖο μᾶς δείχνουν εἶναι τὸ πῶς ἡ μετάνοια πηγαίνει, ὄχι ἐκεῖ ποὺ ἡ λογικὴ φαντάζεται, ἀλλὰἐκεῖ ποὺ ὑπάρχει ὁ ἀνυποψίαστος χαρακτήρας τοῦ ἐρχομοῦ τῆς χάριτος. Ποιός θὰ περίμενε ὅτι μέσα ἀπὸ τὸ πλῆθος θὰξεχώριζε ὁ Κύριος τὸν Ζακχαῖο, τὸν τελώνη, τὸν ἁμαρτωλό, αὐτὸν ὁ ὁποῖος εἶχε κακιά φήμη γιὰ τὴν σκληρότητά του; Ποιός θὰ περίμενε ὅτι πάλι θὰ ἀγνοοῦσε τελικὰ ὁ Κύριος τὴν σύσταση καὶ τὴν ὑπόδειξη τῶν μαθητῶν καὶ θὰ ὑπάκουε σὲ μιὰ ἀλλογενῆ γυναῖκα, τὴν Χαναναία, γιὰ νὰ τῆς ἐπιτελέσει τὸ θαῦμα, καθὼς αὐτὴ προβάλλοντας τὴ δική της μετάνοια, ζητοῦσε τὴν θεραπεία τῆς κόρης της; Ποιός θὰ περίμενε ὅτι ὁ γεμᾶτος ἀπὸ ἔργα ἀγαθὰ καὶ τοῦ νόμου Φαρισαῖος, ἀλλὰ καὶ φουσκωμένος ἀπὸ τὸν ἐγωισμό του, δὲν θὰ δικαιωνόταν, ἀλλὰ ἕνας ἄλλος τελώνης, ὁ τελώνης τῆς παραβολῆς, ποὺ θὰ ἀκούσομε αὔριο, θὰ ἔφευγε ἀπὸ τὸν ναὸ δικαιωμένος;

Ποιός τέλος θὰ μποροῦσε νὰ φαντασθεῖ ὅτι τὸ καλὸ παιδὶ τοῦ πατέρα, ὁ πρεσβύτερος υἱός, θὰ ἔχανε στὴν τελικὴστροφή τὸν μισθὸ τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ καὶ θὰ τὸν κέρδιζε αὐτὸς ὁ ὁποῖος κατασπατάλησε τὴν περιουσία του μὲ τὴνἀσωτεία του καὶ μὲ τὴν ἁμαρτία του; Δὲν θὰ τὸ ὑποψιαζόμασταν. Ἐμεῖς πιστεύουμε ὅτι τὰ δῶρα τῆς μετανοίας καὶ τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ συνήθως χαρίζονται σ᾿ αὐτοὺς οἱ ὁποῖοι ἔχουν κατὰ κάποιο τρόπο τὴν ἐξωτερική καθαρότητα.Ἔρχεται ὅμως ἡ Ἐκκλησία νὰ μᾶς πεῖ ὅτι ὄχι! Τὸ ἔδαφος τῆς μετανοίας δὲν εἶναι τὰ ἐξωτερικὰ ἔργα, ἀλλὰ εἶναι τὰμυστικὰ βιώματα. Εἶναι ὁ κρυμμένος ἄνθρωπος, αὐτὸς ποὺ δὲν φαίνεται στοὺς ἄλλους, ἀλλά τὸν βλέπει ὅμως ὁ Θεὸς καὶ τὸν ἐπιβραβεύει μὲ ποικίλους τρόπους.

Ἐκεῖ ποὺ δὲν ὑποψιαζόμαστε οὔτε ἐμεῖς, ἐνδεχομένως οὔτε καὶ οἱ ἴδιοι, τὸν ἐρχομὸ τῆς χάριτος, ἐκεῖ ἀγαπᾶ ὁ Θεὸς νὰ φωλιάζει κι ἐκεῖ προχέεται ἡ χάρη Του. Αὐτὸ εἶναι τὸ πρῶτο στοιχεῖο τῆς μετανοίας, τὸ ἀνυποψίαστον τῆς χάριτος. Αὐτὸ ἀποτελεῖ συνήθως ἐχέγγυο τέτοιας ταπεινοφροσύνης, ἡ ὁποία εἶναι δεκτική, ἑλκυστικὴ τοῦ μυστηρίου τοῦ Θεοῦπάνω στὸν ἄνθρωπο.

Ἂς δοῦμε κι ἕνα δεύτερο, τὸ ὁποῖο ἀναδύεται μέσα ἀπὸ αὐτὲς τὶς εὐαγγελικὲς περικοπές. Στὴν περικοπὴ τοῦΖακχαίου ἀναφέρεται ὅτι «τῇ ἡλικίᾳ μικρὸς ἦν». Ἡ Χαναναία λέει στὸν Κύριο ὅτι «καὶ γὰρ τὰ κυνάρια ἐσθίουσι ἀπὸτῶν ψιχίων τῶν πιπτόντων ἀπὸ τῆς τραπέζης». Καὶ στὴν παραβολὴ τοῦ Τελώνου καὶ τοῦ Φαρισαίου διαβάζουμε ὅτι ὁτελώνης «μακρόθεν ἑστὼς». Ὅλες αὐτὲς οἱ φράσεις ἐκφράζουν τὴν συστολὴ τῆς ἀνθρώπινης φύσης, ὄχι τὸ θράσος,ὄχι τὸν ἀέρα. Ὁ πρῶτος, ὁ Ζακχαῖος, ἦταν μικρὸς στὸ ἀνάστημα καὶ αὐτὸ τὸν δυσκόλευε νὰ δεῖ τὸν Κύριο.

Ὁ Θεὸς ὅμως δίνοντάς του αὐτὸ τὸ μειονέκτημα τοῦ ἔδωσε τὴν ἀφορμὴ νὰ ζήσει προσωπικὰ τὸ μυστήριο τῆς μετανοίας. Στὴ δεύτερη περίπτωση ἡ ὀλιγάρκεια αὐτῆς τῆς γυναίκας, τῆς Χαναναίας, ὅτι, δηλαδή, δέχθηκε νὰ εἶναι σὰν ἕνα σκυλάκι, ἀποδέχθηκε τὴν περιφρόνηση τῶν μαθητῶν, φιλοξένησε στὴν ψυχή της ἀκόμη καὶ τὴν ἀπόρριψη τοῦ Χριστοῦ καὶ ἀπάντησε στὸν ἴδιο τὸν Κύριο μ᾿ αὐτὸν τὸν ἀποστομωτικὸ τρόπο, «ναί, Κύριε, κι ἐγὼ εἶμαι ἕνα σκυλάκι, ἀλλὰ καὶ τὰ σκυλάκια τρῶνε, ὄχι ἀπὸ τὰ περισσεύματα, ἀλλὰ τὰ ψιχουλάκια ποὺ πέφτουν ἀπὸ τὸ τραπέζι». Καὶ ὁ τελώνης, ἐνῶ ἤθελε νὰ εἶναι κοντὰ στὸν Θεό, «μακρόθεν ἕστη». Ἐνῶ ἡ ψυχή του ἤθελε νὰ Τὸν βλέπει, δὲν εἶχε τὸ κουράγιο νὰ σηκώσει τὸ βλέμμα του ἐπάνω Του∙ ἐνῶ εἶχε τόση ἀνάγκη νὰ ἀνοιγεῖ πρὸς τὴ χάρη τοῦ Θεοῦ,ἐστρέφετο μέσα στὸν ἑαυτό του καὶ ἔτυπτε τὸ στῆθος του.

Οἱ ἄνθρωποι αὐτοὶ τῶν περικοπῶν καὶ τῶν παραβολῶν, ποὺ ἀναφέραμε, μπόρεσαν νὰ θεωρήσουν τὸν ἑαυτό τουςἀνάξιο, ἀνίκανο γιὰ τὰ δῶρα τοῦ Θεοῦ καὶ γι᾿ αὐτὸ πῆγε ὁ Θεός πρὸς αὐτούς. Ἔχοντας αὐτὸ τὸ δεύτερο ἐχέγγυο τῆς ταπεινοφροσύνης ἔκανε τὴν ἐπίσκεψη τῆς χάριτός Του.

Ὑπάρχει καὶ ἕνα τρίτο στοιχεῖο ποὺ βγαίνει ἀπὸ αὐτὲς τὶς περικοπές. Εἶναι ἡ κινητικὴ διάθεση τῆς ψυχῆς. Δὲνἔμειναν σὲ μιὰ ἀκρούλα. Ὁ Ζακχαῖος σκαρφάλωσε στὸ δενδρο γιὰ νὰ δεῖ. Ἡ Χαναναία ἔτρεξε καὶ πῆγε στὴν Ἱεριχώ,ὅπου ἦταν ὁ Κύριος. Ὁ τελώνης ἀνέβηκε στὸ ναὸ ὅπου βρίσκονταν οἱ ἄνθρωποι τοῦ Θεοῦ. Καὶ τέλος αὐτὸς ὁ ἄσωτος πῆρε τὰ πόδια του καὶ ἀκολούθησε τὸν δρόμο τῆς ντροπῆς, τὸν δρόμο τῆς ἐπιστροφῆς, ὁ ὁποῖος ὅμως ἦταν τελικὰ ὁδρόμος τῆς δόξης καὶ ὁ δρόμος τῆς συναντήσεώς του μὲ τὸν Θεό.

Τὰ παραδείγματα αὐτὰ μᾶς δείχνουν τὰ τρία βασικὰ στοιχεῖα τῆς μετανοίας ποὺ προαναφέραμε: τὸ πρῶτο εἶναι τὸ ἀνυποψίαστον τῆς χάριτος, τὸ δεύτερο ἡ συστολὴ τῆς ταπεινώσεως, καὶ τὸ τρίτο εἶναι ἡ κίνηση τῆς ἐπιθυμίας, ἡδιάθεση νὰ κάνουμε κι ἐμεῖς κάτι. Ὑπάρχει κι ἕνα τέταρτο. Κι αὐτὸ εἶναι ἡ ὑπέρβαση τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ Χαναναίαἐξῆλθε τῶν ὁρίων αὐτῆς, ὁ Ζακχαῖος ἀπέδωσε εἰς τετραπλοῦν τὰ ὅσα εἶχε ὑπεξαιρέσει ἀπὸ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους. Ὁἄσωτος δέχθηκε νὰ μὴν εἶναι στὸ σπίτι τοῦ πατέρα του υἱός, ἀλλὰ νὰ τοῦ πεῖ «ποίησόν με ὡς ἕνα τῶν μισθίων σου», δέξε με στὸ σπίτι σὰν ἕνα δοῦλο, δὲν θέλω κἂν νὰ εἶμαι παιδί σου γιατί ἀπέτυχα, κατασπατάλησα τὴν περιουσία σου.

Ὁ ἄνθρωπος ποὺ μετανοεῖ ἔχει τὴ διάθεση νὰ ὑπερβεῖ λίγο τὸν ἑαυτό του καὶ νὰ κάνει κάτι παραπάνω: νὰ ἀποδώσει τετραπλᾶ, νὰ προσφέρει ὅλη του τὴ ζωὴ, νὰ καταστρέψει τὶς συνήθειές του, νὰ κάνει τὰ πάντα.

Κι ἔρχεται ὁ Θεὸς καὶ ἀντιπροσφέρει τὰ δῶρα τῆς μετανοίας. Στὸν πρῶτο, στὸν Ζακχαῖο, τὸ δῶρο ἦταν ἡ ἐπίσκεψη στὸ σπίτι του. Στὴ δεύτερη περίπτωση τῆς Χαναναίας, ἦταν τὸ θαῦμα τῆς κόρης της. Στὴν τρίτη περίπτωση, ἡδικαίωση τοῦ τελώνη, ὁ ὁποῖος «κατέβη δεδικαιωμένος». Καὶ τέλος, τὸ μεγάλο δῶρο στὸν ἄσωτο ἦταν ὁἐναγκαλισμός, τὸ τραπέζι, ὁ μόσχος ὁ σιτευτός, τὸ δαχτυλίδι, ἡ καινούργια στολή, τὸ πανηγύρι.

Αὐτὰ εἶναι οἱ καρποὶ τῆς μετανοίας. Αὐτὸ εἶναι τὸ Πάσχα γιὰ τὸ ὁποῖο ἐμεῖς ἀγωνιζόμαστε. Ἂς ξενικήσουμε τὴν πορεία περνῶντας ἀπὸ τὴν πόρτα, τὴν πύλη τῆς μετανοίας, ποὺ εἶναι ἡ αὐριανή Κυριακὴ τοῦ Τελώνου καὶ Φαρισαίου μ᾿ αὐτὴν τὴν ἀπόφαση.

Νὰ εἴμαστε λίγο ταπεινοί, ἀνυποψίαστοι γιὰ τὸν ἑαυτό μας ὅτι θὰ ἔλθει ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ. Ἂς ἔχουμε τὴν ἐλπίδα κιἂς ἀρκεσθοῦμε σὲ μιὰ γωνιά, ἔχοντας ὅμως τὴν ἐλπίδα τοῦ ἐλέους τοῦ Θεοῦ. Τὸ ἔλεος ζητοῦσε ὁ τελώνης, τὸ ἔλεος ζητοῦσε καὶ ἡ Χαναναία. Ἂς κάνουμε τὸν ἀγῶνα μας. Τὸ Τριώδιο εἶναι ἕνας ἀγώνας. Ἀγώνας εἶναι ὁλόκληρη ἡ ζωή μας. Τὸ μερίδιο τοῦ ἀγῶνα μας νὰ τὸ συνεισφέρουμε κι ἐμεῖς.

Ἄς κάνουμε ἐφέτος, ἀγαπητοί μου ἀδελφοί, σταυροφορία πνευματική γιά νά ζήσουμε τό Τριώδιο μέ τόν Χριστό μέσα στήν Ἐκκλησία μας, νά ζήσουμε τήν μετάνοια, ἀλλά καί νά δώσουμε παράδειγμα, χαρά καί ἀλληλεγγύη στούς συνανθρώπους μας.

Τότε ὁ Θεὸς θὰ χαρίσει καὶ σὲ μᾶς, στὸ τέλος αὐτῆς τῆς περιόδου, τὴν πανήγυρη τοῦ Πάσχα. Θὰ μᾶς κάνει τὴνἐπίσκεψη στὸν οἶκο τῆς ψυχῆς μας, θὰ δώσει τὸ θαῦμα τῆς δικῆς μας Ἀναστάσεως, θὰ μᾶς χαρίσει τὴ δικαίωση ἀπὸτὶς ἁμαρτίες μας καὶ τέλος θὰ μᾶς φιλοξενήσει στὴν πανηγυρικὴ πασχάλιο τράπεζα τῆς ἑορτίου ἡμέρας τῆςἈναστάσεως ὅπου εὐχόμεθα ἐκ βαθέων, ὅλοι νὰ συναντηθοῦμε καὶ κανεὶς νὰ μὴ λείψει.

Μὲ τὸ πνεῦμα αὐτὸ στὴν ἀρχὴ τοῦ Τριωδίου ἐπιτρέψτε μας νὰ εὐχηθοῦμε καλὴ πορεία γιὰ νὰ γιορτάσουμε καὶ ὅλοι μαζί, ὅπου κι ἂν βρισκόμαστε, τὴν εὐλογία τῆς πνευματικῆς Ἀναστάσεως καὶ μέσα στὴν καρδιά μας. Ἀμήν.