Ὁ Προφήτης πού μᾶς προσφέρει τό προανάκρουσμα τοῦ «Πάτερ ἡμῶν» – «Ἄκου ἕνα βιβλίο»

Kάθε Σάββατο «Ἄκου ἕνα βιβλίο» μέ τόν ἀρχιμανδρίτη Ἰάκωβο Κανάκη.

Ὁ προφήτης Μαλαχίας

Ἡ διδασκαλία τοῦ προφήτη Μαλαχία μᾶς προσφέρει σημαντικά στοιχεῖα τῆς θεολογίας τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Τά ὅσα ἀναφέρει στό κείμενό του εἶναι σημαντικά καί ἀφοροῦν διαχρονικά κάθε ἐποχή καί φυσικά στήν ἐποχή μας. Θά κάνουμε μιά σχετική ἀναφορά περί τῶν θεμάτων αὐτῶν καί στήν συνέχεια θά ἀναφέρουμε μερικά ἄλλα στοιχεῖα περί τοῦ συγγραφέως καί τοῦ βιβλίου του.

Σημαντικό θέμα τοῦ βιβλίου εἶναι ὅτι ὁ Προφήτης ἀσχολεῖται μέ τήν κατάσταση τῆς ἐποχῆς του. Λαμβάνει μέριμνα τῆς ἐκφορᾶς τοῦ Νόμου καί τῆς τήρησής του ἀπό τόν λαό. Αὐτό ἀποδεικνύει ὅτι ὁ προφητικός λόγος δέν ἀφορᾶ μόνο στό μέλλον, ἀλλά κατά βάση σχετίζεται μέ τήν ζωή τῶν ἀνθρώπων τῆς ἐποχῆς ποῦ ζεῖ. Ὁ Προφήτης δέν εἶναι ἕνας μελλοντολόγος τῆς ἐποχῆς του, ἀλλά μιά πνευματική προσωπικότητα πού δρᾶ ὡς πατέρας στήν κοινωνία πού ζεῖ.

Ἄλλο σημαντικό στοιχεῖο εἶναι τό «ἄνοιγμα» πού κάνει πρός τά ἔθνη, πρός ὅλους τούς ἀνθρώπους. Καλεῖ ὅλη τήν οἰκουμένη νά πιστέψει στόν Ἕνα καί ἀληθινό Θεό. Μάλιστα, γίνεται ἐπικριτικός πρός τούς Ἰουδαίους γιατί περιφρονοῦν τόν Θεό καί ἐπαινεῖ τούς «ἐξ ἐθνῶν» γιά τόν σεβασμό τους πρός Αὐτόν. Ἀκόμα καί οἱ θυσίες τους λέει εἶναι περισσότερο εὐάρεστες σέ Αὐτόν καί γι᾽αὐτό χαρακτηρίζονται ὡς «καθαρές θυσίες». Αὐτή ἡ ἰδέα ἀποτελεῖ μιά πρώιμη ἰδέα τῆς ὕπαρξης μίας οἰκουμενικῆς Ἐκκλησίας. Μέσα ἀπό τήν προσέγγιση αὐτή «βλέπει» πιό μακρυά, διαζωγραφίζει τήν μεσσιανική ἐποχή, πού θά εἶναι μιά ἐποχή ἀποκατάστασης τοῦ δικαίου καί γι᾽αὐτό μιλᾶ γιά τήν «ἡμέρα τοῦ Κυρίου».

Ἄλλο ἀξιοσημείωτο τῆς θεολογίας του ἀποτελεῖ ὁ ἔλεγχος πού ἀσκεῖ στούς ἱερεῖς τῆς ἐποχῆς του. Τούς ἐπικρίνει γιά «συνήθεια» στά καθήκοντά τους καί γιά προσφορές στό Θεό μή δεκτές ἀπό τά χέρια τους. Χρησιμοποιεῖ δυνατές καί αὐστηρές ἐκφράσεις πρός αὐτούς. Λέει χαρακτηριστικά ὅτι «οἱ προσφορές τους μολύνουν τό θυσιαστήριο» (Μαλ.1,7.12). Πράγματι, ὁ κίνδυνος τῆς «συνήθειας» τοῦ κληρικοῦ εἶναι πάντοτε «ἐπί θύραις». Ἡ ἐξοικείωση μέ τά Θεῖα εἶναι μιά ἀρνητική κατάσταση, ἀλλά ἀναμενόμενη γιά τόν ἱερέα πού ἔχει κουραστεῖ ψυχικά καί ἔχει κορεστεῖ ἀπό ζητήματα πρακτικά. Αὐτός ἔχει ρίξει τό βάρος τῆς ποιμαντικῆς του μέριμνας σέ πράγματα ἔξω ἀπό τό λειτούργημά του.

Ἄλλο θέμα τῆς διδασκαλίας τοῦ Προφήτη εἶναι ὁ στηριγμός τοῦ λαοῦ σέ χρόνια οἰκονομικῆς καί ἠθικῆς κρίσης. Βλέπουμε ὅτι ἡ ἱστορία ἐπαναλαμβάνεται μέ μόνη διαφορά τήν ἀλλαγή τῶν προσώπων. Ὁ Προφήτης πού ἀπευθύνεται στούς πρώην αἰχμαλώτους Ἰουδαίους ἀντιλαμβάνεται ὅτι ἔχουν ἀπογοητευθεῖ ἀπό τόν Θεό. Αἰσθάνονται ὅτι τούς ἔχει ἐγκαταλείψει. Παρατηρεῖ σέ ποιό βαθμό ἀπογοήτευσης ὁδηγεῖ ἡ οἰκονομική δυσπραγία. Τό προφητικό του ἔργο εἶναι ἡ στήριξη τῶν ἀνθρώπων αὐτῶν, ὄχι βασισμένη σέ μιά ἰδεολογική θεωρητική ψυχολογική βάση, ἀλλά μιά πρόταση- στάση ζωῆς πού ἐμπνέεται ἀπό τήν πίστη στό Θεό.

Ἄλλο σημαντικό θέμα τῆς διδασκαλίας του εἶναι τό περί τῆς ἱερότητας τοῦ γάμου. Ἄν σκεφθοῦμε ὅτι ζεῖ σέ μιά ἐποχή ἐπαναπατρισμοῦ τῶν συμπατριωτῶν του, γίνεται κατανοητό ὅτι ὑπάρχει ἀνάγκη ὕπαρξης κοινωνικῶν ἀρχῶν καί ἀξιῶν. Μιά κοινωνία γιά νά μπορέσει νά ἐπιζήσει καί νά ἀναπτυχθεῖ εἶναι εὔλογο ὅτι χρειάζεται ἰσχυρούς πυλῶνες. Ὁ τονισμός τοῦ γάμου, ὡς μιᾶς ἱερῆς διαδικασίας μέσα στήν κοινωνία, ἀφορᾶ στήν σχέση τῶν ἀνθρώπων μέ τόν Θεό ἀλλά καί μέταξύ τους. Ἡ προσέγγιση τῶν Ἰσραηλιτῶν περί τοῦ θέματος καθόλου δέν τιμοῦσε τό ἀνθρώπινο πρόσωπο καί τίς ἀνθρώπινες σχέσεις. Ἡ θεώρηση γιά τήν σχέση τῶν ἀνδρῶν καί τῶν γυναικῶν παραβιάζει τήν ὑπόσχεση σεβασμοῦ μεταξύ τους καί ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ. Ἡ κακή συμπεριφορά τοῦ ἑνός πρός τόν ἄλλον δέν σχετίζεται μέ τήν ἀγάπη τους πρός τόν Θεό. Ὅμως ὁ Προφήτης λέει ὅτι Ἕνας εἶναι ὁ Θεός Πατέρας πού μᾶς καθιστᾶ ἀδέλφια μεταξύ μας. Ἔτσι, ἡ ἄσχημη συμπεριφορά μεταξύ μας δηλώνει ὅτι ξεχνᾶμε αὐτήν τήν δυνατή σχέση ἀναμεσά μας. Ἐδῶ μποροῦμε νά ποῦμε, ὅπως σημειώνει καί ὁ καθηγητής Σ.Καλαντζάκης, ὑπάρχει τό «προανάκρουσμα τῆς Κυριακῆς Προσευχῆς».

Τέλος, μιά ἀκόμα θεολογική ἰδέα τοῦ Προφήτη εἶναι αὐτή περί τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ. Ἐνῶ εἴμαστε στήν «ἀτμόσφαιρα» τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης παρατηροῦμε ὅτι ὁ Θεός παρουσιάζεται στό βιβλίο, ὅπως καί στήν Καινή Διαθήκη. Ἦταν καί εἶναι πάντοτε ὁ Θεός τῆς ἀγάπης. Στό προκείμενο τοῦ Ἐσπερινοῦ ψάλλουμε αὐτό ἀκριβῶς : «Τό ἔλεός σου Κύριε καταδιώξει με πάσας τάς ἡμέρας τῆς ζωῆς μου». Ἔστω καί ἄν ὁ ἄνθρωπος ἀπιστεῖ καί ἀμφισβητεῖ τόν Θεό, Ἐκεῖνος δέν σταματᾶ νά τόν ἀγαπᾶ καί νά μεριμνᾶ γι᾽αὐτόν». (Μαλ.1,2).

Ἐκτός τῶν θεμάτων τῆς διδασκαλίας τοῦ Προφήτη θά ἀναφέρουμε καί μερικά ἄλλα στοιχεῖα. Ὁ Προφήτης φαίνεται νά εἶναι ὄντως ὁ συγγραφέας τοῦ βιβλίου καί ἡ χρονολογία συγγραφῆς προσδιορίζεται μεταξύ τῶν 470-450 π.Χ. Πιθανόν προέρχεται ἀπό τά ὑψηλά κοινωνικά στρώματα τῆς Ἰερουσαλήμ, χωρίς ὅμως νά φαίνεται ὅτι ἔχει λάβει ἰδιαίτερη παιδεία. Χρησιμοποιεῖ στό κείμενό του τόν τρόπο τῶν ἐρωταπαντήσεων καί αὐτό κάνει τόν λόγο του πιό «ζωντανό» καί περισσότερο προσιτό. Τό κῦρος τῶν ἀναφερομένων στό βιβλίο του εἶναι πασιφανές ἀπό τήν χρήση του ἀπό τόν Χριστό, ὅταν ἀναφέρθηκε περί τοῦ Προδρόμου καί Βαπτιστοῦ Ἰωάννου, ἀλλά καί στήν λατρεία τῆς Ἐκκλησίας χρησιμοποιοῦνται περικοπές ἀπό τό προφητικό αὐτό βιβλίο.

Τέλος, ὁ ἐνδιαφερόμενος θά βρεῖ τίς ἀναλύσεις τοῦ βιβλίου ἀπό τούς Πατέρες καί Ἐκκλησιαστικούς συγγραφεῖς στήν Πατρολογία τοῦ Μigne στούς παρακάτω τόμους: Θεόδωρος Μοψουεστίας (PG 66, 597-632), Κύριλλος Ἀλεξανδρεύς (PG 72, 275-364), Θεοδώρητος Κύρου (PG 81, 1959-88), Ἠσύχιος Ἰεροσολύμων (PG 93, 1367-70).